Telekom sektöründe arka planda bir süredir devam eden bir tartışma var. 4.5G çalışmaları için kurulan ama sonradan BTK tarafından 5G çalışmaları için yönlendirilen HTK (haberleşme teknolojileri kümelenmesi) içindeki bir projede yer loan 16 firma turk-internet.com okuyucularının pek çok haberini okuduğu Ulak ile birlikte çalışsın deniliyor. Daha doğrusu Ulak elindeki teknolojiyi HTK’daki bu projeye katılan 16 firmaya versin deniliyor.
Bunun arka planını turk-internet.com okuyucuları için 5 farklı noktadan yaptığımız görüşmelerle aydınlatmaya çalıştık. Çünkü tartışmalar karmaşık ve bazen teknik bahaneler ileriye sürülüyor. Henüz 5G çok yeni, bu nedenle ne deseniz inanılır.
ULAK projesini ise daha konuşulmaya başlandığı 2007'den beri takip eder ve yazarız. Şu anda da gizli ajandası olan bir konu olarak değerlendiriyoruz. Çünkü ne zaman ULAK yazsak, 40 yerden (çoğu zaman teknik bahaneler ileten itirazlar) ses çıkar [4].
BTK 3G'de Mühendis+KOBİ'lere % 10 Şartı Koydu ama % 1'i Kabul Etti
Biliyorsunuz, son zamanlarda “milli ve yerli” modası var. Milli ve hatta yerli olmayan üretimler bile önümüze % 100 yerli ve milli diye gelebiliyor. Bu noktada, 21ci yüzyılın “taşaron üretim” mantığı bir şekilde esnetilerek, kerameti kendinden menkul "milli ve yerli" tanımları yapanlar var[5].
Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun (BTK) 2009 yılında yaptığı 3G ihalesinde önemli bir şart, alımlarının % 40'ının belli sayıda Türk mühendis çalıştıran firmalardan yapılması [6] ve ilaveten % 10'unun KOBİ'lerden yerli malı şeklinde alınması gerekliliği idi[7]. Yani Turkcell, Vodafone ve Avea’nın, 3G altyapısı kurmak için alması gereken malzemelerde yerlilik ve KOBİ şartı bulunuyordu.
Sonuç mu? Ben yerli kullanma için gerçekleşme oranının % 0,5 oldu diye biliyordum ama BTK yetkililerinden bunun % 1.8 olduğunu öğrendim. Yani yuvarlak hesap % 2.
3G ihalesinden belli bir süre sonra, mal satan firmalar Türk mühendis çalıştıran ARGE merkezleri kurdular. % 10'unu KOBİ'lerden alma şartı için ise operatörlerin BTK’ya başvurup, "bu ürünlerin yerlileri yok" diyerek muafiyet talep etmesi ile sonuçlandı. Sonra konu kapandı. BTK bu muafiyeti kabul etmediğini söylüyor ama herhangi bir işlem de yapmış değil.
Bu muafiyetin anlamını ve telekomünikasyonda yerli mal olmamasının maliyetini merak edenler için bir rakam verelim; 3G için altyapıya harcanan meblağ 6 milyar $ olmuş [8].
3G ihalesi öncesinde BTK tarafından konulan % 10 KOBİ’den satın alma koşulu yerine getirilmemiş. Hatta % 2 bile olamamış. Yani bir başarısızlık söz konusu.
Kimin başarısızlığı mı? Bu BTK’nın başarısızlığı. Bunu şöyle açalım ;
- Madem yerine getiremeyecekseniz, neden bu şartı koydunuz?
- Eğer şartı koyduysanız, neden bunun yerine getirilmesini sağlayacak fırsatlar / düzenlemeler oluşturmadınız ?
Üstelik bir adım daha ilerleyelim;
- 3G'de % 1 bile yakalayamamışken, 4.5G'de neden yine % 45 şartı konuldu?
- 5G'deki % 45 şartı konulduysa, --3G olayından örnek alarak-- İhalenin yapıldığı 2016'dan bu yana ne tür bir önlem alındı?
4.5G'deki Yerlilik Şartını Kim Denetleyecek? Kim Yerine Gelmesi için Önlem Alacak?
Yukarıdaki 3 ve 4cü suallerle, başlığı üstüne basarak soruyoruz, çünkü 3G'de % 10 KOBİ'den alma şartını koyup, yerine gelmemesine seyirci kalan BTK, 4.5G ihalesinde de bu sefer ilk yıl %30, ikinci yıl %40, üçüncü yıl % 45 şartını koydu. Eğer bu şartlar sağlanamazsa, bu sefer ilk dört yıllık toplam yerlilik oranının %30 olmasını şart koydu.
Dediğimiz gibi, bu şartlar orada dururken, eğer yine operatörlere muafiyet verilecek ya da yabancı firmaların "mış gibi" kuracakları fabrikalardan alım yapılarak "yerli malı alındı" denilecekse, o şart niye konuluyor? Bu tiyatro neden oynanıyor? Bari baştan koymayın.
Biz 2016 yılında bu şartı gördüğümüzde,
"BTK 16 yıldır hala tüketici için yararlı şeyler yapamadı, Türkiye'de telekom hizmetleri zayıf ve pahalı. Ama hiç olmazsa BTK yerli teknolojiyi geliştirmeye çalışıyor"
demiştik. Ama şimdi bunun da olmadığını gördüğümüz için olayı sorguluyoruz.
Bu arada deminden beri % 45 şartı ve 4.5G için konuşuyoruz ama BTK "4.5G artık bitti. Şimdi 5G araştırılması gerek" diyor. Ona da bakalım.
Haberleşme Teknolojileri Kümesi (HTK) Nasıl Kuruldu?
BTK'nın 5G için çalıştırdığı Haberleşme Teknolojileri Kümesi, aslında BTK'dan başka kişiler tarafından 4.5G için kurulmuştu. Biz HTK'nın nasıl kurulduğunu, 2 farklı noktadan dinledik. Bunu aktaralım;
- 5 G için Çalışan HTK
HTK’nın ilk kuruluşu, OSTİM Başkanı Orhan Aydın ve Prof. Dr. Sedat Çelikdoğan’ın başı çektiği, Abdullah Raşit Gülhan, Mehmet Ali İnceefe’nin yer aldığı grubun girişimiyle oldu. Bu grubun amacı, % 45 şartının yerine gelmesine yönelik çalışmalardı. Ortaya koydukları amaç ; ARGE yerine ÜRGE yapmak ve gerekirse kopyalayarak, 3G, 4G ve 5G’de yerli katkısını arttırmaktı.
Bu grup o zaman BTK başkanı olan (şimdi Ulaştırma ve Altyapı Bakan Yardımcısı) Dr. Ömer Fatih Sayan’ı ziyaret ediyor. Ancak olumlu bir yaklaşım göremiyor. Çalışma orada duruyor.
Daha sonra, Vodafone Kosgeb’e bir yazı yazıyor. Operatörlere uygun ürün üreten KOBİ’leri soran ve bir anket isteyen yazı bu. Bu yazı OSTİM’deki KOSGEB üzerinden Orhan Aydın’a ulaşıyor. Bu gelişme üzerine, grup bu projeyi yeniden ele almaya karar veriyor.
Bu sefer BTK, bu grubun kendi alanına girdiğini belirtiyor ve 2017 eylül ayında yapılan Genel Kurul'da yönetimi kendi atadıkları bir arkadaş üzerinden ellerine alıyor. Bu ULAK A.Ş. firmasının kuruluşundan da 5 ay sonra oluyor.
- 5G için Çalışan HTK
BTK, kümelenme grubunun yönetimini aldıktan sonra, çalışmaları 5G’ye doğru yönlendirdi. Konuyla ilgili olarak görüştüğümüz BTK yetkilileri, 2017’de 3G için gelen % 1,8’lik yerli şartı gerçekleşmesi sonrasında, neden yerli ürün olmadığını araştırmaya başladıklarını söylüyorlar.
“Biz rapora bakıyoruz. Beyan esastır, denetimde bakarız. Yalan beyan varsa cezasını keseriz. Ama 1,8 için ceza kessek nasıl katkı yapacak? % 5 olsa ne olacak?
Üst kuruluz, sonuç alacak çalışmalar yapmalıyız. Paydaşlarımızla görüşelim dedik. Ceza en son başvurulması gereken bir konudur. Esas olan memlekete faydası olacak bir işler yapmamız.”
Bu nedenle bir noktadan başlamak gerekiyor. Kuralları kimse aşamaz. O noktada, Vodafone dedi ki : “KOBİleri toplayalım, bakalım neler var”
KOSGEB’le ilişkiye geçtik. Kendilerinden KOBİ’lere yönelik bir anket yapmalarını istedik. Burada ihtiyacımız olan ürünleri yazdık, altbaşlıkları çıkardık. Hangi konular yerlileşebilir diye inceledik ve “Türkiye'de bunları üreten var mı?” diye baktık.
50 bin KOBİ’ye anket yollandı. Sonuç; Telekomünikasyonu anlayan KOBİ yok..
Bu noktada BTK yetkilileri 4.5G için kurulmuş olan HTK’nın kendileriyle temasa geçtiğini belirtiyor;
OSTİM aradı ve “BTK olarak yanımızda olur musunuz?” diye sordular. Orhan bey ve 3-4 kobi bizden bunu kendileri istediler. 20 kişi geldi. Vizyonu siz koyuyorsunuz. Kolay bir şey değil. OSTİM, Tren konusunda yaptığı kümelenmede % 65’e kadar çıkmış.
Başkan, “Orhan Aydın olarak bu firmaları toplarım, Kümelenme ile yaparız.” dedi. Biz çalışmaya başladık. 100’ün üzerinde KOBİ vardı. ISO, ATO vs vardı.
BTK yetkilileri, çalışmaları bizzat takip ettiklerini kaydederken, operatör ziyaretleri ve çalıştayları yapıldığını, operatörlerdeki teknik elemanlarla KOBİ’lerin yöneticilerinin konuştuğunu ve orta bir noktada buluşmaya çalıştıklarını söylüyor.
HTK’nın 2019 Yılında Geldiği Nokta
HTK'nın pek çok KOBİ üyesi var ama 2 sene önce yaratılmış olan projede 16 firma, yazılım, donanım ve altyapı konusunda gruplanmışlar [9]. Operatörlerin gösterdiği “benim şebekem şu, şu parçalardan oluşur, şuraya giremezsiniz, şurayı yabancılar yapıyor, şuraya girebilirsiniz” dedikleri görüşmeler sonrasında çalışmaya başlamışlar. Her operatörde irtibat kişisi belirlenmiş. HTK firmaları bu kişiyle görüşüyor. Sonuçlar da 3 ayda bir raporlanıyor.
Ülkemizde klasik sorun, KOBİ firmaların normal operasyonları dışındaki bu ARGE faaliyetine ayıracak parası olmaması. HTK'nın bu alanda bir yardımı olmuş. Sonuçta 16 firma 2 yıl önce bir kümelenme modeli için planlama yapmış ve Tübitak’tan da 200 milyon TL teşvik olanağı kazanmışlar.
Ancak burada dikkati çeken bir konu, HTK altında Tübitak projesi için 2 sene önce organize edilen projenin ULAK tarafından yapılan çalışmaları tekrarlayacak şekilde planlanması. Bu da akla farklı düşünceler getiriyor. Bunu daha ilerideki bölümde anlatacağım.
HTK "nisan ayında canlı gösterme hedefi koydukları sistemi", temmuz başında sundu [10]. Ancak sunumda radyo frekans teçhizatı (baz istasyonu) yani en önemli kısım eksikti. 5G’de herkesin bildiği gibi en önemli bileşen İngilizce “Latency” ya da Türkçe “gecikme süresi (return loss)”dir. Bu RF cihazlarının (baz istasyonu) önemi bu cevap süresini yerine getiriyor olmasıdır. Ancak bu parça henüz yok. Şu anda da sorduğumuzda, 2 ay sonraya yetişeceği söylendi.
BTK yetkilileri, ”Türkiyenin meselesi üretmek değil, pazar yani satmak” diyorlar. Yabancı mal merakı, alışkanlıklar vs nedeniyle yerlinin elinden tutulmadığına işaret ediyorlar.
HTK ve ULAK Birlikte Nasıl Çalışır?
Tübitak henüz 200 milyon TL’den firmaların personel ve malzeme için harcadığı belirtilen 54 milyon TL’yi vermemiş durumda. Ama firmalar 2 yıldır malzeme ve personel harcamaları yaptılar. Zaten sıkıntılı olan ekonomik durum ve parasal sıkışıklıklar nedeniyle teşviği, hakediş şeklinde almak istiyorlar.
Diğer yandan HTK yetkilileri bir süredir, çalışmalarını 2007'den beri ayrı sürdüren ULAK A.Ş.’nin elindeki radyo frekans çalışmasını HTK’ya vermesini istiyor. Ulak aslında HTK içinde de yer alıyor ama 16 firmadan birisi değil.
Aselsan’ın % 51’ine sahip olduğu ULAK A.Ş.'nin elinde çalışan 4.5G sistemleri var. Sadece baz istasyonu değil. Ayrıca SDN/NFx yani "Maya" isimli networkü geliştirmiş durumdalar. ULAK görüşlerini haziran ayında katıldığımız basın toplantısında şöyle dile getirdi:
"ULAK olarak biz iş birliğine açık bir firmayız. Yol haritamıza uygun şekilde yaklaşık 40 firma, 10 üniversite ile iş birliği yapacağız diye karşılıklı niyet mektuplarımız var. TÜBİTAK SAYEM (Sanayi Yenilikçi Ağ Mekanizmaları) projesi kapsamında gerek yol haritamız gerekse oluşturulan işbirliği ortamına ilişkin teklifimiz TÜBİTAK tarafından kabul gördü. Bu noktada HTK’nın ilgili projede yer alan firmaları ile de işbirliği içinde olmamızı engelleyecek herhangi bir durumumuz yok.”
5G networkleri dünyada 2022'lerde kullanıma girecek. Ama hemen yaygınlaşmayacak. Hemen karlı bir yatırım olmayacak. Bunun yerine 5G ye dönüştürülebilir (yazılımla) 4.5g Sistemler şimdi revaçta. İşte bu noktada BTK'nın hala operatörlerin 4.5G sistem almasına izin vermesi anlaşılır bulunmuyor. Sadece ULAK güçlenmesin, yabancılar yaygınlaşmaya daha da devam etsin sonucu ortaya çıkıyor.
ULAK Baz İstasyonları Yetersiz mi?
ULAK, Vodafone ve Turkcell’de canlı çalışmaya başlayan baz istasyonları ile övünüyor [11]. Hız konusunda da başarılı oldukları düşüncesindeler. Onları destekleyecek şekilde, Dijital Ofis Başkanı Ali Taha Koç’un da bu konuda atmış olduğu bir tweet mesajı var.
Cumhurbaşkanlığı Külliyesi Ulak Baz İstasyonu’nda 2600 MHz bandı devreye girdi. 140Mbit #downlink hıza ulaştık. #MilliTeknolojiHamlesi #DijitalTR pic.twitter.com/0lrVnaRhBC
— Ali Taha Koç (@AliTahaKoc) August 9, 2019
Ancak aynı konu, operatörlerin bazılarında ve bazı vendorlarca “yeterince hızlı” değil şeklinde iletiliyor [12]. Bazen de kendinden menkul değerlendirmelerle. Mesela "neye göre" denildiğinde "eee karşıda bunca yıllık firmalar var" cevabı veriliyor. Sektörden ve konuyu yakından bilen bir yetkili BTK raporlarındaki “şehir hızlarını” gösteriyor. En hızlı Rize’de 8,8 Mbps olan ortalama hızı örnekleyerek şunları söylüyor;
“Bizim ülke olarak hızımız daha 3G bile değil. 3G olsaydı 42 Mbps olmalıydı ama en hızlı şehirde 7-8 Mbps. ULAK neyi eksik yapıyormuş? Bu ancak yerli üretimi istemeyenlerin bahanesi. Herkes hızı kontrol edemez diye düşünüp, bu yanıltmayı yapıyorlar.”
Buna karşılık BTK yetkilileri ilginç bir yorum yapıyorlar;
“HTK sayesinde ULAK kendi kendine çeki düzen verdi. Yoksa ULAK gevşek bir şekilde ilerliyordu. ULAK bizim namusumuz. Sonunda HTK ile mutlaka birleşecek.”
BTK yetkilileri bir başka konuya daha dikkat çekiyorlar;
“54 milyon TL harcandı. Ama çıkan patentlerin hepsi devlete ait. Ulak ile HTK birbirinin alternatifi veya rakibi değil. Ulak HTK’nın içinde olmalı ve o eko sistemi genişletmeli büyütmeli.
Bu Konudaki Eleştiriler Neler?
Yerli ve milli altyapı hepimizin talebi. Haberleşme vatandaşlar için anayasal bir hak. Üstelik, hepimiz haberleşmeye çok meraklıyız. Bunu her yıl ülkemize giren cep telefonu sayısından da rahatlıkla görebiliyoruz.
Dolayısıyla, altyapı önemli. Bu altyapıya yatırılan paranın hepsi değilse bile büyük bir kısmı yerli olsa, önemli bir tasarruf sağlanır. Şimdi konuya bu açıdan bakıp, bu yazıyı özetleyen eleştirileri sıralayalım;
I - Öncelikle, HTK’nın 4,5G yerine 5G alanında çalışıyor olması eleştiri konusu.
Şöyle ki;
- Dünyada ilk 3G networkü 2000’de kuruldu. Türkiye’deki 3G ihalesi ise 2009’da yani 9 yıl sonra yapıldı
- Dünyada ilk 4G networkü 2008’de kuruldu. Türkiye’de 4G Advance olarak ihale ise 2016’da yani 8 yıl sonra yapıldı
Dolayısıyla 5G'nin ülkemize gelmesi en erken 2025 hatta 2027-2028 olarak öngörülebilir. Bunun anlamı ülkemize önümüzdeki 5-8 yıl hala 4.5G’ye yönelik altyapı cihazları ve baz istasyonları satın alınacak olmasıdır. Daha iyisi olsun istenirse, 5G'ye dönüştürülebilir 4.5G alınacak. O zaman HTK’nın ilerideki bir tarih yerine, bugünün tarihini yani 4.5G’yi kapsaması daha uygun olurdu.
Böylesi bir planlama, HTK içindeki firmaların sadece Tübitak parası ile dönmesi değil, aynı zamanda yolda giderken para kazanabilmesi anlamına gelebilirdi.
Bunun yapılmamış olması nedeniyle; "Bu haliyle HTK üzerinden, yabancı markalar lehine, ortam sulandırılmak isteniyor" şeklinde iddialar var.
"Halen operatörler 4.5G malzeme alırken ve daha en az 5 yıl alacakken, HTK'nın doğrudan 5G yapması ne kadar doğru? HTK "4,5G yerli ürün üretilmesin" diye 5G'ye çevrildi".
şeklinde soruluyor. Aslında 4,5 G’deki % 45 şartını gerçekleştirmeye yardım etmek amacıyla kurulan HTK’nın bir el çabukluğu ile 5G’ye dönüştürüldüğü iddia ediliyor.
Bu noktada geçen gün Avustralya’nın yayınladığı bir bilgiyi yayınlayalım. 4G networkünün 5G’den daha hızlı olduğunu belirttiler [13]. Bu da 5G için pazarın daha tam anlamıyla oluşmadığını gösteriyor.
II - BTK, 4.5G Lisansı için Duyurduğu % 45 Şartını Neden Sonunda Değerlendirecek?
Yukarıdaki kapsamda BTK'ya yapılan bir eleştiriyi de ekleyelim. BTK 4.5G ihalesi için ilk yıl %30, ikinci yıl %40, üçüncü yıl % 45 şartını koydu. Eğer bu şartlar sağlanamazsa ilk dört yıllık toplam yerlilik oranının %30 olmasını ekledi.
Şimdi sorulan şey şu; Neden denetimi sonunda yapıyor? İş işten geçtikten sonra yapılacak denetim, % 45 şartının yerine gelmesini nasıl sağlayabilir? Bunun yıl yıl yapılması ve hatta yönlendirilmesi daha uygun olmaz mı?
Şu anda yerli şartını destekleyecek olan en önemli ürün ULAK. Ama denetimin en sonunda yapılması da bunu engelliyor.
III - HTK Neden Yapılmış Bir Çalışmayı Tekrarlıyor?
Bir başka eleştiri, ULAK A.Ş.’nin yaptığı çalışmaları tekrarladığı iddiası üzerine. HTK bunu “bizim birleşmemiz lazım. Aynı şeyi neden 2 kere yapalım? Bu kaynak israfıdır” diyerek yorumluyor. Ancak tekrarlamayı yapan HTK. Çünkü Ulak projesi 2007’den ve Milad-Maya olarak bilinen SDN (software defined network) ise 2015’den bu yana geliyor. Bir sektör uzmanı şöyle dedi;
"Özetle "HTK biz 2. ULAK olacağız" demiş durumda. Kendilerinden önce yapılan yatırımları ve kazanılan yetenekleri görmezden gelip, aynı şeyi yapmak için yola çıktılar. En kötüsü ise "ULAK 4.5G yapıyor, biz 5G yapıyoruz" şeklinde bir yaklaşım ile ULAK'ın da faaliyetlerine de rol biçerek ilerlemeyi tercih etmeleriydi. Ayrıca bu konularda tam anlamıyla uzman olmayan, olması beklenmeyecek yetkilileri de yanlış yönlendirdiler."
IV - Çalışmadaki Teknik Yaklaşım
Olayın bir de teknik eleştiri tarafı var. O da HTK’nın çalışma tarzının eksik olduğu şeklinde;
“Çalışmanın önce, “elimizde ne var”, “en kolay yapılabilir ne var” ve “en hızlı üretilebilir ne var” diye bakarak yapılması lazımdı. Sonrasında bunları üretip, para kazanmaya hızla başlanmalıydı.
Oysa “ne üretelim” diye başladılar. Bu şuna benzer, “bakkal açacaksınız, migrosta ne varsa onu satayım” diye başlamanız yanlış olur. o bölgede ne ihtiyaç var ona bakmalısınız.“
Eleştiriler, ULAK’a tarafından bakıldığında doğru bir yaklaşım yapıldığı doğrultusunda.
“Önce RF kapsama yani baz istasyonundan başlamak doğruydu. Radyo servisi 3G’de de, 4G’de de, 5G’de de kullanılacak. Bundan sonra diğer işlere bakmak lazım”
Eksik olduğu söylenen bir başka konu; “5G için gerekli lisansları almadan çalışmaya başlamak” Bugün ABD’de bile bu lisans bedellerinin çok yüksek olduğu tartışılıyor. Samsung, Huawei firmalarının elinde bulunan polar kodlama, LDPC encoder, decoder lisansları gerekiyor. Ya da kendiniz baştan üreteceksiniz.
Diğer yandan herkesin 10-20 yıldır kullandığı ve ucuzlamış olduğu lisanslar var. Bunlar da alınıp, bu tür ürünler geliştirilebilir.
Eleştirilere Cevap
Yazımızla ilgili yayın öncesinde görüş aldık. Bu görüşlerde, yazının içinde geçen bazı notlar için şu görüşler verildi;
BTK 4.5g’den vazgeçmedi. Ulak bu konuyla ilgili çalışıyor zaten. Bu konuda destek ihtiyacı varsa bu ihtiyaç Htk tarafından karşılanmalı diyoruz.
KOSGEB’e kobilerle ilgili yazıyı Vodafone değil BTK yazdı. Küme BTK "destek veririz" dedikten sonra kuruldu. Önce kurulup biz bu işimizle ilgili demedik. Çok hatalı. Yönetimi BTK atamadı. Genel kurulda seçim yapıldı. Yönetim kurulunu kendileri seçtiler.
“ne üretelim” diye başladılar ifadesi doğru değil. 16 firma projede yaptıkları işi yeni öğrenmiyorlar. Uzman oldukları alanlarda çalışıyorlar.
HTK ise çalışmalarına 5G'ye çevrilebilir olan 4.5G ürünler üzerinde çalışması daha verimli ve de ekonomik olur. Bu ifadede belirtildiği gibi çalışıyor HTK. Yani NSA modda ürünler tasarlıyor.
Ayrıca 5g projesi operatörlerle ve firmalarla yapılan teknik çalıştaylar sonrasında şekillendirildi. Bir iki kişinin kendi başına verdiği bir karar değil.
Şu andaki Yerlilik oranını %15'tir. Bunu yapan ana kalemler
Akü, ups
Enerji panoları
Koruyucu sistemler
Kablo
Jeneratör
Klimatizasyon sistemleri
Arabağlantı ekipmanları
Yazılımlar
50’ye yakın yerli firmanın ürünü
Ulak ile birlikte bu oran daha da artacak
Sonuç
Devamlı okuyucularımız bilir. Biz ULAK projesinin ülke için önemli olduğunu ve desteklenmesi gerektiğini düşünüyoruz. Ama hala ULAK projesine yeterince destek verilmediği düşüncesindeyiz. Bu sistem geliştirildi. Çalışıyor. Bunu desteklemek ve ileriye gitmesini sağlamak lazım.
HTK ise çalışmalarına 5G'ye çevrilebilir olan 4.5G ürünler üzerinde çalışması daha verimli ve de ekonomik olur.
HTK konusundaki röportajımızı 2 gün önce yayınlamıştık[9]. Ulak'ın da haziran ayında bir etkinliğine katılmıştık. Ancak o zamandan bu yana o konudaki düşüncelerimizi yazamadık. Önümüzdeki günlerde "daha önce yazdıklarımızdan sonra ULAK tarafında neler oldu" şeklinde bir röportajımız olacak.
[1] 4G-5G ile İlgili Yerli teknoloji : Ulak
[2] Huawei Olayı Artık Siber Savaş Dönemindeyiz
[3] Haberleşme Teknolojileri Kümelenmesi
[4] Tamamen Türk Yapımı İlk 4G Baz İstasyonu, ULAK, Testlere Hazır
[5] ‘Yerli’, ‘Milli’, ‘Yerli ve Milli’ Kavramları Üzerine Bir Tartışma
[7] IMT-2000/UMTS Hizmet ve Altyapılarına İlişkin Yetkilendirme Planı
[8] Sadece 2014 Yılında 3G’de Altyapıya 6 Milyar $’lık Yabancı Malzeme Alındı
[9] Veli Murat Çelik : HTK ile Telekomda Yerlilik Oranı Resmi Olmayan Rakamla % 7’yi Geçti
[10] ‘UUYM5G Projesi’ Kapsamında Geliştirilen Teknolojiler Tanıtıldı
[11] Yerli ve Milli Baz İstasyonu ULAK, Vodafone Şebekesinde Canlı Olarak Hizmet Vermeye Başladı
[12] 4G Teknolojisi ULAK Neden Üvey Evlat Muamelesi Görüyor?
[13] Australia Fast 4G
