Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu (IAEA), genel müdürü Rafael Grossi,İran'daki kayıt dışı nükleer malzeme ve nükleer bağlantılı faaliyetler hakkında yeni bir karar aldı. İAEA, İran İslam Cumhuriyeti'ni, tartışmalı iki nükleer tesisi keşfetmesine izin vermeye çağıran bir karar yayınladı. Nükleer tesislerin incelemesine izin vermek için İranlı yetkililerin gerekli olduğunu duyurdu. Bu, IAEA'nın Eylül 2012'den bu yana kabul ettiği ilk resmi karardır. İran'ın nükleer tesislerine serbest IAEA erişimi, İran'ın ABD ve AB yaptırımlarından kurtulduğu ve ham petrolünün engelsiz ihracatına izin verdiği Ortak Kapsamlı Eylem Planı (JCPOA) nükleer anlaşmasının önemli bir parçasıydı. İran ile ABD, Rusya, Çin, İngiltere, Fransa ve Almanya (P5+1) arasında 2015'te Tahran'ın nükleer faaliyetlerinin düzenlendiği ve denetim altına alındığı bir anlaşma imzalanmıştı. ABD Başkanı Donald Trump'ın göreve gelmesinin ardından Washington, anlaşmadan tek taraflı çekilerek, İran'a yeniden yaptırım uygulamaya başlamıştı. Anlaşmanın diğer taraflarından Washington'u durdurmasını isteyen ancak bunda başarılı olamayan İran, Temmuz 2019'da nükleer anlaşmanın bazı maddelerini, 5 Ocak'ta da anlaşmadan kaynaklanan tüm taahhütlerini askıya aldığını açıklamıştı.İngiltere, Almanya ve Fransa, 14 Ocak'ta İran'ın nükleer anlaşmadan kaynaklanan yükümlülüklerini yerine getirmediği gerekçesiyle İhtilaf Çözüm Mekanizması'nı işletme kararı almıştı. Tahran, yaptırımların kalkması ve anlaşmadaki menfaatlerinin korunması halinde yeniden anlaşmaya dönmeye hazır olduğunu bildirmişti.
Bu yıl Ocak ayında İran, Natanz ve Fordow'daki iki uranyum zenginleştirme tesisinde kurulan santrifüjlerin sayısına getirilen kısıtlamaları kaldırarak anlaşmaya uyumu azaltmak için "beşinci ve son" bir adım atacağını söyledi. Bundan kısa bir süre sonra, JCPOA'nın üç Avrupa imzacısı Fransa, Almanya ve İngiltere, anlaşmanın anlaşmazlık mekanizmasını tetikledi, ancak bundan somut bir şey gelmedi.
Bugün, IAEA tarafından kabul edilen karar Fransa, Almanya ve İngiltere hükümetleri tarafından öne sürüldü. Üç Avrupa devleleri, JCPOA'yı canlı tutmaya kararlı olduklarını, ancak anlaşmanın geleceğinin büyük ölçüde Kasım ayında ABD başkanlık seçimlerinin sonucuna bağlı olduğunu belirttiler . Fransa, Almanya ve İngiltere de dahil olmak üzere nükleer anlaşmayı imzalayan Avrupa devletleri, Tahran'ı IAEA'nın söz konusu iki nükleer tesise erişmesini sağlamak için çağıran bir karar aldı. Karar 25 ila 2 oyla kabul edildi, yedi çekimser kaldı, Rusya ve Çin tedbirlere karşı çıktı. İran bu kararı, İran-IAEA ilişkilerinde bir kriz tırmanabilir diye nitelendirdi. 20 Haziran tarihinde İran Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Abbas Mouosavi, Fransa'nın son zamanlarda denizaltı tarafından başlatılan nükleer yetenekli bir balistik füzenin test edilmesinin Paris'in Nükleer Silahların Yayılmasını Önleme Antlaşması'na (NPT) bağlılıklarını ihlal ettiğini açıkladı. İran Dışişleri Bakanı Zarif, İran'a nükleer anlaşmaya tamamen uyma çağrısında bulunan İngiltere, Fransa ve Almanya'nın, İran'a tavsiyede bulunacak konumda olmadığını belirtti.
İran, 2015'te nükleer anlaşmanın imzalanmasından bu yana, füze yeteneklerini azaltmak için ABD ve Avrupa baskısına karşı koydu ve başka bir caydırıcılığın olmadığı durumlarda saldırganlığa karşı kendini savunma ihtiyacını gösterdi. Aynı zamanda Tahran, nükleer silahlara veya herhangi bir tür kitle imha silahına maruz kalmayacağını defalarca vurguladı. İran , 1997'de Kimyasal Silahlar Sözleşmesi'ni onaylamadan önce 1990'larda kimyasal silah cephaneliğini söktü ve 1980-1988 İran-Irak Savaşı sırasında Saddam Hüseyin'in gaz saldırılarına misilleme yapma hakkına rağmen bunları kullanmadı.
Görevdeki Başkan Donald Trump defalarca anlaşmayı "şimdiye kadarki en kötü anlaşma" olarak nitelendirdi. Onun rakibi Joe Biden, cumhurbaşkanlığını kazanırsa ABD, İran anlaşmaya uymaya devam ettiği sürece, petrol yaptırımlarının hafifletilmesi de dahil olmak üzere Uluslararası Atom Enerjisi Kurumu kapsamındaki taahhütlerini sürdüreceğini söyledi. Ancak bu, Tahran'da, Trump'ın tek taraflı hamlelerinden sonra ABD ile bir anlaşma yapmaya istekli bir ortak olduğunu varsayıyor.
Yazan: Sara Huseynguluzade
Başvurular
https://www.argusmedia.com/ru/news/2116056-iaea-steps-up-pressure-on-iran?backToResults=true
https://lenta.ru/news/2020/06/19/let_us_see/
https://www.argusmedia.com/ru/news/2116056-iaea-steps-up-pressure-on-iran?backToResults=true
https://aijac.org.au/update/the-latest-iaea-reports-on-iran/
