Kırgızistan siyasal istikrarı sağlayabilmek için başkanlık rejiminden parlamenter sisteme 2010 senesinde geçmiştir. Ancak parlamenter sistem de henüz Kırgızistan'a istikrar getirmemiş görünmektedir. Ekim 2012'de Bişkek'te yaşanan hükümet darbesi girişimi iddiaları bunun kanıtıdır. Bu incelemede 3 Ekim 2012 ve sonrasında yaşanan gelişmeler değerlendirilecektir.

3 Ekim 2012'de muhalefetteki Ata-Curt Partisi lideri Kamçıbek Taşiyev ve partinin grup başkanı Sadır Caparov tarafından başkent Bişkek'in Ala-Too meydanında 500 kişinin katıldığı bir miting düzenlendi. Düzenlenen mitingin gündeminde ise ülkedeki altın sektöründe faaliyet gösteren Kanadalı Kumtor Operating Company'nin millileştirilmesi vardı[1].

Ancak mitingin gerçekleştirilmesinden önce, ülkedeki cep telefonu kullanıcılarına gizli numaralardan sms'ler gönderildiği ve halkın mitinge çağrıldığı haberleri medyaya yansımıştır. Bu iddialar üzerine açıklama yapma gereği hisseden Sadır Caparov: ''Ben televizyon ve radyolarda Kumtör meselesini tartışmak için çağrılarda bulundum, smsler konusunda bir bilgim yok. Ancak Kırgızistan'da bizim gibi düşünen vatanseverler de var. Bu smsleri onlar göndermiş olabilir''[2] açıklaması; düzenlenecek olan mitingde muhalefetin, karışıklık çıkarmak istediği iddialarının önünü kesmek için yapılmış bir açıklama olarak değerlendirilebilir.

3 Ekim'de gerçekleştirilen mitingde konuşma yapan muhalefet lideri Taşiyev, Kumtor Operating Company'nin millileştirilmesi için, meclise yasa tasarısı verdiklerini, ancak meclisin bu teklifi görüşmeye almadığını söyleyerek hükümeti istifaya çağırdı[3]. Ayrıca Taşiyev konuşmasında Kumtor O.C'yi devletten başka hiçbir gücün yönetmemesi gerektiğini, altın madenlerinin halka ait olduğunu açıklamıştır. Hükümetin altın madenlerini Kanadalı şirketten geri alıp millileştirmediği takdirde iktidarın değişmesinin gerektiğini söylemiş ve: '' Cengiz Han 17 oğlu ile birlikte iktidarı ele geçirdi, şu halde biz de burada 10 bin veya 20 bin kişinin toplanmasını bekleyemeyiz. Gerekirse, 20 kişi ile iktidarı alırız. Almamız lazım. Benimle birlikte gelin, devlete hizmet eden, devletin kulu olarak çalışan hükümeti kuralım''[4] şeklindeki açıklamasıyla göstericileri meclis ve başkanlık sarayını işgal etmeye çağırmış ve çıkacak olan olayların fitilini ateşlemiştir.

Taşiyev'in bu çağrısı üzerine harekete geçen göstericiler meclis ile başkanlık sarayının demirlerinden atlayarak işgal girişimi başlatmış ve güvenlik güçlerinin sert müdahalesiyle karşılaşmışlardır. Göstericilere göz yaşartıcı spreyle müdahale eden güvenlik güçleri sonuçta 10 kişinin yaralanmasına sebep olmuştur[5].

Muhalefetin iktidarı ele geçirmek için meclis ve başkanlık sarayının işgali ile sonuçlandırmak istediği bu girişim, bir hükümet darbesi girişiminin başlangıcı olarak görülebilir. Nitekim eski bir milletvekili olan ve Akayev döneminde sert muhalefeti ile öne çıkan Azimbek Beknazarov, olayların yaşandığı gün yaptığı açıklamada, hükümetin gerçek görevini unuttuğunu ve bu gösterilerin ''üçüncü bir devrim hareketine'' dönüşeceğini ileri sürmüştür[6].

Ata-Curt partisine bir destek de Asaba Partisi lideri Salmorbek Dıykanov'dan gelmiştir. Dıykanov yaptığı açıklamada: Kumtör'de durumun kötü olduğunu ve buna Akayev ile Bakiyev dönemlerindeki yolsuzlukların yol açtığını belirtmiş, hâlihazırda Kumtör'den Akayev ailesinin 100, Bakiyev ailesinin ise 35 milyon dolar gelir elde ettiğini iddia etmiştir[7].

Olaylı mitingin hemen ardından Ata-Curt Partisi lideri Taşiyev, grup başkanı Caparov ve milletvekili Talant Mamıtov iktidarı zorla ele geçirmeye çalışmak gerekçesiyle tutuklanmış ve Ulusal Güvenlik Teşkilatına götürülmüşlerdir. Güvenlik güçlerinin Sadır Caparov'un arabasında yaptığı arama sonucunda ise, bir adet kalaşnikof tüfek, 2 tane makarof tabanca ve 10 adet çelik yelek de ele geçirilmiştir[8]. Asaba Partisi Lideri Salmorbek Dıykanov da 3 Ekim'de düzenlenen mitinge katılmak suçlamasıyla bir gün sonra gözaltına alınmıştır[9].

Ata-Curt Partisi liderinin ve iki milletvekilinin gözaltına alınması ülkenin güneyinde protesto gösterilerinin yaşanmasına da yol açmıştır. 4 Ekim günü ülkenin güneyinde bulunan ve Taşiyev'inde memleketi olan Celal-Abad şehrinde sayıları 300 ila 500 arasında değişen göstericiler parti liderlerinin ve diğer iki milletvekilinin salıverilmesi için toplanarak Oş-Bişkek karayolunu trafiğe kapatmışlardır[10]. Bunun ardından yine Celal-Abad şehrine bağlı olan Maylı-Su, Bazar Korgon, Nooken ve Aksu ilçelerinde de gösteriler meydana gelmiştir[11]. Aynı gerekçelerle Sadır Caparov'un memleketi olan Issık-Köl'e bağlı Tüp ilçesinde de Caparov'un akrabalarının ve babasının katıldığı bir miting gerçekleştirilmiştir[12].

Bişkek'te meydana gelen olaylı mitingin ardından Ata-Curt Partisi lideri ve iki milletvekilinin gözaltına alınmasıyla sonuçlanan süreçte Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev; başbakan, başsavcılık ve güvenlik güçleri başkanlarının katıldığı bir toplantı düzenlemiş ve toplantı çıkışında; güvenlik güçleri tarafından soruşturmanın kanunlar çerçevesinde sıkı bir şekilde yapılması gerektiğini ve kanunlara aykırı davrananların yine kanunlar önünde hesap vereceği açıklamasında bulunmuştur[13].

Nihayet 6 Ekim'de Bişkek Bölge Mahkemesi; tutuklu vekiller hakkında açılan dava mahkemede görüşülünceye kadar 2 ay süreyle gözetim altında bulundurulmalarına karar vermiştir. Taşiyev, Caparov ve Mamıtov, Kırgızistan Ceza Kanunu'nun 295 (anayasal düzeni şiddet kullanarak değiştirmek ve aynı amaç için kitle iletişim araçlarını kullanmak) ve 297 (iktidarın zorla ele geçirilmesi ve elde tutulması) maddelerinde yer alan hükümleri çiğnediği gerekçesiyle tutuklanmıştır[14].

Tutuklanan milletvekilleri hakkında meclise bilgi veren Kırgızistan Başsavcısı Ayda Salyanova, hükümete karşı darbe girişiminde bulunan Ata-Curt Partisi lideri Kamçıbek Taşiyev ve milletvekilleri Sadır Caparov ile Talant Mamıtov'u ağır cezalar beklediğini söylemiş ve söz konusu şahıslarınKırgızistanCeza Kanunu'nun 295 ve 297 maddelerine göre anayasal düzeni yıkmaya ve hükümeti zor kullanarak devirmeye çalışma suçlarından 12 ile 20 yıl arasında değişen hapis cezalarına çarptırılabileceğini belirtmiştir[15].

Sonuç olarak;

Kırgızistan'da 3-6 Ekim 2012 tarihleri arasında meydana gelen olaylar, 2005 ve 2010 darbelerinin başlama süreçlerini hatırlatmaktadır. 2005 ve 2010 yıllarındaki halk ayaklanmalarının çıkış noktaları incelendiğinde, ülkedeki mevcut hükümet ile muhalif kesimlerin sürekli çatıştıkları görülmektedir. Ayrıca akraba-klan ilişkilerinin yoğunluğu ve bölgeler arasında kuzey-güney ayrımı yapılmasından kaynaklanan bir iç siyasi çekişme de mevcuttur. Akayev ve Bakiyev iktidarlarına son veren olayların temelinde, kuzey-güney ayrımı ön plana çıkmıştır. Ata-Curt Partisi lideri Taşiyev'in de bir güneyli olduğu göz önünde bulundurulursa, yaşanan olayları sadece Kumtor Operating Company'nin millileştirilmesi meselesine bağlamak yeterli değildir. Zaten 3 Ekim sonrasında gerçekleştirilen gösteriler, Taşiyev ve partinin diğer iki milletvekilinin salıverilmesi için ülkenin güney kesimlerinde yoğunlaşmış durumdadır. Ancak şu anda tutuklu bulunan parti lideri ve arkadaşlarının mahkeme tarafından aleyhlerine verilecek bir karar, güney kesimdeki gösterilerin diğer bölgelere sıçramasına ve şiddet olaylarının yaşanmasına yol açabilir.

[1] ''Митингующие на центральной площади Бишкека предприняли попытку ворваться в Белый Дом''

http://kabar.kg/rus/society/full/41554

[2]''Митингге чакырган сырдуу смстер'' http://www.azattyk.org/content/kyrgyzstan_kumtor_protest/24726768.html

[3]'' Devrim girişimini polis durdurdu''http://www.haber7.com/dunya/haber/935798-devrim-girisimini-polis-durdurdu

[4]''Апта: Жаза баскан Ташиев, кебелбеген Кумтөр''http://www.azattyk.org/content/kyrgyzstan_politics_week_events/24730808.html

[5]''Митингчилер Ак үйдүн короосуна кирип барды''http://www.azattyk.org/content/kyrgyzstan_kumtor_protect_action/24727406.html

[6]'' Азимбек Бекназаров считает, что нынешний созыв Жогорку Кенеша своими действиями приведет к третьей революции в Кыргызстане'' http://kabar.kg/rus/politics/full/41543

[7] ''Bişkek'te Kumtör'ü Devletleştirme Talebi İle Miting Yapılmakta''http://kabar.kg/tur/society/full/3678

[8]''Kalashnikov gun, 2 Makarov pistols and 10 bulletproof vests found when examining a car of Kyrgyz MP Sadyr Zhaparov''http://eng.24.kg/community/2012/10/04/25951.html

[9] "Асаба" партиясынын лидери С. Дыйканов да камакка алынды http://kabar.kg/kyr/politics/full/33217

[10]''Жалал-Абад облусунда нааразычылык акциясы өтүп жатат''http://kabar.kg/kyr/regions/full/33094

[11] '' Residents of Mailuu-Suu town, Bazar-Korgon, Nooken, Aksy districts join rally in Jalal-Abad city (Kyrgyzstan) http://eng.24.kg/community/2012/10/05/25990.html

[12]'' Түптө митинг өтүүдө''http://www.azattyk.org/archive/ky-news/20121005/828/828.html?id=24729843

[13]'' Президент А. Атамбаев Премьер-министр, Башкы прокуратура жана укук коргоо органдарынын жетекчилеринин катышуусунда жыйын өткөрдү''http://kabar.kg/kyr/politics/full/33154

[14]'' Ата-Журттун лидерлери тергөө абагына эки айга камалды'' http://ky.kloop.kg/2012/10/06/ata-zhurttun-liderleri-terg-abagy-na-e-ki-ajga-kamaldy/

[15] '' Kırgızistan'da devrime girişen vekillere büyük ceza''http://www.dunyabulteni.net/?aType=haber&ArticleID=229826