Rusya Başbakanı Vladimir Putin'in öncülüğünü yaptığı "Avrasya Birliği" projesi için Gümrük Birliği kuran Rusya, Kazakistan ve Belarus liderleri 18 Kasım'da Moskova'da bir araya gelmiş ve Avrasya Birliğinin çatısı altında Avrasya Komisyonu ve Avrasya Ekonomik Alanı'nın 1 Ocak 2012'de resmen faaliyete geçmesi kararlaştırılmıştır. [1]

Bugünün Avrasya Birliği projesinin temellerini oluşturan fikir, Avrasyacılık olarak adlandırılmaktadır fakat Avrasyacılık fikri tek bir yaklaşımdan ibaret değildir. Avrasyacılık adı altında üç farklı anlayış kalıplaşmış durumdadır.

Birincisi, Avrupa ve Asya kıtalarının birleştiği coğrafya içerisindeki tüm siyasi yapıları kapsamaktadır. İkincisi, özellikle eski SSCB ülkelerinde hâkim olan anlayış, Rusya merkezli bir birliktir. Üçüncüsü de Genişletilmiş Avrasya projesi, Rusya-İran- Türkiye üçlüsünün oluşturduğu coğrafyadan meydana gelmektedir. [2]

Sovyetler Birliği'nden ayrılan devletlerin sosyal ve ekonomik buhranlardan beline kadar bataklığa battığı dönemde bazısının Batı'yla bazısının Doğu'yla anlaşarak uzaklardan yardım ummaya başladığı bir dönemde Avrasya Birliği projesi ortaya çıkmıştır. [3] Nursultan Nazarbayev, Avrasya Birliği projesini 1994'de Moskova da Lokomonosov Üniversitesi'ndeki bir konferansta açıklamıştır. Projeyi Rusya'nın seçkin bilim çevresi hemen kabul etmiş ve hararetli bir şekilde desteklemiştir. Almatı'da 1994'ün Eylül ayında "Avrasya İşbirliği İmkânları" başlığıyla bilimsel bir konferans düzenlenmiştir. Konferansa BDT ülkelerinin hepsinden devlet adamları, siyasi önderler, bilim adamları, gazeteciler katılmıştır. Konferansa katılanların kabul ettiği sonuç bildirgesinde "Devletlerin Avrasya Birliği düşüncesi ve diğer işbirliği projelerinden faydalanarak, işbirliği imkânlarını geliştirme yolunda adımlar atma" kararı alınmış ve BDT devlet yöneticileri "Avrasya Birliği'nin kurulması gerekir" fikrini benimsemişlerdir. [4] Nazarbayev'in Avrasya Birliği projesi ile Rusya, Belarus, Kazakistan, Kırgızistan, ve Tacikistan ekonomik entegrasyon süreçlerini geliştirmeye başlamışlardır. [5]

Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev'in Sovyetlerin dağılmasından hemen sonra teklif ettiği Avrasya Birliği kavramını şu şekilde belirlemek mümkündür:

1. Sovyetler Birliğinde döneminde tüm Cumhuriyetlerin, özellikle Orta Asya Cumhuriyetlerinin ekonomileri birbirine bağlı idi. Sovyetler Birliği dağıldıktan sonra herkes akvaryumdaki suyu alınmış balığa dönmüştür. Bunun sonucunda halk aylarca, hatta bazı yerlerde yıllarca nakit para sıkıntısı çekmiştir. Paranın yerine şeker, un gibi malzeme alanlar, bazı yerlerde de -gülünç gelebilir- aylık maaşı yerine çorap, diş macunu, elbise gibi şeyler almışlardır. Şehirlerde temel ihtiyaç olan ekmek almak için bile sabahın erken saatinde sıraya girilmekteydi. Bundan dolayı ekonomik sıkıntı ile dayanışma içinde baş etmenin doğru olacağını düşünülmüştür.

2. Küreselleşme hareketine, bir anlamda Atlantikçiliğe karşı durabilmek için ortaya atılmıştır. Nitekim son dönemde olan turuncu ve kadife devrimler bunun somut göstergesi olmuştur.

3. Sovyetlerin dağılmasını fırsat bilen uluslararası terör, uyuşturucu ticareti ve kaçakçılık gibi uluslararası boyuttaki sorunlarla baş edebilmeyi sağlamada yararlı olacağı düşünülmüştür. [6]

Nazarbayev Avrasya Birliğini düşüncesini açıkladıktan sonra Batı'dan bazı tepkiler gelmiş ve Avrasya Birliği projesini Sovyetler Birliğinin yeniden canlandırılması olarak değerlendirilmiştir. Nazarbayev eleştirilere,Sovyetler Birliği'nin yeniden canlandırılmasının asla mümkün olmayacağını ifade etmiş, "Bunlar geçmişte söyleniyordu, bu konu üzerinden spekülasyonlar yapılıyordu. Bazı kimselerin bu konuda hayalleri vardı. Ancak, bugün Belarus Cumhurbaşkanı Alexander Lukaşenko'nun da Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'in de benim de böyle bir düşüncem yok" demiştir. Ayrıca, ABD, Kanada ve Meksika'nın, Amerika kıtasında NAFTA'yı gündeme getirdiğini ve birliktelik arayışı içinde olduğunu anlatmıştır. Nazarbayev, görüşlerini"Kimse bu konuyu eleştirmiyor, kimse bunun altında emperyalist emeller aramıyor. Aynı şey Avrasya'da neden olmasın"[7] şeklinde ifade etmiştir.

Sonuç olarak, Avrasya Birliği'nin kurulması, dünyadaki enerji kaynaklarının büyük bir bölümü Rusya'nın kontrolünde olacağı fikri ile Batı dünyasının krizlerle uğraştığı bir dönemde Avrupa Birliği'ne rakip olabileceği düşüncesini akıllara getirmektedir. [8] Avrasya Birliği'nin kurulmasına ilişkin, Avrasya Gümrük Birliği üyesi Rusya, Belarus ve Kazakistan başbakanları deklarasyon tasarısı konusunda 2011 Ekim ayında görüşmelerde bulunmuşlardır. [9] Bu görüşmelerin ardından Başbakan Vladimir Putin, Avrasya Birliği çalışmaları sürdürürken birliğin kurulmasının 2015 yılını bulacağını ifade etmiştir. [10] 18 Ekim 2011 tarihinde ise Bağımsız Devletler Topluluğu üye ülkelerin başbakanları, serbest ticaret bölgesinin kurulması hakkında anlaşma imzalayarak "Avrasya Birliği'nin" gelişmesi yönünde önemli bir adım atmışlardır. Bu anlaşma ile ilgili olarak Putin'in anlaşmayı "bölgede ekonomik gelişmeye doğru atılan adım" [11] olarak yorumlaması, Avrasya Birliği sürecinin başladığına işaret etmektedir.

Nazarbayev'in Avrasya Birliği projesini 1994'de Moskova da Lokomonosov Üniversitesindeki konferansında açıklamasının ardından, Avrasya Birliği kapsamında Avrasya Ekonomik Ortaklığıve bu ortaklık çerçevesinde Gümrük Birliği oluşturulmuştur. Gümrük Birliği kuran Rusya, Kazakistan ve Belarus liderleri 18 Kasım'da Moskova'da bir araya gelip Birliğinin çatısı altında toplanmışlardır. Avrasya Komisyonu ve Avrasya Ekonomik Alanının oluşturulması Avrasya Birliği'nin en somut adımı olmuştur.

[1] Қазақстан, Беларус және Ресей Президенттері Еуразиялық кеңістік интеграциясы туралы декларацияға қол қойды, http://www.bnews.kz/kk/news/post/62867/

[2] Nazarbayev'in Avrasyacılık Önerisi, , cumhuriyet strateji, http://www.haber10.com/makale/163/

[3] Nursultan Nazarbayev, Asırların Kavşağında, Bilig yayınları, Ankara 1997, s. 95

[4] Nursultan Nazarbayev, Asırların Kavşağında, Bilig yayınları, Ankara 1997, s.97

[5] Aleksandr Dugin, Nursultan Nazarbayev'in Avrasya misyonu, Yeni Avrasya Yayınları, Ankara 2006, s. 81

[6] Nazarbayev'in Avrasyacılık Önerisi, cumhuriyet strateji, http://www.haber10.com/makale/163/

[7] Nazarbayev: "Avrasya'nın entegrasyonunu savunuyorum. Bu, Sovyetler Birliği'nin restore edilmesi değildir", http://qha.com.ua/nazarbayev-avrasya-nin-entegrasyonunu-savunuyorum-bu-sovyetler-birligi-nin-restore-edilmesi-degildir-102185tr.html

[8] Putin'in Avrasya Birliği Açılımı, http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=179232

[9] Avrasya Birliğinin silueti netleşti,http://turkish.ruvr.ru/2011/10/20/59049609.html

[10] Putin: "Avrasya Birliği 2015'te", http://www.gazetem.ru/gundem/11466/putin:-avrasya-birligi-2015te.html

[11] Avrasya Birliği: Teoriden pratiğe doğru, http://turkish.ruvr.ru/2011/10/23/59201628.html