Muhafazakârlar, bu konuda muhalefetteki İşçi Partisinden daha sert olduklarını göstererek üzerlerindeki baskıyı hafifletmek istemektedir. İngiltere, 1 Ocak 2021’den itibaren artık AB üyesi olmadığı için giriş vizesi veren ilk AB üyesine iadeyi içeren Dublin yönetmeliğinden faydalanamamaktadır. Bu nedenle de sorunu geri kabul anlaşmaları ya da bazı farklı yöntemlerle çözmeye çalışmaktadır. Çabanın uluslararası hukuktaki meşruiyetini ise insan kaçakçılığını anlaşmalar yoluyla diğer devletlerle kuracağı ağlar vasıtasıyla engellemek söylemi sağlamaktadır. Birleşik Krallık’ın genel tutumunu özetlemek gerekirse sığınmacı ve göçmenlerin İngiltere topraklarına ayak basmasına dahi izin vermeyerek caydırıcılık yaratma politikası yürütülmektedir. Sığınma talebinin reddi derhal sınır dışı etmeyi sağlamadığı için sınır dışı prosedürünü hızlandırabilecek işlemler arayışındadır. Sığınmanın imkansızlığı algısının yaratılması durumunda yasa dışı göçte hedef ülke olmaktan kurtulunacağı düşünülmektedir. Bu mücadelenin bedeli olarak ödenecek miktarlar yüksek görünse de yasadışı yollardan ülkeye girişleri engelleyeceği için uzun vadede kazanç sağlayacağı savunulmaktadır.
Birleşik Krallık çözüm olarak ilk etapta tüm yasa dışı göçmenleri doğrudan Ruanda’ya göndermeyi planlamışsa da yasal sorunlar planın işleyişini sekteye uğratmıştır. Bunun için Ruanda hükümetine ilk etapta 140 milyon pound ödenmiştir.[1] Yasal sorun daha çok Ruanda’nın güvenli bir üçüncü ülke olup olmaması etrafında konunun tartışılmasıyla kendisini göstermiştir. Yüksek Mahkeme Ruanda’nın mülteci göndermek için güvenli bir ülke olduğu kararını vermiş ancak Temyiz Mahkemesi kararı bozunca[2] plan da yürütülemez olmuştur. İngiltere İçişleri Bakanı ise belgesiz göçmenlere baskı yapılmasını sağlayan planı savunmaktadır.
Birleşik Krallık’ın Türk sınır güçlerine de göçmenlerin İngiltere’ye ulaşmasını önlemek için geçen yıl 3 milyon sterlinden fazla fon sağladığı The Guardian tarafından ortaya çıkarılmıştı.[3] Türkiye’de emniyet güçlerinin ve sahil güvenlik güçlerinin eğitimine destek amacı taşıyan fon 2019’da 14 bin sterlin değerindeydi, 2021’de 425 bin sterline çıkmıştı. Birleşik Krallık, Türkiye ile bundan farklı içerikte yeni bir mutabakat zaptı imzalamıştır. Birleşik Krallık İçişleri Bakanı Suella Braverman anlaşmayı “Yakın bir dost ve müttefik olan Türkiye ile ortaklığımız, kolluk kuvvetlerinin bu uluslararası sorun üzerinde birlikte çalışmasını ve küçük tekne tedarik zincirini çözmesini sağlayacaktır.” açıklamasıyla duyurmuştur.[4] Söz konusu anlaşma, kolluk kuvvetlerinin mevcut işbirliğinin geliştirilmesini düzenlenmektedir. Anlaşmayla *gümrük verilerinin, *bilgilerinin ve *istihbaratının daha hızlı değiş tokuş edilmesi; *kaçakçı çetelerine karşı ortak polis operasyonları düzenlenmesi; *bu operasyonlarla her iki ülkedeki mevcut uzmanlığın zenginleştirilmesi; *Türk Polis Teşkilatının Birleşik Krallık tarafından desteklenen yeni bir operasyonel “mükemmeliyet merkezi” kurması;[5] *merkezde iki ülke arasındaki istihbarat uyumunun geliştirilmesi;[6] *tekne parçaları ticaretinin takip edilmesi ve *yasadışı göçte kullanılan malzemelerin tedarik zincirini bozmaya yönelik işbirliği suretiyle yasadışı göçmen akışının yavaşlatılması amaçlanmaktadır. Birleşik Krallık, bu anlaşma çerçevesinde *Türkiye’de daha fazla polis görevlendirecektir. Mükemmeliyet merkezinin yine *Türkiye’de bulunan Ulusal Suç Teşkilatı ve İçişleri Bakanlığı İstihbarat personeli ile Türk mevkidaşları arasındaki işbirliğini güçlendirmesi de beklenmektedir.
Türkiye ve İngiltere arasındaki mutabakatın, İngiltere Göçmenlik Bakanı Robert Jenrick’in geçen ay Türkiye-Bulgaristan Sınır Kapısı - Kapıkule’yi ziyaretinin ardından gündeme geldiği iddia edilmektedir.[7] Jenrick, İngiltere’nin “çeteleri Birleşik Krallık’a çarpma mesafesine gelmeden önce ezmek için kuzey Fransa’nın kale çizgisinin ötesine geçmek” istediğini ifade etmektedir.[8] İngiltere’nin bu yeni planı ve anlaşma, yıl sonunda Londra’da yapılacak olan Birleşik Krallık-Türkiye Göç Diyaloğu toplantısında tekrar etraflıca görüşülecektir. BBC, söz konusu anlaşmanın İngiltere’nin başarısız Türk sığınmacıları geri göndermesine ve Türkiye üzerinden hareket etmiş olabilecek üçüncü ülke vatandaşlarını geri almaya izin vermediği yönünde haber yapmıştır.[9] Ancak belki sonbaharda yapılacak toplantılarla netleşecektir ama İngiltere, daha yola çıkışta göçü Türkiye’den engellemek niyetinin yanı sıra İngiltere’ye ulaşabilmişleri de geri gönderecek formüllerin arayışındadır. Nitekim Telegraph, bu anlaşmanın gerçekleştirilmesinden bir ay kadar önce tam da buna işaret etmekteydi. Buna göre İngiltere, Türkiye ile geri dönüşü hızlandıracak bir anlaşma peşindeydi. İngiltere’nin verilerine göre Manş Denizi’ni botla aşarak İngiltere’ye ulaşan göçmenlerin çıkış yaptığı ülkeler arasında Türkiye 9. sıradadır[10] ve Arnavutluk’la yapılan anlaşmanın benzerinin Türkiye ile yapılması planlanmaktadır. Bu anlaşma da geri kabul anlaşmasıdır. Arnavutluk’la yapılan anlaşma,[11] İngiltere’nin Arnavutluk’tan gelen vizesiz göçmenleri hızla (10 ila 15 iş günü içerisinde, m.6) geri göndermesini ve yasa dışı göçü ve organize suçu engellemek üzere İngiliz Sınır Gücü görevlilerinin Tiran Havaalanında konuşlandırmasını düzenlemektedir.[12] Nitekim Ocak-Nisan 2023 döneminde Birleşik Krallık’a yasa dışı yollardan giren ve burada bulunma hakları olmayan 1000 Arnavutluk vatandaşı, Arnavutluk’a geri gönderilmiştir.[13] Anlaşma metnine göre (2.m/2.f, m.7) geri kabul yükümlülüğü Arnavutluk’tan yola çıkan üçüncü ülke vatandaşları için de geçerlidir ve ispat karinesi için tanık ifadesi dahil küçük kanıtlar yeterli bulunmaktadır. İngiltere, İtalya, Belçika ve Tunus’la da bu tür anlaşmalar yapma arayışındadır.
Diğer taraftan mülteci ve sığınmacılarla ilgili anlaşmanın İngiltere ile Türkiye arasında yeni bir serbest ticaret anlaşması için müzakereleri başlatacağı da iddia edilmektedir.[14] İngiltere, yeni bir anlaşmayla hizmetler ve dijital ticaret alanında Türkiye pazarındaki yerini genişletmeyi planlamaktadır.[15]
İngiltere’nin sığınmacı ve yasa dışı göç konusunda caydırıcılık yaratmak için yürürlüğe soktuğu bir diğer uygulama da bu kişileri denizin ortasındaki mavnalara ve kullanımda olmayan askeri bölgelere taşımaktır. Bu çerçevede Portland’daki 500 kişiyi barındırabilecek nitelikteki Bibby Stockholm mavnasına ilk nakil gerçekleştirilmiştir. Burada bireylerin söz hakkı ya da diğer bir seçenekleri bulunmuyor. Fransa’dan Manş Denizi’ni geçerek gelen 50 binden fazla sığınmacı,[16] günlük maliyeti 6 milyon pound olan ve hükümetin belirlediği “otel”lere (örneğin Sutton’daki Ramada Otel) taşınmaktaydı.[17] Şimdi vergi mükelleflerinin üzerine yük olan bu uygulamayı durdurmak, maliyeti düşürmek için yasa dışı göçmenler arasındaki bekar erkeklerin mavnalara taşınmaları planlanıyor. Bu kişilere temel konaklama sağlanacak, diğer bir deyişle sadece yemek, sağlık hizmeti ve güvenlik hizmeti verilecektir.[18]
Açıktır ki İngiltere, sadece vergi mükelleflerinin yükünü hafifletmemekle ya da küresel insan kaçakçılığı sorununu çözmekle ilgilenmemektedir. Asıl yapmak istediği şehirlerinin yapısal anlamda bozulmasını engelleyerek toplum huzurunu ve refahını korumaktır. Orta ve uzun vadede sağlık, eğitim, suçla mücadele, entegrasyon ve ilgili politikalarının yenilenmesi ve yeni istihdam yaratma sorunlarının giderilmesiyle uğraşmak yerine görece erken vakitte önlem almak istemektedir. Kendi sınır güvenliğini de diğer ülkelerin sınırından itibaren korumayı planlamaktadır. Sığınma ve iltica hukuku kapsamında devletlerin uluslararası koruma sağlama yükümlülüğü[19] varsa da İngiltere, bu yükümlülüğünü anlaşma ve anlaşılan ödeme de yaparak diğer devletlere paylaştırmaktadır. Ellerini yıkadıktan sonra ise insan hakları, sığınmacılara ve vatansızlara güvenlik sağlanması, insancıl hukukun uygulanması gibi hususlarda telkinlerine devam edecektir.
Geri kabul anlaşmaları hakkaniyetli görünmektedir. Ancak İngiltere ya da geri göndereceği devletler, en fazla yasa dışı göç aldıkları Afganistan, Irak, İran, Suriye ile geri kabul anlaşması yapana kadar mesele, “sorun”un el değiştirmesi olarak kalacaktır. Stratejik göç yönetiminde göçmenlerin kendi ülkelerine geri dönüşünü sağlayacak önlemlerin alınması bir çözüm yoludur. Ancak uluslararası örgütler ve ilgili devletler işbirliğine çağrılarak daha derin bir anlayış geliştirilmesi ve insanların yaşadıkları yerlerdeki göçe sebep olan koşullarının iyileştirilmesi kalıcı ve adil bir çözüm sağlayacaktır.
[1] Hükümetin Yasadışı Göç Yasa Tasarısı için hazırlanan bir ekonomik etki değerlendirmesi, her bireyin Ruanda gibi üçüncü bir ülkeye gönderilmesinin, onları Birleşik Krallık’ta tutmaktan 63.000 £ daha pahalıya mal olacağını tahmin ediyordu. Bir kişiyi uzaklaştırmanın toplam maliyeti, 169.000 £ iken Birleşik Krallık’ta kalırsa konut desteğine harcanan para ise 106.000 £.
[2] Temyiz Mahkemesi sığınmacıların Ruanda’ya sınır dışı etme planının hukuka aykırı olduğu ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesini ihlal edeceği gerekçesiyle kararı bozmuştu. Sığınmacıların haklarını destekleyen bir hayır kurumu koalisyonu olan Together with Refugees gibi insan hakları örgütleri temyiz kararını desteklemiştir. Alex Hardie,UK’s Rwanda deportation plan ‘unlawful,’ court of appeal rules, 29 June 2023, https://edition.cnn.com/2023/06/29/uk/uk-government-rwanda-ruling-intl-gbr/index.html#:~:text=Under%20the%20scheme%20proposed%20by,on%20Human%20Rights%20(ECHR).
[3] Buna göre finansman, resmi kalkınma yardımı bütçesinden yönlendirilmiş ve bakanlığın istihbarat müdürlüğünün bir parçası olan İçişleri Bakanlığı Uluslararası Operasyonlar aracılığıyla sağlanmıştır. UK announces deal with Turkey to ‘disrupt’ people-smuggling gangs, 9 August 2023, https://www.theguardian.com/uk-news/2023/aug/09/uk-government-announces-deal-with-turkey-to-disrupt-people-smuggling-gangs; Ayrıca Türk İçişleri Bakanlığı, geçen yıl toplam 124.441 düzensiz göçmenin sınır dışı edildiğini ve yaklaşık 58.758 Suriyelinin kuzey Suriye’deki güvenli bölgelere gönüllü olarak geri döndüğünü duyurmuştur. Bakanlık tarafından paylaşılan veriler, bunun 2021 yılına kıyasla yaklaşık yüzde 161 artışla Türkiye tarihindeki en yüksek sayıda sınır dışı etme olduğu ifade edilmektedir.
[4] UK announces deal with Turkey to tackle flow of illegal migrants, 9 August 2023, https://www.reuters.com/world/europe/uk-announces-deal-with-turkey-tackle-flow-illegal-migrants-2023-08-08/
[5] UK announces deal with Turkey to tackle irregular migration, 9 August 2023, https://www.aljazeera.com/news/2023/8/9/uk-announces-deal-with-turkey-to-tackle-irregular-migration
[6] https://www.theguardian.com/uk-news/2023/aug/09/uk-government-announces-deal-with-turkey-to-disrupt-people-smuggling-gangs https://www.dailysabah.com/politics/turkiye-uk-unveil-deal-to-tackle-surge-in-illegal-migration/news
[7] https://www.dailysabah.com/politics/turkiye-uk-unveil-deal-to-tackle-surge-in-illegal-migration/news
[8] https://www.infomigrants.net/en/post/50958/uk-and-turkey-announce-new-deal-on-migration
[9] Haberde ayrıca bu yıl Temmuz ayına kadar 1486 Türk vatandaşı Manş Denizini aşarak Birleşik Krallık’a geçtiği ancak sığınma hakkı kazanma ihtimallerinin çok düşük olduğu, 2022’de İngiltere Türkiye’ye sadece 191 Türk vatandaşını iade ettiği bilgisi de bulunmaktadır. Emma Vallis, UK and Turkey announce new deal on migration, 9 August 2023, https://www.infomigrants.net/en/post/50958/uk-and-turkey-announce-new-deal-on-migration
[10] Arnavutluk, Afganistan, İran, Irak, Suriye, Eritre, Sudan, Mısır ve Türkiye.
[11] Anlaşma metni için bkz. Agreement between the Government of the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and the Council of Ministers of the Republic of Albania on the Readmission of Persons, Tirana, 8 Temmuz 2021,
https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/1016871/CS_Albania_2.2021_Agreement_UK_Albania_Readmission_Persons.pdf
[12] Telegraph: İngiltere, Türkiye’den gelen düzensiz göçmenleri hızla sınır dışı etmek için özel anlaşma arayışında, 16 Temmuz 2023
[13] 2022’de, 954’ü (%51) zorunlu ve 934’ü (%49) gönüllü geri dönüş olmak üzere 1.888 Arnavut uyruklu geri dönüş olmuştur. Milestone reached in UK-Albania agreement on illegal migration, 25 April 2023, https://www.gov.uk/government/news/milestone-reached-in-uk-albania-agreement-on-illegal-migration
[14] Aralık 2020’de sadece ürünlerin alışverişini içeren İkili Serbest Ticaret Anlaşması imzalanmıştı. 2021’de ticaret hacmi 18,1 milyar sterlin olarak gerçekleşmiştir. https://www.bbc.com/turkce/articles/cw48gyjl40po; İngiltere İş ve Ticaret Sekreteri Kemi Badenoch, Reuters’e iki ülkenin zaten yaklaşık 23,5 milyar sterlin (27,3 milyar Euro) değerinde bir ticaret ilişkisine sahip olduğunu söylemiştir. https://www.infomigrants.net/en/post/50958/uk-and-turkey-announce-new-deal-on-migration. Serbest Ticaret Anlaşması metni için bkz. Free Trade Agreement
between the United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland and the Republic of Turkey, Ankara, 29 December 2020, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/963851/CS_Turkey_1.2021_UK_Turkey_Free_Trade_Agreement.pdf ; UK/Turkey: Free Trade Agreement [CS Turkey No.1/2021], Continuing the United Kingdom’s Trade Relationship with the Republic of Turkey, https://assets.publishing.service.gov.uk/government/uploads/system/uploads/attachment_data/file/948936/ccs1220781734-turkey-trade-pr-accessible.pdf
[15] Türkiye ve İngiltere yeni serbest ticaret anlaşması için müzakerelere başlayacak: İkili ticarette hedefler neler?, 18 Temmuz 2023, https://www.bbc.com/turkce/articles/cw48gyjl40po
[16] Geçen yıl 46 bin sığınmacı küçük teknelerle Fransa’dan İngiltere’nin güney kıyılarına geçiş yapmıştır. Bu yıl ilk 8 ayda bu sayı yaklaşık 15 bin kişide kalmıştır.
[17] İskoç medyasına göre MS Ambition yolcu gemisi, Eylül 2022’den Mart 2023’ün sonuna kadar 1.000’den fazla Ukraynalı mülteciye ev sahipliği yaptı. Edinburgh’daki MS Victoria gemisinde 1.100 Ukraynalı mülteci daha yaşıyor. Bu gemi, Haziran sonunda sakinlerini yeniden barındıracak. İskoç hükümeti, gemideki herkesin yeni bir konaklama yeri bulmasına yardım edeceğine söz verdi, ancak Klieschch Şubat ayında STV ile konuştuğunda , İskoç hükümetinin yeniden yerleştirme ekibinden henüz bir konaklama teklifi almamıştı.
[18] Toby Melville, UK moves some asylum seekers to a barge on southern coast, 7 August 2023, https://www.reuters.com/world/uk/uk-moves-some-asylum-seekers-barge-southern-coast-2023-08-07/
[19] Devletlerin özellikle savaş koşulları nedeniyle sınırları içine giren kişilere koruma sağlama yükümlülüğü varsa da bu kişilere kalıcı yer ya da vatandaşlık verme ve kendi halkıyla entegrasyonunu sağlayacak önlemler alma yükümlülüğü bulunmamaktadır.
