Geçtiğimiz haftalarda Rusya Devlet Başkanı Putin, yarım günlüğüne Bakü’ye kalabalık bir heyetle gelip bir ziyaret gerçekleştirdi. Ziyaret neticesinde iki ülke devlet başkanları yakınlık gösteren açıklamalarda bulunmakla beraber aynı zamanda başta enerji alanında olmak üzere kritik anlaşmalar imzalamışlardır. Önce 2008 yılında Rusya-Gürcistan savaşının Azerbaycan enerji hatları çıkışı konusunda yaşattığı tedirginlik ve ardında Azerbaycan’ın TANAP projesinin Rusya’nın Güney Akım projesinin karşısında rakip olarak belirmesinin ardından iki devlet arasında son iki ay içerisinde geliyorum denen enerji işbirliği Putin’in ziyareti neticesinde büyük bir ivme kazanmıştır.

13 Ağustos tarihinde yarım günlüğüne Bakü’ye gelen Başkan Putin’in heyetinde Dışişleri Bakanı Lavrov, Savunma Bakanı Shoygu, Enerji Bakanı Novak, Ulaştırma Bakanı Sokolov, Ekonomi Bakanı Ulyukayev ve ayrıca Rosneft Başkanı Sechin ile Lukoil Başkanı Alekperov da yer almıştır. Hazar sorunundan Dağlık Karabağ konusuna kadar pek çok konunun tartışıldığı toplantılar neticesinde enerji alanı dahil beş alanda anlaşmalar imzalanmıştır.[1] İmzalanan anlaşmalar arasında Azerbaycan Devlet şirketi SOCAR ile Rus devlet şirketi Rosneft arasındaki işbirliği anlaşmaları son derece dikkat çekicidir. Fakat bu anlaşmaya değinmeden önce bu enerji işbirliğinin aslında bir pazar paylaşımı sonrası geliştiğini görmek gerekmektedir. Haziran ayının ortasında Yunanistan DEPA ve DESFA doğal gaz şirketlerinin özelleştirilmesinde DEPA için Rus Gazprom ve DESFA için Azeri SOCAR en büyük aday gösterilirken DESFA’nın yönetici şirketi sayılan DEPA’nın özelleştirilmesinden Gazprom’un çekildiği 10 Haziran tarihinde açıklanmıştır.[2] Ardından yaşanan gelişmeler ise sırasıyla TANAP’ın devamı niteliğinde olacak hat için Yunanistan’dan geçecek olan TAP hattının seçilmesi ve önemsiz gibi gözüken ama aslında irdelenmesi gereken 6 Haziran tarihinde Rusya’nın Volgograd şehrinde gerçekleştirilen 4. Rusya-Azerbaycan Forumunda iki ülkenin enerji alanında da işbirliğini içerecek bir takım anlaşmaların imzalanmasıdır. 7 Temmuz tarihinde ise Rosneft Başkanı üst düzey Azeri yetkililerle görülmek üzere Bakü de ziyaretlerde bulunmuştur.[3] TANAP’ın TAP hattını tercih etmesi ile Rusya’nın Güney Akım projesinin önü tamamen açılmış ve Güney Avrupa hattında Rusya ve Azerbaycan arasında pazar paylaşımı gerçekleştirilmiştir. Hemen arkasından ise Rusya ve Azerbaycan arasındaki enerji alanında işbirliği anlaşmaları da Putin’in ziyareti ile gerçekleşmeye başlamıştır.

Ziyaret sırasında Rosneft ve SOCAR petrol naklinin temel şartlarını belirleyen işbirliği anlaşması ile iki şirketin Rusya, Azerbaycan ve üçüncü ülkelerde petrol ve doğal gaz üretimi gerçekleştirmeleri için ortak bir şirket kurulması için gerekli anlaşmayı imzalamışlardır. Üstelik buna ilave olarak Rosneft, Azerbaycan’ın Absheron doğal gaz sahası ile de ilgilendiğini belirtmiştir. Hali hazırda Şah Deniz sahasında düşük bir yüzdesi olan Rus Lukoil hariç Azeri doğal gaz sahalarında Rus şirketleri bulunmamaktadır.[4] Dolayısıyla Rosneft’in yeni stratejisinde doğal gaz sahalarına girme stratejisine uygun olarak Azerbaycan’ın Hazar’da ki kaynakları ile ilgilenmesi son derece önemlidir. Çünkü Rusya’nın Azerbaycan ile geliştireceği doğal gaz ilişkisi aynı zamanda Türkmenistan’dan Azerbaycan’a inşa edilme ihtimali bulunun Trans-Hazar boru hattının gerçekleşmesini de bir o kadar imkansız kılacaktır.

İki ülke arasında imzalanan anlaşmalar sonrası Azerbaycan Devlet Başkanı Aliyev’in anlaşmaların iki ülke enerji işbirliği için yeni bir safha açtığını[5] belirtmesi de son derece dikkat çekicidir. Son üç yıl içerisinde Azerbaycan’ın Rusya’ya olan doğal gaz ihracatı  giderek artmış, 2013 yılı içinde 3 milyar metre küp hedeflenmiştir. Bunun yanı sıra Azerbaycan’ın neden Rusya ile petrol taşımacılığı ve terminal anlaşmaları imzaladığını da irdelemekte fayda vardır. Son yıllarda Bakü-Tiflis-Ceyhan hattının da etkisi ile Azerbaycan petrolünün eski hattan Rusya üzerinden ihraç edilmediği sadece Gürcistan üzerinden Baku-Supsa hattının da ilave olarak kullanıldığı bilinmektedir. Fakat Bakü-Tiflis-Ceyhan petrol boru hattı ve Türkiye’ye doğal gaz taşıyan Bakü-Tiflis-Erzurum hattı Azerbaycan’ın adeta can damarlarıdır. Dolayısıyla Türkiye’nin güvenilir taşımacılığı Azerbaycan için hayati derece de önemlidir. Bu bağlamda Türkiye’nin iç siyasi gelişmeleri, güney komşuları ile olan sorunlar ve buna ilave olarak İran’ın daimi uluslararası yaptırımlar sorunu Azerbaycan’ın her zaman Rusya yolunu açık tutmasını gerektirmektedir. Bu da demektir ki Türkiye, Azerbaycan açısından sanıldığı kadar 100% güvenli bir taşımacılık yolu değildir. Rusya ve Azerbaycan arasındaki enerji işbirliğini geliştiren son dönemde pek çok faktör olduğunu gibi Türkiye’nin siyasi manevraları da önemli bir faktör olmuştur.

Sonuç olarak Rusya ve Azerbaycan enerji ilişkileri TANAP ve Güney Akım’ın pazar yollarının kesinleşmesi üzerinde ciddi bir ivme kazanmıştır. Ne Rusya’nın Azerbaycan’dan vazgeçmek ne de Azerbaycan’ın Rusya yolunu terk etmek gibi bir lüksü bulunmamaktadır. Başkan Putin’in son ziyaretinde iki ülkenin imzaladığı anlaşmalar arasında askeri güvenlik anlaşmalarının olması ve Aliyev’in de “Azerbaycan’ın savunma sanayisinin Rusya ile olan işbirliğinin 4 milyar dolara dayanarak giderek büyüdüğünü ifade etmesi, iki ülke arasındaki gelişen ilişkilerin de bir ifadesidir.