Araştırmayı yapan NewsEffector ajansı Başkanı Sergey Moroz, "Çeçenistan'ın başkentinin Rusya bölgeleri arasında birinci sırada yer almış olmasının kimsenin beklemediği bir durum olduğunu belirtmiş ve bunun nedeni olarak da Grozni'nin son yıllarda hızlı bir değişim ile modern kent haline gelmesi olarak yorumlamıştır. Listede Grozni'den sonra ikinci ve üçüncü sıralarda ise Sibirya'nın Tyumen ve Tataristan'ın başkenti Kazan yer aldığı görülmektedir.[1]Bu liste Çeçenistan'ın ilk sırada yer alması ne kadar şaşırtıcı olsa da Rusya'nın özellikle 2000'de Vladimir Putin ile birlikte hızlı bir toparlanma sürecine girmesi ve bu bağlamda ayrılma noktasına gelen bölgelerin hızla merkeze bağlanması açısından önemlidir. Bu açıdan Rusların Kuzey Kafkasya bölgesine girişi ve o günden bu zamana geçen süreçte Moskova'nın Kuzey Kafkasya politikasının zaman içinde değişip değişmediğini incelemek yararlı olacaktır.

Kafkasya ve Rusların Bölgeye girişi

Kafkasya jeopolitik ve jeostretejik konum açısından önemli köprü görevi görmektedir. Bölge; Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının arasına girmiş olan ve 5.000 kilometre uzunluğunda bulunan Akdeniz- Ege Denizi-Boğazlar ve Marmara Denizi, Karadeniz, Azak Denizi gibi birbirine bağlı iç denizlerin vücuda getirdikleri bir su koridorunun ucunda, aynı zamanda Hazar vasıtası ile de doğuya ve Orta Asya'ya bağlanmış bir konumdadır[2]. Kafkasya coğrafyasını incelediğimizde bölgenin genellikle dağlık olup, birbirine geçit vermeyen çok sayıda vadiden oluşması, bölgenin sosyo-politik yapısını belirleyici rol oynadığı görülmektedir. Bunun sonucu olarak Kafkasya bölgesinde etnik sosyo-kültürel yapısının şekillenmesinde tarih boyunca sayısız kavimin etkili olduğu görülmektedir. Bu açıdan bölgenin stratejik konumu gereği tarihi süreç içerisinde büyük devletler arasında tampon bölge görevi görmüştür.[3]

Rusyaların Kafkasya'ya yönelimi Hazar Devleti'nin yıkılması sonrasında başlamıştır. Altın Orda Devleti'nin yıkılması sonrasında Hazar denizine inen Ruslar, oradan Azak Denizi ile Karadeniz'e inmek için uygun bir ortam bulmuşlardır. Böylece Cafer Barlas'ın ifadesi ile Rus yayılmacılığının ilk tahakkuku gerçekleşmiştir.[4]Rusya açısından Kafkasya'da etkinliğini arttıracak adımlar 18 ve 19. yüzyıllarda atılmıştır Bu bağlamda 1774'te Osmanlı-Rus Savaşı sonrasında imzalanan Küçük Kaynarca Anlaşması ile Osmanlı Kırım'a bağımsızlığını vermiştir bundan istifade eden Ruslar da Kırım'ı bir süre sonra ilhak etmiştir. 1813'te ise Rusya ve Kaçarlar arasında imzalanan Gülicistan Anlaşması ile Karabağ Rus yönetimine geçmiştir. 1828'de Rusya ve İran arasında imzalanan Türkmençay Antlaşması ile Erivan dâhil olmak üzere, Aras nehrinin sol sahili Ruslara bırakılmıştır[5]. Böylece Ruslar, 1828 Türkmençay Antlaşması sayesinde bölgeye kesin olarak yerleşmiştir[6]. Bu anlaşmalar sonunda Ruslar, Batum hariç Osmanlı Kafkasya'sının ve İran Kafkasya'sının tamamına hâkim olup bugünkü sınırlarını belirlemiştir. Fakat Ruslar her ne kadar bu bölgeleri ele geçirmişlerse de bölgede Ruslara karşı isyanlar söz konusudur. Özellikle 1830-1859 yılları arasında Şeyh Şamil'in liderliğindeki çeyrek asırlık mücadele, bu harplerin en ünlüsüdür[7].Rus Çarlık ordularının Şeyh Şamil liderliğindeki Çeçen güçlerini 1859'da yenmesi sonrasında Çeçenistan'ı Rus İmparatorluğu bünyesine katması ve özellikle Sovyet idaresi altında, Kremlin'in Çeçen halkının önemli bir kısmını defalarca Çeçenistan'dan sürgün etmesi sonucunda derin bir tarihsel boyut kazanmıştır[8]

1917'de Çarlık Rusya'nın sona ermesi sonrasında, antiemperyalist bir dış politika izleyeceklerini bütün dünyaya ilan eden Sovyet Rusya'daBolşevik ihtilalı yeni bir başlangıç olmuş, din, dil, ırk ayrımı yapılmaksızın Rusya sınırları içerisinde yaşayan tüm milletlerin kardeşliği hedeflenmiştir.[9] Bolşevikler önce Ocak 1918'de Rusya'da Sosyalist Federal Cumhuriyeti ilan ettiler ve ardından imparatorluğun diğer birimlerinde Sovyet cumhuriyetleri kurmaya giriştiler.[11] [12] Ocak 1924'te Sovyetlerin Başında bulunan Viladirmir İliç Lenin'in ölmesinin ardından iktidara Komünist Parti Başkanı Josef Stalin geldi. Josef Stalin iktidarda kaldığı 30 yıl boyunca " tek ülkede sosyalizm" adı altında ülkede totaliter sistemin yerleştiricisi olmuştur.[13] Fakat bu sözler ütopik bir hedef olmaktan ileri gidememekle birlikte 1920'lerden itibaren Sovyetlerde" homo-Sovyeticus" yani Sovyet Adamı yaratma çabaları başlamıştır.[10] Bolşevikler önce Ocak 1918'de Rusya'da Sosyalist Federal Cumhuriyeti ilan ettiler ve

Sovyetler Birliği II. Dünya Savaşı yıllarında Şamil'in ününü Sovyetler Birliği'nin Müslüman halklarını Almanlara karşı direnmeye teşvik etmek üzere kullanılmıştır[14]. Daha sonra ise bölge nüfusunun çok büyük kısmı Kızıl orduya bağlı kalmasına ve Almanlara karşı savaşmasına rağmen, Almanların Kafkasya'dan sürülmesinin hemen ardından yerel Komünist Parti saflarında ve devlet kurumlarında bir tasfiye hareketi başlatılmıştır. Böylece Çeçenler ve İnguşlar Naziler ile işbirliği yaptıkları gerekçesi ile Stalin tarafından sürgüne zorlanmışlardır[15]. 1944'te yaşanan Çeçen Halkları'nın sürgününde nüfusun nerede ise %38 'i yaşamını yitirmiştir.[16] 1957 'de vatanların geri dönmelerine izin verilen Çeçenler için 1990 sonrası yeni bir dönem başlamıştır. SSCB'nin yıkılışı ile Dudayev liderliğinde bağımsızlığını ilan eden Çeçen Halkı 1994'te I. Çeçen Savaşı ve 1999'da II. Çeçen Savaşları ile büyük bir yıkım yaşamıştır. [17] 23 Haziran 2000 tarihli yasayla Kuzey Kafkasya yedi bölgeye ayrılmıştır. Kuzey Kafkasya Federe bölgesinin adı da Güney Bölgesi olarak değiştirilmiştir. Böylece "Kuzey Kafkasya" terimi ortadan kaldırılıp, 'Güney Rusya' terimi benimsenerek bölgenin adı Ruslaştırılmış ve bölgenin coğrafi alanı RF' nin içine doğru büyütülerek Rus nüfusun yerel halklara oranı artırılmıştır[18].

2000-2008 Putin Dönemi Kuzey Kafkasya: Çeçen Sorunu

Yeltsin Dönemi sonrasında Kremlin'in Kuzey Kafkasya bölgesine dair üç temel amacının varlığı dikkat çekicidir. Bunlar [19]:

· Egemenliğini tüm coğrafyada sürdürmeyi devam ettirebilmek

· Bölge üzerinde politik ve ekonomik hâkimiyetini güçlendirmek

· Bölgede terörizme karşı mücadele etmek

Bu hedefler ekseninde Kuzey Kafkasya politikasını şekillendiren Putin'in iktidara gelişinde "Çeçen Sorunu"nu çözme kararlılığı Kuzey Kafkasya'da yaşanan çatışma ve sorunlar 1990'lara nazaran azalmıştır. II Çeçen Savaşı sonrasında Rusya Grozni'nin büyük bir kısmını yok etmiş olsa da Moskova Çeçenistan'ı denetim altına almıştır[20]. Ardından Haziran 2000'de Ahmet Kadirov'u Çeçenistan'ın meşru cumhurbaşkanı olarak ilan edilmiştir[21].

Kremlin için, 11 Eylül Saldırıları Çeçenistan sorununda bir dönüm noktası olmuştur. Saldırının yaşanmasının ardından ABD'ye ilk destek Rusya Federasyonu Devlet Başkanı Vladimir Putin'den gelmiş ve Çeçenistan sorununu gündeme getirerek "Rusya terörizmin ne anlama geldiğini çok iyi bilmektedir." açıklamasını yapmıştır. [22] Böylece Kremlin, 11 Eylül Saldırıları sonrasında uluslararası terörizme karşı ABD'ye destek vermekle Orta Asya ve Kafkasya coğrafyasında kendi faaliyetlerine bir meşruiyet kazandırmayı amaçlamıştır.

Çeçenistan'da 1999'dan sonra ilk kez 27 Kasım 2005'te düzenlenen seçimlerde Putin'i destekleyen "Birleşik Rusya Partisi" adayları dışında, başka adaylara da katılma izni verilmiştir. Seçimleri yakından takip eden Avrupa Komisyonu,Çeçenistan'da barışçı siyasi sürece dönüş anlamına geldiği umudunu dile getirmiştir[23]. 2007'de Ahmet Kadirov'un oğlu Ramazan Kadirov, Vladimir Putin, dönemin Çeçenistan Cumhurbaşkanı Ali Alkanov'un sürpriz istifasını kabul ettikten sonra cumhurbaşkanı olmuştur[24]. Böylece Putin-Medvedev rejimi Ramazan Kadirov'u güçlendirerek, bölgede dini ve etnik hareketliliği ideolojik olarak kontrol altına almaya başlamıştır. Kadirov dönemi ile birilikte Kremlin'e bağlılık artmış ve terör eylemleri de bağlılığa paralel olarak azalmıştır.[25]

2011 Duma Seçimleri ve Yükselen Milliyetçilik

2011 Duma seçimleri esnasında Rusya Federasyonu'nda ırkçı ve milliyetçi söylemler artmıştır. Milliyetçi gruplar, Kremlin'in Kafkasya'ya yapmış olduğu yatırımlara karşı:"Çeçenistan'a bakın lüks ve para içinde yüzüyorlar… Arkhangelsk'te bizim ne halde olduğumuza... Putin'in memleketine, Tver, Smolensk, Ryazan, Tula ve Voronezh bölgelerine bakın. Asıl para bu bölgelere harcanmalı, Kafkaslara değil." çağrısında bulunmuşlardır.[26]Vladimir Putin ise Kafkasları geri plana atmanın çağrısının yanlış bir tutum olduğunu belirterek, bu durumun Rusya'nın farklı bölgelerinde ayrılık bekleyen belirli insanları harekete geçireceğini ve bunun da Rusya'nın sonu anlamına geleceğini belirterek bu durumun da her bir Rus vatandaşını etkileyecek büyük bir trajedi olacağına dikkat çekmiştir. [27] Diğer taraftan Putin, bu dönemde ekonomik ve sosyal açılım sözü vermiş, işadamlarını bölgeye yatırım yapmaya çağırmaktadır. Putin 2010'da Kuzey Kafkasya ile ilgili yeni stratejilerini açıklarken bölgenin kuzey güney transit taşımacılığındaki önemine dikkat çekerek bölge ekonomisinin geliştirilmesi gerektiğini belirtmiştir. Bu noktada Putin Kuzey Kafkasya'da ekonomik büyümenin yılda %10 civarında olması gerektiğini açıklamıştır.[28] 2011'in başlarında ise Putin, 10 yıl içerisinde bölgeye enerji, altyapı, turizm alanlarında 37 proje kapsamında 400 milyar Ruble(13.4 Milyar Dolar) yatırım yapacaklarını ve kapsamda da 400 Bin kişiye istihdam alanı sağlayacaklarını açıklamıştır. [29] Diğer taraftan Moskova, diğer ülkelerinde bölgeye yatırım yapmasına da izin vermektedir. Bölgenin Turizm sektöründe önemli bir potansiyeli oluşu ve potansiyelin kullanılmak istenmesi ile ilgili olarak Anna Bodrova Kuzey Kafkasya'daki yatırımlar her ne kadar jeopolitik riskler taşıyor ise de bölgede turizmin gelişmesi ile yatırımların geri döneceğini ifade etmektedir. [30] Nitekim Çin, İtalya ve Türkiye'nin de bulunduğu pek çok ülke Kuzey Kafkasya bölgesinde yatırım yapmaktadır. [31] Bu bağlamda Rusya, Kuzey Kafkaslara istikrar getirmeyi amaçlayan sosyal ve ekonomik politikalarla bölgedeki direnişi zayıflatmak amaçlanmaktadır.

Rusya'nın Putin ile değişen Kafkasya politikasının Kafkasya'daki yansımalarını görme açısından önemli göstergelerden biri 2011 Duma seçim sonuçları olmuştur. Seçimlerde Birleşik Rusya Partisi'nin özellikle Kuzey Kafkasya coğrafyasından önemli derecede oy aldığı görülmektedir. Dağıstan'da Birleşik Rusya Partisi 2007 seçimlerinde %89.5 oy almışken 2011 seçimlerinde oyları %91.6'e yükselmiştir.[32]Yine bir diğer Kuzey Kafkasya ülkesi olan Çeçenistan'da da Birleşik Rusya Partisi %99.5 oranında oy almıştır.[33]

Bugün Çeçenistan'ın başkenti Grozni'nin ve ardından diğer özerk bölgelerin önemli şehirlerinin de Rusya Federasyonu'nun en mutlu şehirleri arasında yer alması 2000 sonrası Rusya'nın bu bölgelere karşı yürüttüğü politikaların değişimi ile olduğu söylenebilir. Mikhail Alexseev Rusya'nın takip etmekte olduğu Kuzey Kafkasya politikası ile ilgili olarak teoride kuzey Kafkasya gibi bölgelerin ekonomik olarak geliştirilmesinin ve yatırım yapılmasının bölgedeki isyanları ve ayrılıkçı durumları azaltacağına dikkat çekmektedir.[34] Bu açıdan Rusya'nın yaklaşık beş yüzyıldır en sorunlu bölgesi olan Kuzey Kafkasya'da bugün sorunlar tamamen bitmemiştir fakat Putin'in Kuzey Kafkasya'da ekonomik-sosyal alanda yatırım politikaları ile istikrarı sağlama çalışmaları da sonuçsuz değildir.

[1]" Çeçenistan'ın başkenti Rusya'nın 'en mutlu' şehri ", http://www.samanyoluhaber.com.tr/haber/cecenistanin-baskenti-rusyanin-en-mutlu-sehri-12542.html, 30.08.2012

[2] Tavkul A.g.e, s. 41

[3] Komşu olan Araplar, İranlılar, Ruslar ve Türkler tarih boyunca, Transkafkasya ile ilgilenmişler ve bu nedenle bölge, zaman zaman çeşitli güçlerin egemenliğine girmiştir. tarcı, Hakan, "Kıskaçtaki Bölge Kafkasya", IQ Kültür Sanat Yayıncılık, İstanbul, 2006.s.21

[4] Cafer Barlas, " Kafkasya'nın Kurtuluş Mücadelesi" İstanbul, 1990, s.13

[5] Dr Mesut Hakkı Caşın, "Rus İmparatorluk stratejisi" ASAM yay. Ankara, 2002,s.90

[6] Kantarcı, a.g.e, s.51

[7]Yıldız, a.g.e s.32

[8] Oktay F. Tanrısever , "Moskova'nın Çeçenistan Çıkmazı ve çıkış Arayışları", Avrasya Dosyası, Rusya Özel sayısı, Cilt:6 sayı:4, 2001,s.182 (ayrıca bkz: John B. Dunlop " Russia Confronts Chechenya: Roots of a Seperatif Conflict, Cambridge University Press, 1998,s.10-13)

[9] Yaşar ONAY, Rusya ve Değişim ,Nobel Yayınları, İstanbul, 2002 s.86

[10] ONAY,a.g.e.s.88

[11] Fırat "Rusya Federasyonu Ekseninde Bağımsız Devletler Topluluğu", Platin Yayınları, Ankara, 2005, s.23

[12] 1936 Rus anayasasına göre Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği'ni 12 cumhuriyet oluşturmuştur. Bunlar; Rusya, Beyaz Rusya, Ukrayna, Kazakistan, Gürcistan, Özbekistan, Moldova, Azerbaycan, Kırgızistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Ermenistan Cumhuriyetleridir.( Purtas, a.g.e., s.27.)

[13] PURTAŞ A.g.e.s.27

[14] Pankravota, İstorya SSSR II, Moskova, 1944 s. 155-158 (aktaran Özcan Özen, Osman Akınhay"Çeçenistan Yok Sayılan Ülke " Everest Yay. 2002 İstanbul s. 8 Bülent Gökay " Şeyh Şamil Bir Kahraman mı Yoksa bir Yobaz mı?" )

[15]" Chechen Terrorism (Russia, Chechnya, Separatist) " http://www.cfr.org/terrorism/chechen-terrorism-russia-chechnya-separatist/p9181, ( 24.11.11 )

[16] Özcan Özen, Osman Akınhay"Çeçenistan Yok Sayılan Ülke " Everest Yay. 2002 İstanbul s. 8 Bülent Gökay " Şeyh Şamil Bir Kahraman mı Yoksa bir Yobaz mı?" s. 27, Fehim Taştekin ve Mustafa Özkaya, "Kafkasya'da Bitmeyen Sürgün ve Çeçenistan Trajedisi", Kafkas Vakfı Raporları 4, Londra, 2002. S.4

[17]David M. KOtz, Fred Weir, Gorbaçov'dan Putin'e Rusya'nınYolu, Çev: Cemile Çakır, Kalkedon Yayınları, İstanbul, 2012, s.413-41

[18] Hasan KANBOLAT: "Gürcistan – Ukrayna – Karadeniz Üçgeni Arasında Kuzeybatı Kafkasya,

Kabardey – Balkar'dan Sonra Sıra Karaçay-Çerkes'te mi?", Stratejik Analiz, Cilt 6, Sayı 70, (Şubat

2006), www.cerkesarastirmalari.org/pdf/HKanbolat-KCC.pdf s.90

[19] Study commissioned by the Global Conflict Prevention Pool (2005), Strategic Reconstruction And Development Assessment(SRDA): North Caucasus, Expert Report, Moscow, http://www.fewer-international.org/images/lib/SRDA_Eng_C_KN_32.pdf, s.8

[20] Bhattacharji. A. g. m.

[21] " Timeline: Chechnya

"http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/2357267.stm,19.01.2011

[22] Gökçen Ekici: "Kafkasya Üzerinde Dönen Küresel Politikalar ve Çeçen Eyleminin Yansımaları",

2023, Sayı 20, (15 Aralık 2002), 67-68.

[23] Sinan Oğan, " Çeçenistan'da Seçimler Yapıldı" http://www.turksam.org/tr/a647.html, 4 .12.2005

[24]" Çeçenistan'da II. Kadirov dönemi" 05.04.2007,

http://www.bbc.co.uk/turkish/europe/story/2007/04/070404_kadyrov.shtml,

[25] Marat Grebennikov. "The Prospects of Sub-Federal Authoritarianism in Russia after the 2012 Presidential Elections: North Caucasus in Comparative Perspective", www.cpsa-acsp.ca/...2012/Grebennikov.pdf, s.7

[26] "Rusya'da artan milliyetçilik"http://tr.euronews.com/2011/11/29/rusya-da-artan-milliyetcilik/,29.11.2011

[27]"Putin:Kafkaslar ayrılırsa bu Rusya'nın sonu olur"http://www.zaman.com.tr/haber.do?haberno=1217739,21.12.2011

[28] "Putin outlines new strategy for North Caucasus", http://en.rian.ru/russia/20100706/159712764.html,06.07.2010

[29] Mikhail Alexseev,"Rubles Against the Insurgency:Paradoxes From The North Caucasus Countıes",PONARS Eurasia Policy Memo No. 157, May 2011, s.1

[30] Kuzey Kafkasya'da tatil merkezleri kurulacak, http://turkish.ruvr.ru/2012_09_10/Kuzey-Kafkasya-tatil/, 10.09.2012

[31] China to Invest $3 Bln in Russian North Caucasus Resorts, http://en.rian.ru/business/20120605/173866637.html, 05.06.2012,Italy to Invest 1 Bln Euros in North Caucasus Hotels, http://en.rian.ru/business/20120723/174736006.html, 23.07.2012

[32]" Preliminary results of State Duma elections in Russian regions ",

http://en.rian.ru/infographics/20111208/169491066.html

[33]"Chechnya traditionally shows highest election turnout of 94% ",

http://en.rian.ru/russia/20111204/169326174.html, 04.12.2011

[34]Mikhail Alexseev, a.g.m.s.6