30.05.2020 tarihli the Economist dergisi, ulusal kurumlardan gelen son büyüme bilgilerini yine yayınlamış. Buna göre, gayrisafi yurtiçi hâsıla büyüme oranları için açıklanan rakamlar aşağıdaki tabloda, geçen yıla göre en son değişim, son çeyrek değeri ve 2020 tahmini olarak verilmekte:
|
Ülke |
Geçen yıla göre son değişim % |
Bir önceki döneme göre değişim (çeyrek) % |
2020 tahmini % |
|
ABD |
0.3 (1.Çey) |
-4.8 |
-3.8 |
|
Çin |
-6.8(1.Çey) |
-33.8 |
1.0 |
|
Japonya |
-2.0(1.Çey) |
-3.4 |
-5.2 |
|
B.Krallık |
-1.6(1.Çey) |
- 7.7 |
-8.7 |
|
Euro Alanı |
-3.2(1.Çey) |
-14.2 |
-6.9 |
|
Almanya |
-2.3(1.Çey) |
-8.6 |
-6.1 |
|
Fransa |
-5.4(1.Çey) |
- 21.4 |
-8.8 |
|
Rusya |
1.6 (1.Çey) |
md(n.a.) |
-5.2 |
|
Türkiye |
6.0(2019 4. Çey) |
md(n.a) |
-5.9 |
Bknz. The Economist (30.05.2020), md(na) mevcut değil ( not available);
Bu defa Âlemle Gelen Düğün ve Bayram değil, bir Kâbus
Aslında liste daha uzun ve kapsamlı. Enflasyon, işsizlik, para piyasası ve dış ticaret verilerini de içermekte. Ben sadece belli başlı ülkelerin ekonomik büyüme açısından son durumları ile 2020 büyüme tahminlerine bir göz atalım istedim. Son iki satır hariç listeye aldığım ülkeler, küresel ekonominin lokomotifi olanlar. Dünyayı açıkçası bunlar çekip sürüklüyor Bu lokomotif ve ön katarlardaki arıza zaten pandemi kadar büyük bir sorun. Dolayısı ile öncelikle dünyanın çekici gücü ülkelerin ekonomik çarklarına ve bunları yağlayacak ekonomi bürokrasilerine şimdi büyük iş düşmekte. Ama zaten listenin geri kalanında bulunan ülkelerin durumu da hiç iç açıcı değil. Başı dertte olmayan yok. Hele Arjantin ve petrol zengini olduğu halde İran’dan petrol ithal etmek zorunda kalan Venezuela kaymış gitmiş durumda.Suudi Arabistan -%7.4. ve -%12.8 son çeyrek büyüme rakamları ile 2020 yi hazırdan yiyerek geçireceğe benziyor. Açıkçası hem salgın öncesi gidişat, hem de korona ile gelen işgücü, üretim ve güven kayıpları dünyayı her yönden sarsmakta. Bu nedenle gerçekler, 2020 büyüme tahminleri açısından hiçbir ülkede hayale yer vermeyecek kadar gerçek.
Hayaller ve Gerçekler
Türkiye’ye gelince, evet, önümüzde yılsonuna kadar hala 3 çeyreğe yakın zaman var. Ama ticaret ortaklarımızın hal-i pür melali de ortada. Mayıs sonu itibarı ile 1. çeyrek ekonomik büyüme oranı %4.5 olarak ilan edildi. İhracat ve ithalat daralmış. Ama iç tüketim ve kamu harcamalarının sürüklediği bir nominal ekonomik büyümeden söz ediyoruz.Özel iç tüketim harcamalarının gıda, temizlik ve temel ihtiyaç maddeleri dışına yapılmış olması mümkün değil. Kamu tüketim harcamaları tabii bunun dışında. Ayrıca, ekonomik büyümenin enflasyondan arındırılmış reel değeri, kalitesi, sektörel farkların önemi de verilen rakamın yansıtamayacağı gerçekler. İstihdam ve gelir bölüşümü ile ilgili sonuçlarını konuşmak için ise elbette zaman henüz erken.
Ama Türkiye yılın geri kalanı için daha fazla kredi vermeye zorlanan bir bankacılık sisteminin1 itici gücü ile beslenmesi istenen bir büyümeye bel bağlamış durumda. Bankalar aynı zamanda daha fazla hazine bonosu alacak. Bunları mudilerine satacak ve böylece hazine yolu ile kamu harcamaları finanse edilerek 2020 yılı sonunda pozitif büyüme güvence altına alınacak. Harcama rasyonalitesini gözetmek duyarlılığı ise bir başka bahara. Bu arada, tabii tasarruf düzeyi zaten düşük bir ülkede, bireylere tasarruf etmemelerini telkin eden bir büyümenin uzun vadeli etkilerini de göz ardı ediyoruz. Destekler, vadesi uzatılan ödemeler ve affedilen borçların ilk etkilerinden öte yaratabileceği ahlaki tefessühe (moral hasard) hiç dikkat etmiyoruz. Dış borç ödemeleri ve ekonominin genel likidite ihtiyacı için, Katar ve Kuveyt gibi ülkelerden gelecek sıcak paranın, başka ülkelerle yapılması istenen borç swap’ı düzenlemelerinin peşine takılmış bir büyümenin sürdürülebilirliğini de hesaba katmıyoruz. İstenen günü kurtarmak ve yılı pozitif büyümede göstermek.
“Yalanlar, Kuyruklu Yalanlar ve İstatistik”*
Ben mucizelere inanırım. Ama mucize için yalan ve kuyruklu yalandan uzak durmayı, istatistiği de eğip bükmemeyi tavsiye ederim. Tersi kendi kendimizi aldatmak olur. Güven aşındırmak, kamu vicdanını ve varsa ortak aklı hafife almak olur. Şimdi son değerlendirmelerin ışığında ve aslında zaten Türkiye için aşikâr olan 2020 ekonomik büyüme beklentisi - %5.9 iken, yılsonunda pozitif büyüme beklemek için kendimi bir şiirin mısralarına bırakmam daha iyi olacak.
Bunun için Tevfik Fikret’in “Bir Ömr-ü Muhayyel”** şiiri bana pek uygun geliyor.Sizlerle bu şiirin orijinal halini paylaşmayı tercih ederim. Yeni Türkçesini arzu eden zaten bulabilir. İşte Fikret’in kaleminden, günün anlamı ve konunun önemi ile bağdaşanbirkaç mısra:
Yalnız ikimiz, bir de o.Ma'bûde-i şiirim.Yalnız ikimiz, bir de onun zilli-ı cenahı.
Hâkîlere bahş eyleyerek hâk-i siyahı; Dûşunda beyaz bir bulutun göklere âzim.
Her sahn-ı hakikattenuzak, herkesemeçhul;Bir satvet-i masumeninaguş-u terinde.
Bir leyle-i aşkın müteannî seherinde; Yalnız ikimiz sayd-ı hayâlât ile meşgul.
Savtındaki eş'ar-ı pür-âhenk ile mâlî;Şii'rimdekielhan-ı muhabbetle nagam-saz,
Ah!İstiyorum göklere âmâde-i pervâz; Bir lâne-i âvârede bir ömr-ü hayâlî...
Şiirin sihirli dünyasıgüzel.Ama gerçeklerle yüzleşmektençekinmemek gerek. Daha güçlü olmanın sırrıbence burada.Çünkü gerçeklerle yüzleşmek,bireyi olduğu gibi ulusları da güçlü kılar. Bu bağlamda ülke istatistik verileri ne kadar güvenilir olursa, o kadar iyive ikna edici olur.
1Bknz 1 Haziran 2020 den itibarengeçerliolacakyeni BDDK AktifRasyosudüzenlemelerihttps://www.bddk.org.tr/Mevzuat-Kategori/Resmi-Gazetede-Yayimlanmayan-Kurul-Kararlari/9
* Benjamin, Disraeli (1891) “Lies, damned lies, and statistics”
** Tevfik, Fikret, “Ömr-ü Muhayyel”, Rübâb-ıŞikeste
