Suriye meselesinde Rusya ve Çin sürecin başından bu yana ülkeye müdahale seçeneğine karşı çıkmışlardır. Gerek Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi kararlarında gerekse de uluslar arası alanda Suriye rejimini destekler açıklamaları ile Rusya sürecin başından bu yana tutumunu değiştirmemiştir. Moskova açısından Suriye'deki olaylar, Libya, Tunus ve hatta Mısır'daki gerçekleşen olaylardan çok daha fazla bir öneme sahiptir. Çünkü Moskova'nın Şam ile olan ilişkileri gerek tarihsel derinlik gerek iki tarafında karşılıklı menfaatleri açısından daha büyük ve önemli bir süreklilik taşımıştır. Dolayısıyla Suriye, Rusya'nın Soğuk Savaş döneminden beri Orta Doğu'daki en yakın müttefiki olmuştur. SSCB'nin dağılmasına kadar Şam, Moskova'ya sadık olmaya devam etmiştir. Moskova'nın Putin Yönetiminde toparlanmasından sonra Orta Doğu'da ilk adım attığı ülke Suriye olmuştur. Orta Doğu`nun Rusya için artan önemi Putin dönemine paralel bir şekilde Dmitri Medvedev döneminde de (2008-2012) devam etmiştir. Bu açıdan kısaca Moskova açısından Suriye'nin önemine bakacak olursak:

- Rusya'nın Suriye konusunda takip etmiş olduğu politikada iki devlet arasında yaklaşık kırk yıldır devam eden ilişkilerin yanı sıra Rusya açısından Suriye'nin, "Orta Doğu'nun stratejik kalbi"[1] oluşu önemlidir

- Suriye'ye en fazla silah satışını gerçekleştiren ülke olan Rusya'nın bölgede sahip olduğu ticari üstünlüğü kaybetmek istemediği bilinmektedir. Mart 2012'de Uluslararası Barış Araştırmaları Enstitüsü (SIPRI) tarafından hazırlanan raporda Suriye'nin silah ihtiyacının yüzde 78'lik kısmını Rusya'dan sağladığını ve Rusya'nın Suriye'ye sattığı silah oranın 2007 ile 2011 arasında daha önceki 4 yıla oranla yüzde 580 arttığını açıklamıştır.[2]

- Rusya'nın Soğuk Savaş sonrası dönemde "çok kutuplu dünya düzeni"[3] politikası çerçevesinde küresel bir güç olarak olay ve bölgelere müdahale etme isteği olmuştur. Çok kutuplu dünya anlayışı ve uluslararası alanda eski gücüne kavuşması açısından, Rusya'nın, Suriye konusunda Batı ve ABD'den farklı olarak hareket ediyor oluşu bu durumun göstergesi olarak düşünülebilir.

- Suriye'de Havran bölgesinde yaklaşık 150.000 civarında Çerkez'in yaşadığı bilinmekte olup burada yaşayan Çerkez Diasporası şiddet eylemleri öncesinde Beşir Esad yönetimini desteklemişlerdir. Rusya açısından bölgede bulanan Çerkezlerin güvenliği önem arz etmektedir.[4] Bu açıdan Suriye'deki Çerkezler için asıl sorun, Esad yönetimi devrilir ve bölgeye olası bir müdahale söz konusu olması durumunda yaşanabilir.

- Rusya, eski Sovyet coğrafyasında yaşanan "renkli devrimler" sonrasında bu kez de Arap Baharı sürecinde yaşanan devrimlere özellikle de Suriye'de yaşanan gelişmelere karşı statükocu bir anlayışla yaklaşmaktadır. Çünkü Kremlin açısından "devrimler yeteri kadar kötü görülmektedir, fakat diğer ülkelerin iç savaşlarına müdahale girişimi bu durumu daha da kötü bir hale"[5] sokmaktadır.

- Diğer bir önemli konu ise bölgede faaliyet gösteren dini gruplar ve bu grupların Kuzey Kafkasya'da gerçekleştireceği etkidir. Rusya uzun yıllardır Kuzey Kafkasya bölgesinde özellikle de Çeçenistan ve Dağıstan'da radikal İslamcı gruplar ile karşı karşıyadır. Bu açısından Esad sonrası Suriye'de başa gelecek rejimin Kuzey Kafkasya'da aşırı İslamcı grupları Rusya'ya karşı kışkırtması ihtimali de mevcuttur. [6] Nitekim Suriye'de önemli sayıda Çeçen ve Kuzey Kafkasya'dan bölgeye giden diğer aşırıcı grupların varlığı da dikkat çekicidir. Bölgede El-Kaide terör örgütü bayrağı altında savaşan yaklaşık 6000 bin militan bulunmakta ve bunların büyük bir kısmını ise Çeçenlerin oluşturduğu ileri sürülmektedir. [7]

Suriye Krizi, Rusya için adeta bir kürsel güç olma sınavının verildiği bir ortam haline gelmiştir. Bu bağlamda da Rusya bu süreçte Suriye'ye Esad yönetimine verdiği destek ile ilk günden itibaren Batı'nın karşısında yer almıştır. Diğer taraftan Rusya bu hareketi ile Suriye'deki çıkarlarını korumakla birlikte, olası bir Esad sonrası sürecinde hazırlıklarını sürdürmektedir. Suriye'ye yapılacak bir müdahalede pek çok uzman ülkenin bölünme ihtimalini dile getirmektedirler. [8] Bu bağlamda Suriye'nin bölünmesi Rusya'nın Suriye ile olan tarihi ittifak ilişkisini bitirebilir. Akdeniz'deki tek askeri limanı olan Tartus limanındaki haklarını kaybedebilir. Bu nedenle Rusya süreçte Suriye meselesine tek taraflı yaklaşmamakta, Esad rejimine alternatif olacak bir yapı ile de görüşmelerini sürdürmekte. Muhalefete karşı resmi söyleminde aşırıya kaçmamaya dikkat etmekte ve her fırsatta arabuluculuk çağrısında bulunmaktadır.[9] Diğer taraftan Rusya, süreç boyunca Suriye'nin geleceğine karar verecek gücün Suriye halkı olduğunu ifade etmektedir. [10]

Eylül 2012'de Rusya'da düzenlenen Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği(APEC) Zirvesi öncesinde Lavrov, Rusya'nın, Suriye'nin egemenliği, bağımsızlığı, birliği ve ülkenin toprak bütünlüğüne tüm ülkelerin saygı duyması koşuluyla, Suriye'nin demokrasiye geçişini desteklediğini açıklamıştır.[11] APEC Zirvesi esnasında Clinton ile Lavrov, krizinin çözümünde Cenevre Anlaşmalarının esas alınması gerektiğini vurgulamıştır.[12] 67. BMGK Ortadoğu Oturumunun ardından Lavrov, bazı ülkelerin Suriye krizi çözümü ile ilgili Cenevre'de 30 Haziran tarihinde bakanlar düzeyinde varılan anlaşmayı yerine getirmeyi reddetmek istediğini belirterek Cenevre görüşmelerinin Suriye için en önemli çözüm yolu olduğunu vurgulamıştır.[13]

Ekim 2012: 10 Ekim gecesi Türkiye'nin askeri kargo taşıdığı şüphesiyle Moskova'dan Şam'a giden Suriye'ye ait sivil bir uçağı askeri jetler zoruyla Esenboğa Havalimanı'na mecburi inişe zorlamasının[14] ardından Türkiye-Rusya ilişkileri gerilmiştir. Russia Today'de uçakta bulunan yolculara, uçağın Türk savaş uçakları tarafından değil de, acil iniş yaptığına dair kâğıt imzalatıldığı öne sürülürken karşı çıkan 4 kişinin de darp edildiği iddia edilmiştir. Ayrıca yolcular Türk ekiplerinin aramaları esnasında bulunan kargoların içerisinde silah, roket ve benzeri herhangi bir mühimmat parçası olmadığını savunmuşlardır.[15] Uçak krizinde adı sıkça geçen Rusya'nın askeri ihracat şirketi Rosoboronexport ise uçakta kendilerine ait bir kargo bulunmadığını belirtmiştir.[16] Kommersant Gazetesi'nde olayla ilgili olarak uçakta taşınan teknik cihazların Suriye silahlı kuvvetlerine ait uçaksavar radar sistemi için götürüldüğü ve bunların özel bir rapora ihtiyacı olmadığı belirtilmiştir.[17] Sonuç olarak uçak krizinde ilişkiler gerilmişse de Lavrov Suriye krizi ve Ankara'da indirilen Suriye uçağıyla ilgili olarak Türkiye'nin, bu olayda Chicago Sözleşmesi'ne dayanarak hareket ettiğini açıklamıştır.[18]

Kasım 2012: Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov Kahire'de Suriye ile ilgili BM ve Arap Ülkeleri özel elçisi Lakhdar Brahimi ile yaptığı görüşme sonrasında "Batı Suriye'deki durumun daha da şiddetlenmesi ve iktidarın değişimi ile ilgili şartların oluşturulması için BM Güvenlik Konseyi'nde kararların alınmasında başarı elde ediyor." açıklamasında bulunmuştur.[19] Lavrov, Mısır Dışişleri Bakanı Muhammed Kamil Amr ile görüşmesinin ardından basın toplantısında da Rusya'nın Suriye konusunda belirli bir kişiye odaklanmadığını sadece Suriye halkını önemsediğini açıklamıştır.[20] Lavrov ayrıca Şam'la askeri ve teknik alanda işbirliğinin devam edeceğini fakat Suriye içinde herhangi bir gücü destekleme çabasında olmadıklarını açıklamıştır.[21] Bu dönemde Rusya-Suriye arasındaki silah satışı konusunun yeniden gündeme gelmesi üzerine Lavrov, "Devlet Başkanı Beşar Esad'ı desteklediğimiz için değil, Sovyet dönemindeki taahhütlerimiz nedeniyle Suriye'ye silah sağlıyoruz" açıklamasını yapmıştır.[22] Yine bu dönemde Moskova'nın Suriye'deki muhalif gruplar ile görüşme girişimleri söz konusudur. Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı Mihail Bogdanov Türkiye'de Dış Suriye Muhalifleri temsilcileri ile biraraya gelerek Suriye'deki durumun çözüme kavuşturulma yollarını görüşmüştür.[23]

Aralık 2012: 3 Aralık 2012'de Putin'in Türkiye ziyaret, sonrasında ise ulusal basınımızda ve Batılı haber kaynaklarında Türkiye ile Rusya'nın Suriye'de Esad'ın gitmesi konusunda anlaştıklarına dair haberler yer almıştır.[24] Yine New York Times'ta yayınlanan bir habere dayandırılan ve Esad'ın gitmesi konusunda Türkiye ve Rusya'nın anlaştığını öne süren haberler de hızla yer almaya başlamıştır.[25],[26] Bu haberlerin akabinde Rus basınından haberlere ilişkin bir doğrulama yer almadığı gibi resmi bir açıklama da gelmemiştir. Fakat haberler ile aynı dönemde ise Pravda.ru'da Lyuba Lulko'nun "Has Putin yielded Assad to the West in Turkey?" başlıklı bir makale yer almıştır. Luklo, makalesinde Türkiye'nin yok etmekle tehdit etmekte olduğu Rus çıkarlarını silah anlaşmaları askeri üs ve Suriye'de bulanan Rus vatandaşları olarak belirtmiştir. Lulko yarıca Türkiye'nin Suriye'ye karşı patriot savunma sistemi kurmak yerine Kürt gerillalara karşı bu sistemi kurması gerektiğini vurgulamıştır. [27] Putin'in ziyareti sonrasında ortaya atılan bu haberlerin benzeri Eylül 2012^de de gündeme gelmiş ve Rusya'nın Esad'a sığınma hakkı vereceği ile sürülmüştür. Bu haberin ardından açıklama yapan Lavrov Esad'a böyle bir hakkın verilmediğini belirterek Esad'a Rusya'nın çekilmesini söyleyememeğini bunun nedenininse ise Esad'ın vazgeçilmez olmasından değil, Suriye'nin demokratik ve özgür olduğu müddetçe ülkeyi kimin yönettiğinin çok önemli olmamasından kaynaklandığını belirtmiştir.[28]

Ocak 2012: Rusya, 3 savaş gemisini Akdeniz'e göndermiştir.Gemilerin Tartus'a ulaştığını açıklayan Şam yönetimi, "Rus donanması Suriye sularında koruma amaçlı devriye gezecek" açıklamasında bulunmuştur. [29] Diğer taraftan Moskova Suriye yönetimiyle muhalefet arasında diyalogun başlatılmasına yardımcı olmaya hazır olduklarını açıklamış ve Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Aleksandr Lukaşeviç, Rusya'nın pozisyonunun değişmediğini, Cenevre Bildirgesi'nin önemi hakkında yapılan konuşmaların en kısa zamanda Suriye'deki çatışmalara son vermek için pratik önlemlere dönüştürülmesi gerektiğini açıklamıştır.[30] Ocak ayı içerisindeki en önemli gelişmelerden biri Rusya'nın Suriye'de bulunan vatandaşlarını tahliye ettiğine dair çıkan haberler olmuştur. Lavrov, konu ile olarak Moskova'nın Şam'daki büyükelçiliğinde personel sayısını azaltmayı düşünmediğini ve Suriye'deki vatandaşlarını tahliye etmediğini açıklamıştır.[31] Diğer taraftan Lavrov, Esad'ı devirmeye yönelik Suriye muhaliflerinin yanlış bir yol izlediğini ve olayların bu şekilde devam etmesi durumunda daha fazla insanın öleceğine dikkat çekmiştir.[32] Bir diğer önemli olay ise Rusya'nın Akdeniz ve Karadeniz'de son 20 yılın en büyük tatbikatını gerçekleştirmesi olmuştur.[33]

Burada dikkat edilmesi gereken ve gözden kaçan küçük ama sonuçları önemli olan bazı durumlar söz konusu. Rusya'nın Suriye'deki muhaliflerde zaman zaman bir araya gelmesi ve görüşmesi bilinmektedir. Fakat bunların yanı sıra Rusya Suriye'de Easd sonrası bir sistemde yer alabilme adına aynı zamanda 1960'dan bu yana iki ülke arasında devam eden öğrenci değişimi anlaşmalarından da yararlanmaktadır. Rusya değişim programları kapsamında Moskova'da pek çok Suriyeli öğrenciyi ağırlamaktadır. Bu öğrenciler arasında Ulusal İşbirliği Komitesinden de gençler bulunmakta. Bu gençler 29 Kasım 2012'de Lavrov ile görüşmüşler ve görüşmede Rusya'nın rejimin yanında olmaması gerektiğini ifade etmişlerdi. [34] Nitekim bu komite Rusya'da Esad ile uzlaşı sağlanması amacı ile bulunurken Moskova'da Esad sonrası oluşacak düzende kendine yer edinmeye çalışmaktadır. Nitekim eğitim alanında Moskova'nın yapmış olduğu bu girişim Esad sonrası düzende Moskova'nın bölgedeki konumu açısından yararlı olacaktır.

[1] Dmitri TRENİN ,"Why Russia Supports Assad"

, http://carnegieendowment.org/2012/02/09/why-russia-supports-assad/9j2x, 09.02.2012

[2]Tom Parfitt, " Syria: dramatic increase reported in foreign arms supplies to Assad regime between 2007-2011,"19.03.2012

[3] Mesut Hakkı CASIN konu ile ilgili olarak, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Rusya'nın ABD karşısında uğradığı prestij kaybını ve içinde bulunduğu sürekli güç kaybının psiko-moral baskısını uluslar arası ve ulusal çemberde azaltabilmek için ısrarla "çok kutuplu" düzen söylemini ön plana çıkardığını belirtmektedir. (Mesut Hakkı Caşın," Rus İmparatorluk Stratejisi",ASAM Yayınları, Ankara,2002,s.14-15)

[4] Theodore Karasik, "Explaining Russia's Policy Towards Syria", http://www.eurasiareview.com/09122011-explaining-russias-policy-towards-syria-analysis/,09.12.2012

[5] Dmitri Trenin , "Why Russia Supports Assad"

, http://carnegieendowment.org/2012/02/09/why-russia-supports-assad/9j2x,09.02.2012

[6] Byman, vd, Saving Syria…, s.3

[7] Is the Syrian conflict a danger for Northern Caucasus?, http://www.presstv.ir/detail/2013/01/07/282288/syria-militants-endanger-russia-security/, 07.01.2013, Chechens Are Among Foreigners Fighting to Overthrow Bashar al-Assad, http://www.unhcr.org/refworld/country,,THE_JF,,SYR,,50bf3c772,0.html, 30.11.2012

[8] Dr.Mordechai Kedar,"Mordechai Kedar: The Division of Syria"

http://www.jewishpress.com/indepth/analysis/dr-mordechai-kedar/mordechai-kedar-the-division-of-syria/2012/02/21/,TARIQ ALHOMAYED "Al-Assad and the division of Syria"

http://english.alarabiya.net/views/2012/02/21/196011.html,21.02.2012

[9]"Lavrov in Syria to Strongly Back Assad",http://www.themoscowtimes.com/news/article/lavrov-in-syria-to-strongly-back-assad/452593.html,08.02.2012

[10] Russia Rules Out Libyan Scenario in Syria, http://en.rian.ru/russia/20121209/178024186.html, Syria's future belongs to its people - Russian premier, http://rt.com/politics/syria-russia-medvedev-conflict-047/, 6.11.2012, Medvedev: Assad Made 'Fundamental' Mistake, 27.01.2013

[11] Lavrov, Clinton ile Suriye sorununu görüşecek",http://turkish.ruvr.ru/2012_09_03/Lavrov-Clinton/,03.09.2012

[12] "APEC Zirvesi'nden ortak çözüm kararı çıkmadı",http://www.rsfmradio.com/2012_09_10/APEC-Zirvesinden-ortak-cozum-karari-cikmadi/,10.09.2012

[13]Putin: "Bu yol kaosa çıkar…"http://www.turkrus.com/haber-hatti/57708/putin-bu-yol-kaosa-cikar%E2%80%A6.html,27.09.2012

[14] Paperwork routine: Turks force Syrian crew to sign 'emergency landing, no F-16s' statement – witnesses, http://rt.com/news/plane-passenger-reaction-140/,11.10.2012

[15] Paperwork routine: Turks force Syrian crew to sign 'emergency landing, no F-16s' statement – witnesses, http://rt.com/news/plane-passenger-reaction-140/,11.10.2012, Moscow demands Turkish explanations of incident with Syrian plane carrying Russians, http://www.interfax.com/newsinf.asp?pg=6&id=367227, 11.10.2012, Syria accuses Turkey of 'air piracy', demands return of seized cargo, http://rt.com/news/syria-accuse-turkey-cargo-195/, 12.10.2012

[16] 'Malzeme, Rus resmi şirketinden Suriye bakanlığına gidiyordu',

http://www.bbc.co.uk/turkce/cep/haberler/2012/10/121011_syria_plane_update6.shtml, 11.10.2012

[17] Russian Press at a Glance, Friday, October 12, 2012, http://en.rian.ru/papers/20121012/176570910.html

[18] Rusya: Türkiye'nin buna hakkı var ,http://www.cumhuriyet.com.tr/?hn=371772,15.10.2012

[19] Lavrov batıyı Suriye hükümetini devirmeye çalışmakla suçladı, http://turkish.ruvr.ru/2012_11_05/Lavrov-batiyi-Suriye-hukumetini-devirmeye-chalishmakla-suchladi/,05.11.2012

[20] Rusya: "Suriye'de bir isme odaklanmıyoruz", http://www.cnnturk.com/2012/dunya/11/05/rusya.suriyede.bir.isme.odaklanmiyoruz/683320.0,

[21] Rusya: Suriye'de silahlı çatışmanın tarafı olmayız, http://haber.stargazete.com/dunya/rusya-suriyede-silahli-catismanin-tarafi-olmayiz/haber-707584

[22] Rusya: "Suriye'ye silah satmamızın nedeni...", http://www.turkrus.com/haber-hatti/58283/rusya-, Russian Weapons Supply To Syria Fulfills Old Contract – Lavrov, http://en.rian.ru/mlitary_news/20121105/177201574.html, 05.11.2012

[23] Rusya Dışişleri Bakan Yardımcısı İstanbulda Suriyeli muhaliflerle biraraya geldi , http://turkish.ruvr.ru/2012_11_20/Rusya-Dishishleri-Bakan-Yardimcisi-istanbulda-Suriyeli-muhaliflerle-biraraya-geldi,20.11.2012

[24] Putin'den Erdoğan'a: Esad kalmakta kararlı, gitmeye kim ikna edecek?, http://t24.com.tr/haber/putinden-erdogana-esad-kalmakta-kararli-gitmeye-kim-ikna-edecek/218867,

[25] NYT'nin iddiası: "Türkiye ve Rusya anlaştı, Moskova Esad'ı ikna etmeye çalışacak", http://www.turkrus.com/haber-hatti/58745/nytnin-iddiasi-, Putin Esad'a 'Git' diyecek, http://www.haberturk.com/dunya/haber/800721-putin-esada-git-diyecek, 5.12.2012, Putin'nin ziyaretiyle ilgili yapılan yorumlar, http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=237446,4.12.2012

[26] Is Russia About To Ditch Syria? The Truth Is That It May Not Matter, http://www.forbes.com/sites/markadomanis/2012/12/04/is-russia-about-to-ditch-syria-the-truth-is-that-it-may-not-matter/, 4.12.2012

[27]Lyuba Lulko, Has Putin yielded Assad to the West in Turkey?, http://english.pravda.ru/russia/politics/04-12-2012/123023-putin_turkey-0/, 4.12.2012, Любовь Люлько, Путин в Турции: Запад и Катар не у дел, http://www.pravda.ru/world/asia/middleeast/04-12-2012/1137074-visit-0/

[28] Russia will not grant asylum to Syrian President – Lavrov, http://rt.com/politics/russia-syria-lavrov-rose-assad-115/,27.09.2012

[29] http://www.trthaber.com/haber/gundem/3-rus-savas-gemisi-akdenizde-17330.html

[30] Rusya, Suriye diyaloguna yardım etmeye hazır, http://turkish.ruvr.ru/2013_01_10/Rusya-Suriye-diyaloguna-yardim/, 10.01.2013

[31]Lavrov: Suriye'deki vatandaşlarımızın tahliyesine henüz başlamadık, http://turkish.ruvr.ru/2013_01_23/Lavrov-Suriyedeki-vatandaslarimizin-tahliyesi/, 23.01.2013

[32]Lavrov Suriye muhaliflerinin Esad'ı devirmek için yanlış bir yol katettiklerini düşünüyor, http://turkish.ruvr.ru/2013_01_23/Lavrov-Suriye-muhaliflerinin-Esadi-devirmek-yanlis-yol/, 23.01.2013

Russia denies plans for mass evacuation from Syria, defends U.S. adoptions ban, http://www.washingtonpost.com/world/russia-defends-adoption-ban-denies-plans-for-mass-evacuation-from-syria/2013/01/23/6d2436e0-6559-11e2-85f5-a8a9228e55e7_story.html, 23.01.2013

[33] Russia 'Flexes Muscles' in Mediterranean Amid Syrian Crisis, http://en.rian.ru/military_news/20130120/178894932/Russia-Flexes-Muscles-in-Mediterranean-Amid-Syrian-Crisis-------.html, 20.01.2013

[34] Russia and Its Syrian Debacle: When the Enemy of My Friend Becomes My Friendhttp://world.time.com/2012/12/14/russia-and-its-syrian-debacle-when-the-enemy-of-my-friend-becomes-my-friend/, 14.12.2012