Rusya Başbakanı Vladimir Putin'in Ekim 2011'de İzvestia gazetesinde yayımlanan makalesiyle "Avrasya Birliği" fikrini açıklamış ve birliğin Asya- Pasifik ve Avrupa Birliği bölgesinde güçlü bağlar kuracak uluslar üstü bir model olarak nitelendirerek, Avrasya Birliği'nin oluşumunda, Büyük Avrupa'nın özgürlük, demokrasi ve piyasa yasalarını temel alacaklarını ifade etmişti[1]. 2008 Ekonomik Krizinin ardından zor dönemler geçirmekte olan Avrupa Birliği ülkelerinden İtalya[2] ve Yunanistan[3]'da süreç hükümet değişimleri ile son bulmuştur. Avrupa'nın geçirdiği bu zorlu sürece ve krizden kurtulmak için yeni arayışlara karşın Rusya önderliğinde Avrasya bölgesinde yeni bir oluşumun ilk adımları atılmaya başlamıştır. Avrupa Birliğini model alan Avrasya Birliği'nin 2015'te kurulmasını hedefleyen[4] Kremlin, birliğin oluşumu ile sadece ekonomik kazanımlar elde etmekle kalmayacak ayrıca bölgede jeopolitik üstünlüğünü de pekiştirecektir.
Putin' in tarihi bir dönüm noktası[5] olarak ifade ettiği Avrasya Birliği ile ilgili ilk somut adım, 18 Kasım 2011'de Rusya Devlet Başkanı Dmitri Medvedev, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev ve Belarus Cumhurbaşkanı Aleksander Lukaşenko'nun Avrasya Ekonomik Komisyonu'nun kuruluşu ile ilgili belgeyi imzalamaları ile olmuştur[6]. Komisyonun kurulmasının ardından Ria Novosti'ye açıklamada bulunan Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, hedeflerinin ortak para birimi olduğunu yeni birimin kullanılacağını, açıklamıştı. Belarus Devlet Başkanı Lukashenko ise Rus para birimi olan rublenın, Avrasya Ekonomik Birliğinde kullanılacak ortak para birimi olabileceğini ifade ederek, Avrasya Ekonomik Birliğinde kullanılacak para biriminin taraflar için sorun teşkil etmediği takdirde nihai aşamada ruble olabileceğini belirtmişti. Avrupa Birliğinin yaşadığı krize dikkat çeken Lukashenko, Yunanistan örneğini göstererek yapılan hataların kabul edilmesi gerektiğini vurgulamıştır[7]. Ayrıca Avrasya Ekonomik Komisyonu'nun ilk başkanlığını olarak seçilen Rusya Sanayi ve Ticaret Bakanı Viktor Hristenko da Euro Bölgesinde yaşanan krizden çıkartılacak önemli bir ders olduğunu belirterek, ortak para birimi kullanımında sorunlarla karşılaşılmaması için euro bölgesinde yapılan uygulamalardan ders çıkarılması gerektiğini ifade etmiştir[8]. Bu bağlamda, Avrasya Birliği oluşumunu AB modelinden almakla birlikte AB'nin bugün karşılaştığı sorunları da yakından izleyerek, birliğe dair sağlam bir zemin oluşturmak yolundadır. Diğer yandan bu durumun aksi yönde yorumlarda mevcuttur. Medvedev, Avrasya Birliği'nin, Euro Bölgesinde karşılaşılan sorunlardan uzak bir rota izleyeceğini ifade etmişse de durumun euro bölgesinde yaşanan krizden faklı olmayacağına dair yorumlar da mevcut. Çünkü AB içerisinde Almanya'nın üstlendiği rolü Avrasya Birliği içerisinde Rusya'nın üstleneceği ve bu durumda da Rusya'nın birlik içerisinde ekonomisi bozuk olan ülkelere yardım etmek zorunda kalacağı düşünülmektedir[9].
Avrasya Ortak Ekonomik Alanı sözleşmesinin 1 Ocak 2012'de hayata geçecek olması ile birlikte, Avrasya Birliği adını alması hedeflenen birliğe Kırgızistan, Tacikistan, Özbekistan, Azerbaycan, Ukrayna, Gürcistan gibi eski SSCB üyesi ülkelerin de dâhil olabileceği belirtilmiştir[10]. Sözleşmede ortak para birimi kullanımı maddesi de bulunuyor. Kırgızistan'ın gümrük birliğine katılımı belirtmesi üzerine bu dört ülkenin gayri safi milli hâsılasına baktığımızda 2010'da 1.680 $ milyar doları bulduğu Rusya'nın ise 1.480 $ milyar ile aslan payına sahip olduğu görülmektedir. Karşılaştırma açısından euro bölgesinin 17 ülkesine baktığımızda ise bu miktarın 12.200 $ milyar olduğunu görülmektedir. Bu durum Avrasya Birliği'nin oluşumu ve gelişimi ile ilgili önemli bir gösterge olmaktadır.
Avrasya Komisyonu gümrüğün birliğinin yanı sıra, enerji politikaları, uluslar arası ticari anlaşmalar,düzenlemeler, finansal politikalar üzerinde de etkili olabilecektir[11]. Bu bağlamda önemli bir nokta da, Avrasya Birliğinin ilk adımını atmış olan Belarus, Kazakistan ve Rusya ile birlikte, birliğe katılımı muhtemel olan diğer bölge ülkelerinin enerji kaynağı bağlamındaki gücüdür. İleride Avrasya Birliği'nin enerji politikalarına yön verecek oluşu Rusya'nın bu alanda sahip olduğu gücü kuvvetle muhtemel daha da arttıracaktır. Bugün Almanya da dâhil olmak üzere pek çok Avrupa ülkesi enerji ( özellikle de doğalgaz ) ihtiyacını Avrasya ülkelerinden karşılamaktadır. Bu bağlamda tamamlanmış Avrasya Birliği dünya doğalgaz rezervinin %33'ünü kontrol gücüne sahip olacaktır ki Rusya şu an %25 'ine sahiptir[12]. Bu nedenle Avrasya Birliğinin kurulması başta Rusya olmak üzere Avrasya ülkelerinin eline önemli bir enerji kozu verecektir.
Sonuç
Avrasya Birliği bağlamında Rusya öncelikle ekonomik anlamda büyük bir dar boğaz yaşayan Belarus ile doğal gaz alanında %50'lik bir indirime giderek Belarus ile ilişkilerini doğal gaz kozu ile yumuşatmıştır. Rusya, bir diğer eski Sovyet ülkesi olan ülke olan Ukrayna ile de Belarus'ta takip ettiği enerji odaklı politikaları takip etmektedir[13].Bununla birlikte Rusya Belarus'ta devam eden ekonomik sorunların çözümü için Belarus'a 3$milyarlık bir kredi verecektir[14]. Bu bağlamda Rusya ekonomik yardımlar ve enerjiyi sadece bölge ülkelerini yönlendirme değil aynı zamanda bölgede -Belarus örneğindeki gibi- ekonomik istikrarı da sağlamak istemektedir. Bu tabloya baktığımızda da önümüze AB'ni (gerek yapısı gerek de yaşanan krizler ile) örnek alan Avrasya Birliği'nin önümüzdeki süreçte gerekli koşulları sağladığı takdirde Avrasya coğrafyasında güçlü bir yapılan ulus üstü birlik olarak çıkacağı söylenebilir.
[1] Russia's Putin says wants to build "Eurasian Union" http://www.reuters.com/article/2011/10/03/us-russia-putin-eurasian-idUSTRE7926ZD20111003 (03.11.11)
[2] "Berlusconi Steps Down, and Italy Pulses With Change"
[3]"George Papandreou resigns as Greek prime minister"
[4] "Russia sees union with Belarus and Kazakhstan by 2015" http://www.bbc.co.uk/news/world-europe-15790452
[5] "Eurasian Bloc Will Learn From EU"http://www.themoscowtimes.com/business/article/eurasian-bloc-will-learn-from-eu/446546.html (18.11.11)
[6] Avrasya Ekonomi Komisyonu, Avrasya Ekonomik Topluluğu'na hazırlık için kurulmuştur."Russia, Belarus, Kazakhstan form organization to regulate economy, trade"http://www.washingtonpost.com/business/economy/russia-belarus-kazakhstan-form-organization-to-regulate-economy-trade/2011/11/18/gIQAjztgXN_story.html (18.11.11)
[7] "Russian ruble might become single currency in Eurasian Economic Union, Lukashenka says " http://naviny.by/rubrics/english/2011/11/21/ic_news_259_381073/ (21.11.11)
[8] " What can Eurasian Union learn from EU troubles?" http://rt.com/business/news/eurasian-union-eu-economic-739/ (21.11.11)
[9] " The Hidden Problems Of The EurAsian Union"http://belarusdigest.com/story/hidden-problems-eurasian-union-6623
[10] "AB'ye karşı Avrasya Birliği" http://turkhaberajansi-tha.blogspot.com/2011/11/abye-kars-avrasya-birligi.html (20.11.11)
[11] " Eurasian Union One Step Closer to Reality "http://thenewamerican.com/world-mainmenu-26/europe-mainmenu-35/9882-eurasian-union-one-step-closer-to-reality , (22.11.11)
[12] " How A Eurasian Union Could Control The World's Energy"
http://www.sfgate.com/cgi-bin/article.cgi?f=/g/a/2011/11/03/investopedia63973.DTL&ao=all (03.11.11)
[13] "Russia, Belarus: Setting the Stage for the Eurasian Union "
http://www.stratfor.com/memberships/205033/analysis/20111122-russia-belarus-setting-stage-eurasian-union
( 25.11.11 )
[14] Belarus'a ekonomik reformlarını gerçekleştirmede yardımcı olacak olan 3$ milyarlık kredinin ikinci bölümünü oluşturan 440 $ milyonluk yardım yakın zamanda yapılacaktır. "Russia helps Belarus to overcome crisis " http://english.ruvr.ru/2011/11/29/61177641.html, 29.11.11
