Çin ipeği ve Hint kumaşı gibi lüks malların kaderini bilemem. Ama yağ, hasır, pirinç ve pamuk ticaretinin, İstanbul’daki Un ve Yağ Kapanı denilen köprüler 1. Dünya savaşı nedeniyle kapanana kadar sürdüğü, savaş başlayınca ise tamamen kesildiği bilinir. Gayrimenkul iratları ile ilgili düzenlemelerin ise 1960 lı yıllarda da devam ettiğini hatırlarım. Nasır döneminde, emlak satış ve kira gelirlerinin Mısır dışına çıkarılması yasak olduğu için o yıllarda Mısır’dan Türkiye’ye uzanan bir bavul ticareti vardı. Ancak Türkiye ve Mısır ilişkilerinde 1956 Süveyş krizinin açtığı gedik ne yazık ki bir türlü tamamen onarılamadı. Ne AB Barselona süreci ile yaratılan Akdeniz ortaklığı, ne de AB Gümrük Birliği şemsiyesi altında çeşitli zorluklarla 2007 de imzalanan Türkiye-Mısır Serbest Ticaret Anlaşması(STA) arayı ısıtamadı[1]. Tam tersine zamanla siyasi atışmalar ve bölgesel liderlik iddiası Türkiye ve Mısır’ı birbirlerinden iyice uzaklaştırdı. Buna karşılık Mısır, İsrail ile 1979 yılında imzaladığı Camp David Anlaşmasından sonra Akdeniz ortaklıklarının değerini daha iyi takdir eder hale geldi. 1990lı yılların ikinci yarısında “barış sürecinin özelleştirilmesi” sloganı ile yapılan girişimler, İsrail ve Güney Kıbrıs’a Mısır’la daha da yakınlaşmak için fırsat oldu. Türkiye 2000 li yılların başında hala Mısır ile STA imzalamaya, ticareti geliştirmeye, kapsamını genişletmeye ve karşılıklı yatırımı teşvik etmeye çabalarken, Mısır Doğu Akdeniz’de, komşuları ile Münhasır Ekonomik ve Deniz Yetki Alanı anlaşmaları (DYAA) imzalamaya başlamıştı. Hem İsrail, hem de Mısır’da bulunan zengin doğal gaz rezervleri iki ülke işbirliğini zamanla geliştirdi.
Doğal Gaz Üreticisi, İthalatçısı ve İhracatçısı Olarak Mısır
Evet, Mısır Nil deltası, nehrin batısındaki çöl ve Akdeniz’in derinliklerinde yeni doğal gaz rezervleri buldu. Böylece Nijerya, Cezayir ve Mozambik’ten sonra Afrika’nın dördüncü en büyük doğal gaz rezervi haline geldi. Mısır’da çıkarılan gazın neredeyse tamamı, artan yurtiçi talebi karşılamaya tahsis ediliyor. Buna rağmen 2015 yılından beri yapılan aramalar ve üretim, Mısır’a dünya enerji piyasalarında yeni bir rol kazandırmış bulunuyor. Arama lisansları yine ENI, BP, Tharwa, Trans Globe, General Petroleum Company ve Shell’e verilmiş durumda[2]. Maalesef Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı’nın 2005 yılına kadar Mısır’da sahip olduğu lisanslar çekişmeler nedeni ile iptal edildi ve bir daha da alınamadı. Ama şimdi Türkiye Mısır’dan doğal gaz ithal ediyor. Şimdi Mısır’dan gelen gemiler, Türkiye’ye LNG taşıyor.
Mısır 2015 den itibaren hem Doğal Gaz üreticisi ve ihracatçısı, hem de ithalatçısı olarak daha aktif hale gelince alt yapısını da güçlendirmeye başladı. Boru hatlarının ve LNG terminallerinin kapasitelerini arttırdı. İki LNG terminalini tamamıyla ihracata tahsis etmiş bulunuyor. Dimyat ve Idku’da bulunan bu iki terminale ilaveten 2015 yılında kurulan ilk alım terminali Ayn Sokhna’da planlanmış, ancak güvenlik nedeniyle Adabiya’ya konuşlandırılmış. Halen LNG yi alıp, depolama ve yeniden gaza dönüştürme (regasification) santrali olarak işlev görmekte. Yerli üretimini, İsrail gazı ile deniz altından gelen bir boru hattı ile besleyen Mısır, Dimyat’tan ise doğal gazı Avrupa ve diğer ihraç pazarlarına tankerlerle LNG olarak gönderiyor. Geçtiğimiz Haziran ayında Mısır, İsrail ve AB ile bir anlaşma imzalayarak İsrail menşeili LNG yi Mısır terminallerinden AB ye ihraç etmeyi taahhüt etti. Ayrıca Doğu Akdeniz Gaz Forumu (EastMed Gas Forum) mutabakat metni bu anlaşma ile ilişkilendirildi[3]. Ukrayna-Rusya savaşının yarattığı olumsuz konjonktürde bu şimdi AB için Rusya’ya olan doğal gaz bağımlılığını azaltacak en önemli fırsat olarak görülüyor.
Türkiye artık Dimyat’a pirinç için gitmiyor.
Mısır’ın doğal gaz üretimi 2022 nin ilk 4 ayında 16.6 milyon tona ulaşmış. Buna karşılık ulusal tüketim aynı dönemde 14. 7 milyon tona inmiş(2021 de 15. 3 milyon ton). Aradaki fark Avrupa’nın ve Türkiye’nin en fazla ihtiyacı olduğu zamanda yeni bir kaynak. İhracat gelirlerinin yükselen piyasa fiyatları nedeniyle ile artması da Mısır gibi borçlu bir ülke için önemli bir fırsat. Üstelik Mısır’ın şimdi yeni iddiası Doğu Akdeniz’deki en önemli enerji merkezi olmak. Tabii bu iki ülke arasında asla yeni bir çekişme konusu olmamalı. Zaten yeterince anlaşmazlık konusu var. Libya’daki Türk varlığı, 2019 sonunda imzalanan Türkiye- Libya DYAA, aradaki gerginliğe tuz biber ekti. Öyle ki, Mısır, Yunanistan ile 2020 yılında bir DYAA imzalayacak kadar ileri gitti. Son 8-9 yıldır Mısır ve Türkiye arasında esen sert rüzgârlar ikili ticaretteki etkisini hala hissettiriyor. Bunun somut sonucuna gelince, 2020 yılında Türkiye Mısır’a sadece 3.31 milyar dolarlık bir ihracat yapabildi. Aynı yıl Mısır’ın Türkiye’ye olan ihracatı ise 1.96 milyar dolarla sınırlı kaldı. Bu, doğal bir ticaret yolunun yeterince kullanılamaması demek. Yine de 2021 de Türkiye’nin Mısır’a yaptığı ihracatın 4.51 milyar dolara yükseldiğini görüyoruz[4]. Ama asıl dikkat çeken husus 2022 başından beri Türkiye’nin Mısır’dan yapmakta olduğu ithalatın, listeye doğal gaz girmesi nedeniyle artması. Halen Türkiye Mısır’ın en önemli LNG ithalatçıları arasında. 2022 nin ilk çeyreğinde Mısır’ın Türkiye’ye yaptığı LNG ihracatının 917. 2 milyon dolara ulaştığı ve bunu İspanya’ya yapılan 425.7 milyon ve Endonezya’ya yapılan 317.8 milyon dolarlık ihracatın izlediği dikkat değer bir gelişme[5]. Şimdi zamanın ruhu başka. Türkiye artık Dimyat’a pirinç için değil[6], doğal gaz için gidiyor. Bakalım bu ilişki ne kadar sürer ve sürerse Mısır’a karşı hangi noktada dış ticaret açığı vermeye başlarız? Evde kalan son bulguru şimdi Dimyat’ta doğal gaza harcama zamanı.
[1] Türkiye-Mısır Serbest Ticaret Anlaşması 27 Aralık 2005 de imzalanmış ve 1 Mart 2007 de yürürlüğe girmiştir.
[2]Bknz. L. Nichols, “Egypt’s natural gas: Ancient treasure for the modern world” http://www.gasprocessingnews.com/columns/201508/boxscore-construction-analysis.aspx
[3] Edward, Yeranian (June 15, 2022), “EU, Egypt, Israel Agree to Export Israeli Liquified Natural Gas to Europe” https://www.voanews.com/a/eu-egypt-israel-agree-to-export-israeli-liquified-natural-gas-to-europe/6618920.html
[4] Bknz United Nations COMTRADE database on international trade
[5]Bknz Egypt Independent (July 19, 2022) ve Central Agency for Public Mobilization and Statistics (CAPMAS)
[6] Türkiye pirinci artık Çin, İtalya, Yunanistan Uruguay ve Hindistan’dan ithal ediyor.
