BOTAŞ, 2007 yılından itibaren başlayarak, Batı Hattından satın alınan 14 bcm[1] Rus doğal gazının önce 4 bcm’ini, 2011 yılından başlayarak da 6 bcm’ini özel şirketlerin ithal etmesi için kontratlarını devretti. BOTAŞ’ın Batı Hattından satın alınan doğal gazın kontrat devrinin yapılacağının ilan edilmesinin ardından pek çok şirket EPDK’ya ithalat lisansı elde edebilmek için başvurdu. Örneğin; 2011 yılındaki duyuruda EPDK’ya 26 şirket başvuruda bulundu. Ancak EPDK kurallarına göre Rus gazı ithalat lisansı alabilmek için öncelikle başvuruda bulunan şirketin Gazprom’dan gerekli izin belgesini getirmesi gerekiyordu. Sonuç olarak iki ayaklı gerçekleştirilen Batı Hattı gaz kontratı devrinde toplamda 6 şirket başarılı oldu.

Tablo: Batı Hattı’ndan Devredilen Kontrat Miktarları ve Şirketler

Kaynak: Erdinç Özen, “Turkey’s Natural Gas Market: Expectations and Developments”, Deloitte Report, 2012, s.20.

2015 yılı sonlarına doğru Türkiye tarafından düşürülen Rus savaş uçağının ardından iki ülke arasındaki krizler doğal olarak enerji politikalarında da etkisini göstermeye başladı. Türkiye’nin uzun süredir Gazprom’dan talep ettiği fiyat indiriminin, kısmen de olsa, Rusya ve Türkiye arasındaki Türk Akımı müzakereleri sürecinde, 2015 yılı Mart ayında 10.25 oranında elde edildiği duyurulmuştu.[2] Ancak, BOTAŞ’ın ithal ettiği Rus gazı için talep ettiği esas indirim miktarı %15’ti ve iki taraf arasında fiyat indirimi konusunda bir türlü anlaşma sağlanamadı.

Bu arada, özel sektörün Rusya’dan satın aldığı gazın fiyatının indirilmesi için yürüttüğü görüşmelerden de olumlu sinyaller gelmeye başlamıştı. Özel şirketler 2014 yılından itibaren Gazprom’dan satın aldıkları gazın fiyatının yüksek olduğunu belirterek indirim talep etmeye başlamış ve Gazprom da bir yıllığına geçici indirim yapabileceğini ancak ertesi yıl (2015’te) fiyatın aynı oranda yükseltileceğini açıklamıştı. Türk tarafındaki özel şirketlerin de kabul ettiği fiyat oranları 2015 yılında eski fiyata çekilince, özel şirketler düşen petrol fiyatlarını da neden olarak göstererek Gazprom’dan tekrar indirim talebinde bulundular. Üç ay süren müzakerelerin ardından Rus gazı ithal eden 6 şirkete (Enerco Enerji, Shell, Batı Hattı Doğalgaz, Bosphorus Gaz, Avrasya Gaz, Akfel Gaz ve Kibar Enerji) %25 oranında indirim verildi. Böylelikle, özel şirketler için Rus gazının fiyatı 374$’dan 260$ civarına indirildi.[3] Ardından Rusya Ekonomi Bakanlığından 2016 yılından başlayarak Türkiye dahil Avrupa ülkelerine %14 civarında ilave gaz indirimi yapılabileceği duyuruldu. Rus Ekonomi Bakanlığının ilan ettiği %14 oranındaki indirimle gazın fiyatının Türkiye ve Avrupa için 200 doların altına düştüğü tahmin edilmektedir.[4] BOTAŞ ise kendi yürüttüğü müzakerelerin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından, Rusya’nın 2016 yılı için öngördüğü %14 indirime rağmen Gazprom’dan fiyat indirimi alabilmek için 27 Ekim 2015 tarihinde Uluslararası Tahkim Mahkemesine başvurdu.[5] Buradan da anlaşılmaktadır ki Rus tarafı kamuoyuna beyan ettiği ilave indirimleri BOTAŞ için düşünmemekteydi, ya da BOTAŞ daha fazla indirim elde edebilmek için tahkim yolunu tercih etti.

1 Ocak 2016 tarihinden itibaren Türkiye’ye karşı ciddi ekonomik yaptırımları uygulamaya başlayan Rusya’dan Ocak ayının sonuna doğru önce Türkiye’den Rus gazı ithal eden şirketler için olumsuz bir haber geldi ve Gazprom’un özel şirketlere sağladığı indirimin iptal edildiği duyuruldu. Bunun yanı sıra Gazprom’un şirketlerin siyasi bağlantıları nedeniyle ortaklık yapılarının değiştirilmesini talep ettiği iddia edildi.[6] Rus tarafından, fiyat indiriminin geri alınması haberi, tam da İran’a doğal gaz fiyatının indirimi için BOTAŞ’ın tahkimden olumlu sonuç alması ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın damadı Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak’ın doğal gaz faturalarında indirim yapılabileceğini belirtmesinin arkasından geldi.[7] Hemen ardından ise sadece birözel Türk şirketi yetkilisinden Rus haber ajansına açıklamada bulunuldu: Enerco Enerji.

Haberde yer alan metine göre:[8]

“Reuters’a göre, Gazprom yetkilileri alınan kararı Türk özel sektör şirketlerine geçen hafta Viyana’da yapılan toplantıda iletti… Enerco Enerji yetkilileri Gazprom’un, şirket için indirim kararını iptal ettiğini reddetti. RIA Novosti haber ajansına konuşan Enerco Enerji yetkilisi, ‘Gazprom’un Türk şirketleri için %10.25’lik indirimi iptal ettiğine dair haberler gerçeği yansıtmıyor. Zira Gazprom sözleşmede yazan fiyatı kendiliğinden değiştiremeyeceği gibi indirimleri de iptal edemez’.

YaniEnerco Enerji yetkilisine göre Gazprom’un özel şirketlere sağlanan indirimi geri alması mümkün değil. Bu açıklaması ile Enerco Energy şirketi Gazprom’u açıkça karşısına almıştır. CHP Milletvekili İlhan Cihaner, Gazprom’un, bazı Türk ithalatçı şirketlerin siyasi bağlantıları nedeniyle doğal gaz ticareti dışında tutulmasının istendiği iddialarını TBMM gündemine taşıdı. Cihaner’in soruları kısaca şöyle:[9]

-Gazprom şirketi gaz kontratlarındaki ortaklık yapılarının değiştirilmesini neden talep etmektedir?

-Bu yönde terörün finansmanı, kara para aklama gibi endişeleri ve bulguları içeren bir gerekçe hükümetimize bildirilmiş midir?

-Bu konuda hükümetimiz tarafından Rusya Federasyonu yetkili mercilerinden bir açıklama istenmiş midir?

-İthalatçı şirketler ya da ortakları TÜRGEV’e bağış yapmış mıdır?

-Yapılmışsa bu bağışların miktarı nedir?

Gazprom’un esasRus gazını ithal eden iki özel şirkette ortaklığı bulunmaktadır. 2009 yılında Bosphorus Gaz şirketi içerisindeki hisselerini arttıran Rus Gazprom’un alt şirketlerinden biri olan Gazprom Germania, şirketin %71 hissesine sahip olmuştur. Buna ilave olarak Rus Gazprom şirketinin başka bir alt şirketi olan Gazprombank da Avrasya Gaz şirketine %20 (kimi kaynaklara göre %26) oranında ortak olmuştur.Rus Gazprom şirketi son olarak da 2015 yılı başında 2.25 bcm gaz ithalatı kontratı bulunan Akfel Gaz şirketinin tüm hisselerini alabilmek için resmi makamlara bildirimde bulunmuştur.[10] Enerco Enerji şirketinin de sahibi olan Akfel toplamda Rusya’dan 4.75 bcm gaz ithal etme kontratına sahiptir. Eğer Gazprom şirketinin Akfel’i satın alma işlemi gerçekleşmiş olsaydı, Gazprom kendi sattığı gazın toplamda 7.75 bcm’ini yine kendi ortağı ya da sahibi olduğu şirketler aracılığı ile Türk doğal gaz piyasasına getiriyor olacaktı. Mevcut durumda ithal edilen doğal gazın 3 bcm’i yine Gazprom’un ortak olduğu şirketler tarafından satın alınmaktadır. 2015 yılı başında Gazprom ile şirketin satışı konusunda anlaşan ve EPDK’ya durumu bildirecek kadar satış noktasında olan Akfel, şu anda Gazprom ile karşı karşıya gelmektedir. Akfel ve Enerco Enerji grubu Rusya’dan en yüksek miktarda gaz ithalat kontratına sahip şirketlerdir.

Enerco-Akfel şirket yapısına bakıldığında başta Mehmet Fatih Baltacı olmak üzere Baltacı ailesi görülmektedir. Mehmet Fatih Baltacı aynı zamanda SOCAR Gaz Ticareti A.Ş. ve CIG Petrol Gaz ve Enerji A.Ş.’lerinin eski yönetim kurulu üyesidir. Baltacı ailesi, CIG Enerji şirketinden, hisselerinin tamamını Tamince ailesine bırakarak çıkmıştır. Baltacı, Tamince, Kalyoncu aileleri ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın eniştesi olan Ziya İlgen’in de aralarında bulunduğu enerji şirketi yapılanmaları daha önce de basına yansımıştı. Dolayısıyla Akfel-Enerco, Ankara’ya çok yakın bir şirkettir.

Rusya’dan 2011 yılında doğal gaz ithal etme yetkisi elde eden bir başka şirket de Batı Hattı Doğalgaz Ticaret A.Ş.’dir. Batı Hattı şirketinin iki ana ortağı ise Mustafa Latif Topbaş ve Abdullah Tivnikli’dir.

Mustafa Latif Topbaş: 17 Aralık 2013 yolsuzluk ve rüşvet soruşturmasısırasında ortaya çıkan Urla’daki villalar Topbaş’ın üzerine tapuludur.[1]

Abdullah Tivnikli: Aralarında Kuveyt Türk, TTNet ve Avea’nın da olduğu 38 şirketin yönetimindedir.[2] Dicle Elektriğin yönetimindeyken, yine yönetiminde olduğu Kuveyt Türk’ten de kredi almıştır.[3]

Akfel-Enerco ve Batı Hattı şirketleri toplamda Rusya’dan 5.75 bcm gaz ithal etmektedirler. Gazprom’dan gaz ithal etmek için gerekli lisansı alabilen şirketlerin Erdoğan’a yakınlığının olması tesadüf kavramı ile açıklanabilecek bir durum değildir. Çok muhtemeldir ki, Erdoğan’ın işaret ettiği şirketler, Gazprom’dan ithalat yetkisi almışlardır. Şimdi tümüyle Putin-Erdoğan kişisel ilişkileri, etkisini özel şirketler üzerinden de göstermeye başlayabilir ve Gazprom, Erdoğan’a yakınlığı ile bilinen şirketler ile imzalamış olduğu uzun dönemli kontratları değiştiremeyeceği için şirket yapılarını değişmeye zorlayabilir. Bu nedenle Gazprom’un söz konusu şirketlerin önüne çeşitli ticari engeller koymaya çalışması veya gaz fiyatlarını arttırmak istemesi, bundan sonra hiç de şaşırtıcı olmayacaktır.