Son dönemde Erdoğan’ın Cumhurbaşkanı olduktan sonra “Başkanlık” sistemi ve “tek adamlık” hayali kurmasının en önemli idolünün Rusya Devlet Başkanı Putin olduğu algısı var. Oysa ki iki lider arasındaki en önemli fark, Erdoğan’ın Saray ve çevresini (Partisini), Putin’in ise bütün Rusya’yı ve hatta bölgesini yönetmesidir. Erdoğan’ın iktidara gelmesinden itibaren gelişen Türk-Rus ilişkilerinin en önemli başlığını enerji kalemi oluşturuyor ve enerjideki işbirliği ve yeni projeler nedeniyle dış politikadaki anlaşmazlık halleri atlatılıyordu. Ancak Kırım’ın ilhakı sırasında dahi iki ülkenin diplomatik olarak bir sorun yaşamamasına rağmen Ankara açısından Suriye konusunda Rusya’ya hep bir had bildirme hep bir uyarı söylemi devam ediyordu. Fakat hem Erdoğan ve partisinin artık tek başına Rusya ile ilgili enerji kararlarını alamaması ve Rusya’ya ihtiyacı olan izinleri verememesi, hem de gelecekte Erdoğan ve partisinin güç kaybetme ihtimalinin olması, Putin’in artık daha fazla Erdoğan’a kendi açısından “tahammül” etmek zorunda olmadığı kararı aldığını gösteriyor.

Hatırlanacak olursa 10 Ekim 2012 yılında (tam 3 yıl önce) Türkiye, Suriye’ye gitmekte olan bir Rus yolcu uçağını Ankara’ya zorla indirmişti. Bir gün sonra Erdoğan’ın yaptığı açıklamaya göre; uçakta Rusya’nın Suriye’ye (Esad’ın ordusuna) gönderdiği askeri mühimmat vardı.[1] Davutoğlu’na göre de “aldıkları istihbarata göre” uçakta sivil uçuşlarda bildirim yapılması gerekip de olması meşru olan unsurlar dışında unsurlar vardı.[2] Havaalanında 9 saat tutulan uçakta neler bulunduğu bugüne kadar tam olarak açıklanmazken, Rus yetkililer krizi son derece diplomatik bir dil kullanarak atlattılar.[3] Tam da Şam’a giden Rus uçağı Ankara’da aranırken, Türkiye’nin doğusunda başka gelişmeler oldu. İran’dan gelen doğal gaz boru hattının geçiş yaptığı Ağrı’da boru hattında patlama oldu ve bunlardan birisinde askerlerin oradan geçişi hesaplanarak 28 asker de yaralandı. Erdoğan ve Davutoğlu, Rusya’ya “uluslararası hukuk” hatırlatmalarında bulunurken, dönemin Enerji Bakanı Taner Yıldız ise Rus Gazprom yetkililerine daha fazla gaz göndermeleri için ricada bulunuyordu. Taner Yıldız’ın cümleleri Erdoğan ve Davutoğlu’ndan daha diplomatikti çünkü Yıldız, doğal gaz kesintisinin uzun sürmesinin ne demek olduğunu çok iyi biliyordu. Yıldız’ın basına söylediği cümlesi aynen şöyleydi: “Bir telefon kadar yakın dostlarımızdan gaz talep ettik”. O sırada Rus uçağı Ankara’da bulunuyordu ve Erdoğan ve Davutoğlu uzun “uluslararası hukuk” konuşmaları yapıyordu. Türkiye’ye acilen istediği fazla gazı pompalayan Gazprom’un açıklaması ise çok manidardı: “İyi ki kışın olmadı”.[4] Bir başka deyişle; “bu sefer gazımız var ama bir dahaki sefere bakarsınız olmaz”.

Şimdi gelelim “Sarayı” yönetmekle meşgul Erdoğan ve Putin arasındaki son gelişmelere. Suriye’ye giden Rus askerleri ve uçaklarının Türk boğazları ve İran hava sahasını kullanarak gittiği biliniyor. Dolayısıyla Türkiye, Ağustos ayından itibaren Rus askerinin Boğazlardan geçişini izliyor. Tam da o sıralarda Türk Akım’ı doğal gaz boru hattı projesi donduruluyor. Son olarak da projenin 63 bcm olarak planlanan kapasitesinin yarıya indirildiği duyuruldu ki bu projede daha çok değişiklikler olabilir. Projenin kapasitesi tekrar arttırılabilir, rotası tekrar değişebilir hatta Bulgar-Yunan Akım’ı haline bile gelebilir. Önemli olan şu; Putin artık gelecekte Erdoğan ile iş yapma ihtimalinin azaldığını anlamış gibi hareket ediyor. Büyük ihtimalle Erdoğan’dan sözünü aldığı projeler, Erdoğan’ın parlamentodaki gücünü kaybetmesi nedeni ile gerçekleşemeyecek veya gecikecek ve ayrıca Suriye meselesinin de Kremlin’e göre artık halledilmesinin zamanı gelmişti.

Bundan böyle Ankara, Türkiye’nin güneyinde Rus askeri varlığını her zaman yakınında hissetmeye başlayacaktır. Üstelik daha Rus hava operasyonlarının başlamasının ilk günlerinde Rus uçakları iki kez Türk hava sahasını ihlal ederek varlıklarını hissettirmeye başladılar bile. Rusya tarafından Türkiye’ye önce navigasyon hatası ve daha sonra teknik hata açıklamaları yapılmış olsa da Rus uçaklarının kasten Türk hava sahasını ihlal ettiklerini düşünmekteyim. Böylelikle hem Erdoğan’ın refleksleri deneniyor hem de Türkiye’ye sınırlarını hatırlatan bir mesaj veriliyor: “Rusya, Suriye’de alışsan iyi olur”.

6 Ekim itibariyle Moskova’da konuyla ilgili açıklamalarda bulunan Rusya Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Mariya Zaharova’nın sözlerinin satır araları ise yine Türkiye’ye mesajlarla dolu. İlk altı çizilmesi gereken açıklaması: “...uluslararası koalisyona şu anki şartlarda katılmamız mümkün değil. Zira uluslararası koalisyon uluslararası hukuka uygun hareket etmiyor.” Böylelikle Ruslardan ilk “uluslararası hukuk” uyarısı gelmiş oldu. Bu açıklamayı Türkiye’nin de çok iyi düşünmesi gerekiyor keza Cumhuriyet gazetesinde yayınlanan “Suriye’ye giden tırlar haberi” Rusya tarafından gerektiğinde kendisine hatırlatılabilir. İkincisi ise: BBC muhabirinin Rusya’nın Türkiye’nin hava sahasını bir daha ihlal etmeyeceğine dair garanti verip vermeyeceği yönündeki sorusuna “İhlal etmemeye çalışacağız” dedi.[5] Türkiye tarafının hava sahasının ihlali nedeniyle esip gürleme sesleri gelirken, Rusya tarafından bir daha olmaz garantisi gelmiyor. Neden?

Maalesef Rus uçaklarının Türk hava sahasını ihlal etmesi ile ilgili hem Erdoğan hem de Davutoğlu’ndan diplomatik terminolojiden uzak, hamaset dolu açıklamalar gelmekte. Putin de çok iyi biliyor ki Erdoğan ve Davutoğlu’nun yerine gelebilecek yeni Türk hükümeti ile Suriye konusunda çok daha farklı ve ortak çıkarlar doğrultusunda bir politika izleyebilecektir ve IŞİD ile mücadeleyi ön plana alabilecektir. Olası yeni Erdoğan gücünün hissedilmeyeceği bir hükümet ile de Rusya yine enerji çalışmalarını devam ettirebilir. Uluslararası ilişkilerde kişiler gider, devletler ve çıkarları baki kalır.

Diğer yandan eğer 1 Kasım seçimlerinden “tek adam” rejimi çıkacak olursa, Putin şimdiden, Erdoğan’ı ve “Saray’ına” sınırlarını hatırlatıyor. O nedenle Moskova uçağının Ankara’da olduğu sırada, İran’dan gelen doğal gaz boru hattının patlatılmasının Erdoğan ve Davutoğlu tarafından hatırlanması gerekiyor. Rusya ister doğal gazı keser, ister bakarsınız boru hatlarında teknik sorunlar olur, PKK boru hatlarını patlatır durur ya da bakarsınız Türkiye’den Suriye’ye giden tırlarla ilgili bir hatırlatma olur. Artık orası Kremlin’in satrançta hangi taşı oynayacağı ile ilgili bir durum. Kısacası Saray’ın doğal gazı kesilmez ve ısıtırsınız ama Ankara-İstanbul gibi büyükşehirler kışın ortasında 15 gün elektriksiz kalırsa, askerinizi bile hareket ettiremez hale gelebilirsiniz.

Putin, hem “Erdoğan’lı” hem “Erdoğan’sız” bir Türkiye’ye karşı önlemlerini alırken Davutoğlu ise “beni seçerseniz Başkanlık” sistemini getireceğiz diyor, Erdoğan ise 1 Kasım genel seçimleri için Avrupa’da partisi için seçmenlerden oy istiyor. Bu sırada ise Rus uçakları, ABD uçaklarının yanından geçerek IŞİD hedeflerini ve diğer muhalif silahlı birimleri vuruyor. O nedenle Erdoğan Saray yönetirken, Putin Devlet yönetiyor.