Son dönemlerde ülkemizde sıkça gündeme gelmeye başlayan ve 1990'lı yıllarda Micheal Porter[1] tarafından ortaya atılan kümelenme kavramı şöyle tanımlanmaktadır: Kümelenme, aynı bölgede ve aynı iş kolunda, aynı değer zincirinde faaliyet gösteren, birbiriyle işbirliğinde bulunan ve aynı zamanda birbirine rakip olan, aralarında ticari ilişki bulunan işletmelerin ve onları destekleyici kurumların (üniversiteler, kamu kuruluşları, araştırma kuruluşları, mesleki dernekler, teknoloji ve yenilikçilik merkezleri, bankalar, sigorta şirketleri, lojistik firmaları vb) bir araya geldikleri örgütlenme modelleridir.[2]
28 Temmuz 2011'de Ekonomi Bakanı Zafer Çağlayan tarafından "Bölgesel Rekabet Edebilirlik Operasyonel Programı" kapsamındaki illerde firmaların uluslararası rekabet güçlerinin artırılmasını hedefleyen "KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi"nin açılışı yapılmıştır.[3]
İki yıl önce Dış Ticaret Müsteşarlığı tarafından yürütülen Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesinin[4]devamı olma niteliği taşıyan "KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi[5], kümelenme tabanlı sektörel işbirliklerinin aynı coğrafyada olduğu kadar farklı bölgelerde bulunan KOBİ'ler arasında da kurulmasını, böylece stratejik hedeflerle ihracata yönelik nitelikli ve kalıcı adımlar atılmasını amaçlamaktadır.5 Milyon euro değerindeki AB finansmanı ile 2.5 yıl sürecek olan Proje çalışmaları arasında, bölge ekonomilerinin dinamiklerinin belirlenmesi, mevcut sektörlerin yanı sıra gelecekte stratejik önem kazanacak potansiyel sektörlerin belirlenerek hedef odaklı bölgesel işbirliği stratejilerin oluşturulması, firmaların işbirliği ağları ile iletişim ve bilgi paylaşımının etkinleştirilmesi, kurumlar arasında koordinasyon sağlanması ve firmaların proje faaliyetleri ile uluslararası değer zincirlerine entegre edilmeleri yer almaktadır.
Türkiye'de kümelenme modelinin hedeflenmesinin arkasında dünyada başarılı olmuş örnekler bulunmaktadır.Bilişim teknolojilerinin gelişmesinde önemli bir yere sahip olan Silikon Vadisi, Amerika'da ortaya çıkan ilk kümelenme örneği olmuş ve bu alanda kaydedilen başarı kısa zamanda gıdadan tekstile, inşaat malzemelerinden savunma sanayine vs. bir çok alanda ve ülkede kümelerin ortaya çıkmasını sağlamış ancak bunlar her zaman başarılı olamamışlardır. Son zamanlarda yapılan bir çalışma, ülkemizde bölgesel büyüme ve inovasyon için sihirli dernek gibi görülen kümelenme ile ilgili farklıbilgi ve bulgular içermektedir.
Norveç'in beş büyük şehrinde ve 1.604 şirket üzerinde yapılan araştırmada bilgi ekonomisi için gereken en önemli şeyin insan faktörü olduğunun altı çizilmektedir.[6] Çalışmada; Bölgesel bir inovasyon sistemi için ön koşulun, motivasyonu ve yeni girişimler başlatmak için yeteneği olan bilgili insanlar olduğuna vurgu yapılmaktadır. Başarılı olmak için ise, bu insanların bilgi paylaşım ağları ile birbirine bağlı olması gerekmektedir. Temel altyapının her zaman gerekli olduğuna, ancak gösterişli bilim parkları (teknoparklar) ve büyük sanayinin olması şart olmadığına değinilmektedir.
Norveç'in İnovasyon AraştırmaMerkezi'nden Rune Dahl Stavanger ve Londra Ekonomi ve Siyaset Bilimi Okulundan Andres Rodriguez-Pose tarafından yürütülen çalışmada, Norveç'te inovasyonun kilit sürücüleri olarak yerel girişimcilerin dış dünya ile olan iletişimleri ve yabancı kültürlere, değişime ve yeni fikirlere olan açık fikirlilikleri ortaya konmaktadır. Çalışma, inovasyon için bölgesel ve ulusal kümelerin "alakasız" olduğunu ve sadece aynı küme içinde ilişkilerini geliştirenlerin küresel olarak ilişkili olanlara nazaran dört kat daha az inovasyon yapma olasılıkları olduğu üzerinde durmaktadır.
Aslında Türkiye'nin Norveç örneğinden alması gereken dersler bulunmaktadır. Yüksek kaliteli bir eğitim sistemi, iyi gelişmiş altyapısı ve yüksek vasıflı işçi sınıfı gibi kümelenme dinamikleri açısından artı değerlere sahiptir. Bölgesel rekabet ve inovasyon açısından ülkemizde dikkat edilmesi gereken tepeden inme modeller yerine yerel dinamiklerin göz önüne alınması ve kümelenmenin temelini oluşturan bağlantılar ile ilişkilerin (birçok ilde sosyal, kültürel hatta tarihi nedenlerle gelişmediğini de dikkate alarak) nasıl yerelden küresele ulaşacağı ve uluslararası standartları ve pazarları yakalayacağıdır.
[1]Porter, M.E. (1990). The Competitive Advantage of Nations. New York: The Free Press
2 Porter, Michael Location, Competition, and Economic Development: Local Clusters in a Global Economy journal=Economic Development Quarterly, vol 14, no.1, pp 15-34, 2000 Porter'ın daha sonraki yıllarda da kümelenme çalışmaları devam etmiştir, buçalışmalara http://www.isc.hbs.edu/econ-clusters.htm adresinden erişilebilir.
[3] Çağlayan 'KOBİ İşbirliği ve Kümelenme Projesi'nin açılışını yapacak http://www.dunya.com/caglayan-kobI-Isbirligi-ve-kumelenme-projesinin-acilisini-yapacak_128692_haber.html
[4] "Özetle bu Projeile temel olarak,
Kümelenme modeli çerçevesinde, başta KOBİ'ler olmak üzere firmalarımız arasındaki işbirliği imkânlarının geliştirilmesi, Yenilikçilik faaliyetlerinin geliştirilmesi, Yabancı sermayenin çekilmesi, Ölçek ekonomilerinin yaratılması, Bölgesel ve ulusal düzeyde rekabet gücünün artırılmasına katkı sağlayacak altyapının oluşturulmasına yönelik politikanın ortaya konulması,hedeflenmektedir." Ulusal Kümelenme Politikasının Geliştirilmesi Projesi Basın Bilgi Notu www.bodto.org.tr/kumelenme_kapanis_etkinligi_basin_%20bilgi_%20notu.pdf
[5]Proje ile ilgili daha detay bilgi için : http://www.smenetworking.net/
[6] "When local interaction does not suffice: Sources of firm innovation in urban Norway".Bu çalışmaya http://ideas.repec.org/p/imd/wpaper/wp2011-05.html adresinden ulaşılabilir.
