Afganistan’da Meydana Gelen Önemli Gelişmeler

Mayıs ayı ortasında, Afganistan’ın batısında İran sınırında bulunan Ferah vilayet merkezine Taliban tarafından büyük ölçekli bir saldırı düzenlendi. Ferah Vilayet merkezinin ele geçirilmesine yönelik saldırı ve son bir ay içerisinde Faryab, Kunduz, Baglan ve Badahşan vilayetlerine düzenlediği terör eylemleriyle Taliban; Faryab’ın Bilçirag ve Baglan’ın Tala-Barfak ilçelerinin kontrolünü sağladı. Taliban’ın son aylardaki artan eylemleriyle birlikte, Afganistan’da 40 yıla yakın bir süredir çözülemeyen güvenlik sorunu bir kez daha gündeme geldi.[i]

Afganistan’da 2018 Ekim ayı içerisinde yapılması planlanan genel seçimler, Taliban ve diğer terör gruplarının silah bırakmalarına yönelik görüşmeler nedeniyle Afganistan’da kritik bir sürece girildiği görülüyor. Halihazırda ülkede güvenlik güçleri ile terör örgütleri arasında çatışmalar; batıda; Ferah, kuzeyde; Baglan, Faryab, doğuda Nangarhar, güneyde Gazne, Kandahar ve Zabul bölgelerinde yoğunlaşıyor.

Şubat ayı sonunda Afganistan Devlet Başkanı Eşref Gani tarafından Taliban’ın siyasal bir parti olarak kabul edilebileceği ve hatta Kabil’de bir parti ofisi açmalarına müsaade edilebileceği yönünde açıklamalar yapılmasına rağmen, Taliban’ın ülkede yabancı asker varlığı ve bu askerlerin masum Afgan halkına yönelik saldırıları nedeniyle barış görüşmesine yanaşmadığı biliniyor.[ii]

Afganistan’da güvenlik endişelerinin artmasının bir diğer önemli sebebi ise Taliban’ın aldığı topyekûn saldırı kararı. Taliban tarafından, 25 Nisan 2018’de yayımlanan “Hendek” isimli bildiride; Taliban militanlarının 2018 yılı bahar-yaz aylarında öncelikli hedeflerinin Amerikalı işgalciler ve onların istihbarat birimlerinin olduğu, ülke içerisinde işgalcilere destek verenlerin ise ikincil olarak hedef alınacağı ifade ediliyor.[iii]

Bu yılın bahar-yaz dönemi saldırılarına “Hendek” ismini veren Taliban, ülke genelinde kendisine hedef olarak özellikle ABD askerlerinin etkisiz hale getirilmesi ya da kaçırılmasını hedefliyor. Afganistan’da söz sahibi olan geleneksel ayan meclisi ya da senato görevi yapan Meşran Jirga Meclisi Taliban’ın bahar dönemi saldırılarına Hendek ismini vermesini ve bu saldırılarda Müslümanları hedef alacağı gerekçesiyle Taliban’ı kınıyor.[iv] Taliban aynı zamanda Afgan halkına, saldırılardan etkilenmemeleri için yabancı askerlerin bulunduğu üslerden ve askeri konvoylardan uzak durmaları yönünde de çağrılarda bulunuyor.[v]

Taliban’ın Kontrol Alanı Genişlerken Terör Eylemleri Şiddetleniyor

Taliban tarafından Afganistan genelinde kontrol altında bulundurulan bölgelerin sayısı 2017 yılı ikinci yarısından itibaren artış gösterdi. 2015 yılında Afgan Hükümeti ülkenin %72’sini kontrol altında bulunduruyordu. Ocak 2018 verilerine göre ise Afgan Hükümeti kontrolünde bulunan ilçe miktarı toplam ilçe sayısının %56’sı.[vi] Yani Afgan Hükümeti yaklaşık üç yıl içerisinde ilçelerin %16’sını daha kaybetmiş durumda. Ekim 2017 tarihli araştırmalara göre Afganistan genelinde mevcut 407 olan ilçenin 35’inde Taliban kontrolü ya da etkisi mevcut. 2018 Ocak ayı verilerine göre Taliban’ın kontrol altınd bulundurduğu ilçe sayısı 56, Taliban’ın ele geçirmek için saldırı düzenlediği ve çatışmaların devam ettiği ilçe sayısı yaklaşık 120.[vii]

Afgan Hükümet yetkililerine göre ise Taliban kontrolü daha düşük seviyede. Afgan Savunma Bakanlığı sözcüsünün yaptığı açıklamaya baktığımızda Taliban tarafından kontrol edilen ilçe sayısı 11. Bakanlık sözcüsüne göre 30-40 ilçeye yönelik Taliban tehdidi yüksek. 20-30 ilçeye yönelik olarak orta seviyede tehdit mevcut.[viii]

Taliban tarafından Mart 2017’de yapılan açıklamada ise 34 ilçede tam kontrol sağlandığı, 167 ilçede mücadelelerinin devam ettiği, 52 ilçede Taliban’ın belirgin bir şekilde varlık gösterdiği, 89 ilçede ise Taliban varlığı bulunmadığı belirtildi. 2016 yılına göre 2017’de Taliban’ın kontrol altında bulundurduğu ilçe sayısının % 4 arttığı bildiriliyor.[ix]

Taliban’ın, Afganistan’ın 34 vilayetinden özellikle Helmand ve Kandahar vilayetlerinde etkin olduğu; Badahşan, Kunduz, Uruzgan, Paktiya, Paktika, Kunar, Cevizcan, Nuristan, Herat, Baglan, Host, Nangarhar, Lovgar, Zabul, Gazne, Ferah, Badgis, Sar-i Pol ve Faryab vilayetlerinde ise söz sahibi olduğu belirtiliyor.[x]^{, [xi]}

Taliban 21 Mayıs’ta yayımladığı bir mesaj ile ilk kez olarak Kabil merkezinde Afgan vatandaşlarının askeri birliklerden uzak durması çağrısında bulundu. Taliban tarafından yapılan duyuruda, Hendek ismi verilen 2018 yılı saldırıları kapsamında askeri ve istihbarat birimlerine yönelik terör eylemlerinin sayısının artacağı da vurgulandı.[xii]

Taliban saldırılarında dikkat çekici bir diğer husus da intihar saldırılarındaki artış miktarı.2016 yılında Taliban tarafından üstlenilen terör eylemlerinin sayısı 32 iken 2017 yılında bu sayının 48 olduğu belirtiliyor. Taliban tarafından düzenlenen intihar eylemlerinin sayısı 2016’ya göre 2017’de %50 artış gösteriyor.[xiii]

Afganistan’da IŞİD’in Saldırıları Artıyor

Afgan yönetiminin Taliban’a barış çağrılarında bulunması ABD tarafından destekleniyor. Taliban’a yönelik barış çağrılarının ardında, ülkede 2015 başlarından bugüne varlık göstermeye çalışan ve Kabil bölgesinde eylemlerini artıran IŞİD’in varlığı bulunuyor. Kendi isimlendirmeleriyle “IŞİD-Horasan Emirliği” Afganistan, İran, Pakistan, Hindistan ve Çin’in Sincar bölgesinin bir bölümünü kapsıyor. Değişik kaynaklarda farklı rakamlara rastlanabilmekle birlikte, Afgan kaynakları IŞİD terör örgütünün Afganistan bölgesinde yaklaşık 3.000 terör örgütü mensubunu barındırdığını belirtiyor. IŞİD’in Afganistan coğrafyasındaki terör örgütü mensuplarının bir kısmını Suriye ve Irak’tan kaçanlar oluşturuyor. 

Taliban lideri Ömer Molla’nın 2015’de öldürülmesinden sonra Taliban’dan ayrılanlar da IŞİD’e katıldılar. Son aylarda Aslam Faruk’un IŞİD-Horasan lideri seçilmesiyle birlikte IŞİD’in de ikiye bölündüğü, Faruk’la birlikte çoğunluğu Peştunlardan oluşan grubun Afganistan-Pakistan sınırında, IŞİD’e biat eden Özbekistan İslam Hareketi mensuplarından oluşan Özbek ve Tacik grubun da Badahşan ve Cevizcan bölgelerinde faaliyet gösterdikleri belirtiliyor.[xiv]

2015 yılından itibaren Afganistan topraklarında faaliyetlerine başlayan IŞİD, Pakistan sınırında bulunan Nangarhar vilayetini kendisine merkez olarak seçti. Son aylarda Şii’lere yönelik düzenlenen saldırıların bir kısmını üstlenen IŞİD, 2017 yılı Aralık ayında Kabil merkezde Şii Kültür Merkezine düzenlediği saldırının ardından, Merkez’in İran tarafından finanse edilen Fatimiyyun Tugayı için eleman temin ettiğini ifade ederek[xv], İran’a da mesaj göndermeyi ihmal etmedi.

Mart ayı içerisinde yayımladığı bir video ile IŞİD, tıpkı Suriye’de 2014-15 döneminde yaptığı gibi bu kez de Müslümanları Afganistan’a “Hicret” etmeye çağırdı. 25 dakikalık bu propaganda filminde IŞİD terör örgütü tüm Müslümanları Afganistan’ın güney ve doğusuna davet ederek, kendisine katılmaya davet ediyor.[xvi]

Raporlara göre IŞİD, Afganistan’ın %70’lik bölümünde eleman temini, alan kontrolü ve terör eylemi düzenleyerek görünürlüğünü artırdı. Taliban’ın ardından IŞİD’in de Afganistan coğrafyasında etkin rol oynayan bir terör yapılanmasına doğru gittiği açıkça görülüyor.[xvii] Edinilen bilgilere göre IŞİD’in 2017 yılı içerisinde Afganistan’da düzenlediği ve/veya üstlendiği terör eylemi sayısı 17.

2018 yılı içerisinde IŞİD tarafından;

• Celalabad’da “Save the Children” ofisine yönelik intihar saldırısı,
• Kabil’de protestocuların ve polislerin bulunduğu bölgede intihar saldırısı,
• Kabil’de konuşlu Afgan askeri okuluna silahlı saldırı,
• Kabil’de Hazara’ların bir araya geldiği bölgede polis kontrol noktasına intihar saldırısı,
• Kabil’de Acem Yeni Yılını kutlayan kalabalığa intihar saldırısı,
• Kabil’de Hazara’ların bulunduğu seçim kayıt bürosuna intihar saldırısı,
• Kabil merkezde düzenlenen çifte intihar saldırısı düzenlendi.[xviii]

IŞİD saldırıları sonucunda yılbaşından bu yana Afganistan’da yaklaşık 150’den fazla insan hayatını kaybederken, 250’den fazla insan da yaralandı.

Sonuç Yerine

Her ne kadar 2001 ABD işgali ve sonrasında başta Taliban olmak üzere terör örgütleriyle mücadele aralıksız devam etse de, aradan geçen 17 yıllık sürede Afganistan’ın huzur ve güvenliğinin sağlanmasına yönelik büyük bir gelişme kaydedildiğini söylemek oldukça zor görülüyor.

ABD Başkanı Trump’ın iktidarı dönemiyle birlikte Afganistan’da IŞİD ve Taliban’a yönelik operasyonlar artış gösterdi. Büyük çoğunluğunu hava harekâtlarının oluşturduğu operasyonlar kapsamında 2017 yılı içerisinde ABD Hava Kuvvetlerince 3.554 bomba atıldığı, bu sayının 2016’da kullanılan bomba sayısının iki, 2015’de kullanılanın ise dört katı olduğu bildirilmişti. 2015’ten bu yana Afgan Ordusuna eğitim ve danışmanlık yardımında bulunulduğu, terörle mücadele operasyonlarının Afgan askerleri ve polisleri tarafından yürütüldüğü, NATO üyesi ülke askerlerinin bu operasyonlara danışmanlık yaptığı, başta ABD olmak üzere az sayıdaki ülkenin de hava desteği verdiği biliniyor. Bu durum; personel, teçhizat, eğitim ve motivasyon bakımından yetersiz olan Afgan Güvenlik Kuvvetlerinin sahada terör örgütlerine karşı mücadelesini olumsuz yönde etkiliyor.

Taliban’ın bölgede uzun yıllara dayalı varlığı, IŞİD’in 2015’den itibaren Afganistan sahnesinde yer alması, ABD’nin tıpkı Suriye ve Irak’ta olduğu gibi Afganistan’dan çekilme-çekilmeme kararı, ülkede yaklaşan seçim dönemi, yolsuzlukla ve yoksullukla mücadelenin oldukça zayıf kalması, halkın sosyo-ekonomik anlamda bitkin düşmesi, Afganistan’a komşu İran ve Pakistan gibi ülkelerde yaşanan sıkıntılı dönemler Afganistan’ın terörle mücadelede yol alamamasına neden oluyor.

Afganistan’ın sahip olduğu enerji kaynakları ve coğrafi konumu açısından stratejik önemi, etrafındaki ülkeler arasında, küresel güçlerin de çoğu zaman müdahil olduğu bir mücadeleye neden oluyor. Ülkelerin, Afganistan üzerindeki mücadeleleri de, ülkedeki siyasal istikrarsızlığın kaynağını oluşturuyor. ABD’nin Taliban’a verdiği destek nedeniyle Pakistan’a yönelik baskısı ve İran’a yönelik ekonomik yaptırım kararı alınması Afganistan’ın zaten bozuk olan ekonomik düzenini daha da kötü bir duruma getireceği, fakir seviyedeki Afgan halkı üzerinde daha da olumsuz etkiler yaratacağı görülüyor.

BM Afganistan Yardım Misyonu UNAMA’nın verilerine göre 2017 yılı içerisinde Afganistan genelinde 3.438 insanın hayatını kaybettiği, yaklaşık 7.000 insanın ise yaralandığı beliritiliyor. Taliban’ın Afganistan’da yönetimi ele geçirme çabası ve hatta bazı ilçelerde ele geçirmesi, Suriye ve Irak’tan Afganistan bölgesine taşınan IŞİD’in kendi ideolojisini yeşertmeye çalışması, tüm bunlarla beraber iki örgüt arasındaki rekabet ortamı, 2018 yılının da 2017’ye benzer bir tablo çizeceğini gösteriyor.

2017 Ağustos rakamlarına göre toplam sayısı 320.000 olan Afgan Güvenlik Kuvvetlerinin (Afgan Milli Ordusu ve Afgan Milli Polisi) hem teçhizat ve malzeme açısından, hem de personel niteliği açısından daha fazla ilgiye muhtaç görülüyor. Bu açıdan Afgan Güvenlik Kuvvetlerinin ve polis güçlerinin teçhizat ve eğitim bakımından kendi kendine yeterli hale gelmesi maksadıyla NATO Güven Fonu ve uluslararası diğer yardım kaynaklarının arttırılması gerekiyor.

Yaklaşık üç yıldır kendi operasyonlarını düzenleyen Afgan Güvenlik Kuvvetlerinin henüz yeterli seviyeye gelemediği, ele geçirdiği bölgelerde tutunmakta güçlükler yaşadağı, bu nedenle bazı ilçelerin Taliban kontrolüne kolaylıkla geçebildiği görülüyor. Silah, teçhizat ve malzeme eksikliğinin yanı sıra milli ordu ruhunun henüz yerleşmemesi, hem Afgan Hükümetinin hem de Afgan Ordusunun halkın kalbini henüz kazanamamış olması güvenliği olumsuz yönde etkiliyor.

Afgan halkının büyük bir kısmının devlet otoritesini hissetmemesi ve bu otoriteye güven duymaması, Taliban’ın ve diğer terör örgütlerinin halk tabanı bulmasına neden oluyor. Her ne kadar Afgan Şiilere yönelik terör eylemlerini artıran IŞİD terör örgütü Afgan halkı tabanında bir yer bulmadıysa da eylemlerinin miktarını ve şiddetini artırarak silahlı propaganda yöntemiyle taban bulmaya çalışıyor.

Taliban ile “barış görüşmelerinin” başlatılmasına yönelik Hükümet kanadının karar alması ve görüşmenin Taliban tarafından kabul edilmemesi; Afgan Güvenlik Kuvvetlerinin operasyonlarını Taliban’ın ise terör eylemlerini artıracağına işaret ediyor. Her iki tarafın da müzakerelerde elini güçlü tutabilmek maksadıyla güç gösterisinde bulunacağı, bu açıdan 2018 seçim dönemine yaklaşıldıkça şiddetin artacağı anlaşılıyor. 

Konu Afganistan’ın güvenliği olduğunda ilk aklımıza gelen ülkede görev yapan kahraman Türk askeri oluyor. Afganistan Türk Görev Kuvveti Komutanlığında yaklaşık 600 personel ile başkent Kabil’de, Çerçeve Ülke olarak Hamid Karzai Uluslararası Havaalanı’nı işletmekte ve güvenliğini alıyor. Ayrıca, Kabil sorumluluk sahası içinde, Afgan Askeri Eğitim ve Öğretim Kurumlarına, Kabil’in dış kuşak güvenliğinden sorumlu Afgan 111’inci Tümen Komutanlığına, Kabil Şehir Polisi, Afgan Sınır Polisi ve Kabil Garnizon K.lığına eğitim, yardım ve danışma faaliyetlerini yürütüyor. Gittiği her yere huzur ve güven taşıyan Türk askerine Afganistan’daki görevinde de başarılar diliyorum.