Ülkeyi yöneten geçici hükümet kritik bir durumla karşı karşıya kalmış bulunmaktadır. Ülkede yeni siyasi rejime geçişin hukuksal anlamda önemli bir aşaması olan referandum tarihi yaklaştıkça durum daha da kötüleşmektedir. Ülke içindeki suç unsurlarının önlenmesinde hükümet güçleri yetersiz kalmaktadır.

Kırgız-Özbek Çatışması: Korkulan Başa Geldi

20 Nisan'da Kırgızlar tarafından Bişkek'te Ahıska Türkleri'nin yoğun olarak yaşadığı Mayevka köyünde Türklere ve Ruslara karşı saldırılar düzenlenmiş, 2 kişi yaşamını kaybederken çok sayıda insan da yaralanmıştır. Bu durum hükümetin gözünü çok korkutmuştur. Nitekim olaylar iktidar-muhalefet boyutundan çıkarak etnik zemine kaymaya başlamıştır. Fakat en fazla tehlike arz eden husus ülkenin güneyinde yoğun olarak yaşayan Özbeklerle Kırgızlar arasında savaşın çıkabilme tehlikesiydi. Maalesef korkulanlar başa geldi. Haziran ayının 10'undan 11'ine geçen gece Oş şehrinde bir grup silahlı Kırgız tarafından Özbeklere karşı saldırı başlatıldı. O andan itibaren saldırının boyutları gittikçe büyümektedir. Geçici Hükümetin güvenlik güçlerinden sorumlu hükümet başkanı yardımcısı Azimbek Beknazarov bu çatışmanın etnik bir çatışma olduğunu ve net bir şekilde yönetildiğini açıkladı.[i]

Kırgızistan'daki Özbek nüfus Oş ve Calalabad olmak kaydıyla güney bölgelerde yoğun olarak yaşamaktadır. Toplam Kırgız nüfus içindeki oranı yaklaşık %14 civarındadır. Özbekistan'daki halk olayları endişe ile izlemektedir. Uzun süre suskun kalmayı tercih eden Özbekistan'dan 12 Haziranda bir açıklama geldi. Taşkent'ten gelen resmi açıklama oldukça itidallidir. Özbekistan Dışişleri Bakanlığı, olayların tehlikeli boyutlara ulaşılmasından endişe edilirken Kırgız halkının hayati tecrübesinin bu olayları durdurmak iktidarında olduğuna dair inancını ifade etmiştir. Ayın 12'sinde Özbek-Kırgız sınırı açılmış ve 6 binden fazla göçmen Özbekistan'a kabul edilmiştir.[ii]

Oş Gittikçe Genişleyen Bir Felaket Çemberidir

Kanlı olaylarla ilgili resmi bilgilere göre sadece ayın 11'i öğle saatlerine doğru ölenlerin sayısı 23'e yükselirken, 388 insan yaralanarak hastanelere kaldırılmıştır. Olayların kısa sürede hızla büyümesi bu çatışmanın çok önceden iyi bir şekilde organize edildiğini ortaya çıkarmaktadır. Güvenlik güçleri çevre ilçelerden ve köylerden Oş şehir merkezine gelen akınların önünü almakta zorlanıyorlar. Kırgızistan Ombudsmanının Oş bölge temsilcisi Taalayeb Nuraliyev mobil iletişimin, internetin olmadığını, insanların söylentiler üzerine hareket ettiğini bildirmektedir. Kimliği belirsiz kişiler restoran, kafe, eğlence yerlerini ve ticaret merkezlerini ateşe vermekteler.[iii] Bu gün itibariyle (12.06.2010. saat 20.00) resmi açıklamalara göre ölenlerin sayısı 77'ye yükselmiştir. 835 kişi yaralanmış ve bunların da 341'ı hastanelerde bulunmaktadır. 24 saat çalışmak zorunda kalan ambulansların birçoğu çalışmaz hale gelmiştir.[iv] Aynı gün akşam saatlerinde yapılan açıklamada ölü sayısı 77 olarak belirtilmiştir. Oysa bu rakamların gerçeği yansıtmadığını söylemek gerekmektedir. Resmi olmayan verilere göre ölü sayısı bu rakamların çok üzerindedir. Bölgedeki bir görgü tanığı sadece bir mahallede dün 37 ceset saymıştır. Ayın 12'sinde akşam civarlarında başka bir mahalleden toplanmış ceset sayısı 80'nin üzerindedir.[v] Hastane yakınlığında dükkanlar ve evlerden çıkan duman ve ateş alevleri dinmek bilmiyor. Benzin bulunmadığı için itfaiye araçları olay yerine gelememektedir.[vi] Geçici hükümet yedek ordu ve polis subaylarının, Afganistan savaşına katılmış muhariplerin seferber edilmesi kararı almış.[vii]

Olaylar Geçici Hükümetin Kontrolünden Çıkıyor

11 Haziran sabah saatlerinde halka hitaben bir konuşma yapan Geçici DönemKırgızistan Cumhurbaşkanı Roza Otunbayeva güneyde zaten gerginliğin birkaç haftadır sürdüğünü söyledi. Ayın 11'inde saat 02.00'de toplanan hükümet Oş ve Üzgen şehirlerinde, ayrıca Oş ilinin Kara-Suuy ve Aravan ilçelerinde 20 Haziran 2010 tarihine kadar 20.00-06.00 saatleri arasında geçerli olmak kaydıyla sıkıyönetim uygulamaya kondu. Fakat sıkıyönetim rejimi neredeyse işlemez hale gelmiştir.

Oş'ta hayat bir kabusa dönüşmüş durumda. Hükümetin kriz masasına her saat ortalama 40 kişinin yalvarış dolu telefonları gelmektedir.[viii] Oş "Kitle İletişim Araçları Kaynak Merkezi" sivil toplum örgütünden Maksut Aytiyev Oş'u dışarıdan müdahale yapılmadan hiçbir güç kurtaramaz dedi. "Kardeş katliamının durdurulması" için hükümetin mutlaka uluslararası kuruluşlara başvurması gerektiği istenmektedir.[ix]

Hazırda Oş'ta bir çocuk forumuna katılmış Calalabad ve diğer bölgelerden gelmiş 13 çocuk ve 5 yetişkinin bir türlü şehir dışına çıkarmak ve ailelerine teslim etmek mümkün olmamıştır. İnsan hakları savunucularından Yelena Voronina Oş'ta durumun kontrolden çıktığını, her geçen saat kötüye gittiğini söylemiştir: "Şehre her taraftan genç insanlar toplanmakta ve bu terör olaylarına katılmaktalar. İki gün önce sadece Özbeklere saldıran, onların evlerini, işyerlerini, arabalarını yakan bu gruplar şimdi karşılarına çıkan her şeyi yok etmekler. Birilerinin bu teröre dur demesi lazım. Barış gücüne ihtiyaç vardır."[x] Olayların Özbek azınlığın yaşadığı başka bir şehre, Calalabad'a yayılmasından korkuluyordu. 12 Nisanda Calalabad ilinin Aksıy ilçesinde, Toruke ve Koş-Dobo kendinde çatışma çıktı. Kerben şehrinde mağazalar yağmalandı. Aynı gün akşam saatlerinde artık Calalabad'da da dükkanların ateşe verildiği, insanların öldürüldüğü haberi gelmeye başladı. Akşam saatlerinde sayıları binden fazla saldırgan şehir yakınlığındaki bir askeri kışlayı ele geçirdi. Ölenler ve yaralıların sayısının artmasından endişe edilmekte.

Rus Ordusu Davet Edildi

Olayların ilk günden itibaren kontrolden çıkması dışarıdan askeri yardım talebinde bulunmak gereksinimini de gündeme getirdi. Bazı güçler de acil bir şekilde Rus ordusunun davet edilmesini talep ettiler. Çünkü sıkıyönetim rejimi neredeyse tamamen etkisizdi. Tarafların elinde çok sayıda silah bulunmaktadır.[xi]

Geçici Hükümet Birleşik Halk Hareketi adı altında gönüllü birlikler oluşturma kararı verdi. Fakat kararın uygulanmasıyla ilgili sorunlar mevcuttur. Silah elde eden gönüllüler arasında provokatörlerin de olduğundan endişe edilmektedir.

12 Nisanda Roza Otunbayeva, gazetecilere yaptığı açıklamada, "Durumu kontrol altına alabilmemiz için yabancı bir ülkeden asker getirmemiz gerekiyor" demiştir. Rusya'ya asker için talepte bulunduklarını kaydeden Otunbayeva, Dmitri Medvedev'den asker talebi yapan mektubu imzadı. Geçici Hükümet Başkanı Azimbek Beknazarov A.Beknazarov Rusya'dan yardım istemenin en akılcı karar olduğunu vurgulamıştır.[xii]

Rusya şimdilik insani yardım gösterme kararı almıştır. Askeri yardım konusunda Rusya taraftan her hangi bir olumlu açıklama gelmemiştir. Rusya'nın bölgeye asker gönderip göndermeyeceği konusunda çeşitli haberler gelmektedir. Rusya'nın Kırgızistan'daki Kant üssündeki Rus askerlerinin olaya müdahale etmeyeceği, fakat Ulyanovsk şehrinden özel timlerin getirileceği gelen haberler arasındadır. Rusya Başbakanı Vladimir Putin'in Basın Sözcüsü D.Peskov "Rusya'nın Kırgızistan'da asayişli korumak için asker göndermeyeceğini" açıkladı.[xiii] Bugün Kırgızistan'ın Moskova Büyükelçiliği binası önünde toplanan yaklaşık 1500'e kadar Özbek, yurttaşlarına karşı düzenlenen katliamın durdurulması talebiyle gösteri yapmışlar. Özbek diasporası temsilcilerinden kozmonot Solican Şoripov Moskova'dan Ozodliq radyosuna verdiği bir demeçte bugün veya yarın Rus askerlerinin bölgeye ulaşacağını bildirmektedir.[xiv] Bazı yorumcular bu olayın Kolektif Güvenlik Anlaşması Örgütü açısından önemli bir sınav olduğu düşüncesindedirler. Rusyalı uzman Aleksey Arbatov'a göre "KGAÖ'nün esas amacı barış operasyonları düzenlemek ve terörü bastırmaktır. Abhazya ve Osetya olaylarından sonra Kırgızistan söz konusu örgüt açısından üçüncü önemli testtir. 2008 yılında Rusya bu örgütte yalnız başına kaldı. Oysa bu örgüte en büyük katkıyı yine Rusya yapmaktadır."[xv] Ayın 12'sinde Rusya ve Özbekistan devlet başkanları Kırgızistan'daki olaylarla telefon görüşmesi yaptı. Ayrıntılarla ilgili her hangi bir bilgi verilmedi.

"Karşıt Devrim" Tehlikesi

Otunbayeva Güneydeki çatışmada dış güçlerin elinin olmadığı, içerinden ateşlendiği ve bu çatışmanın çıkarılmasındaki amacın yapılacak anayasa referandumu sürecini baltalamak olduğunu söylemektedir: "Bu gün iki etnisite arasında bir çatışmanın olduğunu söylemek zorundayız. İnsanları durdurmak, sakinleştirmek ve hislerine hakim olmak için güç ve araçlara ihtiyacımız vardır."[xvi]

Tanınmış Kırgız siyaset bilimcisi Mars Sariyev olayların amacı 27 Haziran referandumunu sekteye uğratmaktır. Olayların bu şekilde gelişmesi anayasa üzerinde tartışmaları da başlatabilir. Yeni Anayasa tasarısı ülkede parlamenter sistemin tesis edilmesini öngörmektedir. Toplumda istikrarsızlıktan tedirgin olan kesimlerin "demir yumruk"tan yana olma eğilimi gittikçe artabilir. En önemlisi durum kontrol altına alınamazsa geçici hükümet liderleri arasında görüş ayrılıkları gittikçe derinleşebilir.[xvii] Kırgızistan önemli bir sınav vermektedir. Bu sınav demokrasiye geçiş sınavından daha ziyade varoluş sınavı izlenimi uyandırmaktadır. Bir Kırgız-Özbek çatışmasının yayılması sadece Kırgızistan'ı değil, bölgeyi ateş yumağına dönüştürebilir. Ayrıca dünya kamuoyundaki Kırgız imajını "barış sevmeyen", "yönetim kültüründen yoksun" ve "yabancı düşmanı" şeklinde değişmesine neden olabilir. Unutulmamalı ki bu olaylardan en zararlı çıkan yine Kırgız halkı olacaktır.

[i] Азимбек Бекназаров: Беспорядки в «южной столице» Кыргызстана имеют ярко выраженный межнациональный характер и четко срежиссированы, http://24.kg/politic/75743-azimbek-beknazarov-besporyadki-v-yuzhnoj-stolice.html

[ii] Внешнеполитическое ведомство Узбекистана выступило с заявлением по ситуации в Кыргызстане, http://www.24.kg/76053-vneshnepoliticheskoe-vedomstvo-uzbekistana.html

[iii] Таалайбек Нуралиев: Поступила информация, что со стороны Алайского и Араванского районов в город Ош (Кыргызстан) движутся люди, http://24.kg/politic/75843-taalajbek-nuraliev-postupila-informaciya-chto-so.html

[iv] По официальным данным, в Ошской области Кыргызстана число погибших достигло 63, http://www.24.kg/75995-po-oficialnym-dannym-v-oshskoj-oblasti.html

[v] Жители города Оша (Кыргызстан) только за последние часы собрали на улицах более 80 трупов, http://www.24.kg/76058-zhiteli-goroda-osha-kyrgyzstan-tolko-za-poslednie.html

[vi] http://www.24.kg/75992-maksuda-ajtieva-v-gorod-osh-kyrgyzstan-pribyl.html

[vii] Временное правительство Кыргызстана призывает добровольцев из числа отставных офицеров милиции, обороны, воинов-афганцев содействовать стабилизации ситуации в городе Оше, http://24.kg/politic/75936-vremennoe-pravitelstvo-kyrgyzstana-prizyvaet.html

[viii] На горячую линию временного правительства Кыргызстана поступают звонки из Оша с просьбами о спасении. http://24.kg/politic/75949-na-goryachuyu-liniyu-vremennogo-pravitelstva.html

[ix] Максуда Айтиева: Ситуацию в городе Оше уже ничего не спасет, кроме вмешательства извне, http://24.kg/politic/75950-maksuda-ajtieva-situaciyu-v-gorode-oshe-uzhe.html

[x] Эльмира Жолдошева: Третьи сутки мы пытаемся вывезти участников детского форума из города Оша (Кыргызстан), но безрезультатно http://24.kg/community/75955-yelmira-zholdosheva-treti-sutki-my-pytaemsya.html

[xi] Омурбек Суваналиев: На данный момент в городе Оше (Кыргызстан) комендантский час не действует, а правоохранительные органы и вооруженные силы не владеют ситуацией, http://24.kg/community/75948-omurbek-suvanaliev-na-dannyj-moment-v-gorode-oshe.html

[xii] Азимбек Бекназаров: Временное правительство Кыргызстана приняло решение о создании Объединенного народного движения, http://www.24.kg/76003-azimbek-beknazarov-vremennoe-pravitelstvo.html

[xiii] Подразделения российских десантников, размещенные на военной базе в городе Канте, не будут привлекаться к обеспечению порядка на юге Кыргызстана, http://www.24.kg/75990-podrazdeleniya-rossijskix-desantnikov.html

[xiv] Солижон Шарипов: Россия Тинчлик сақловчи кучлари бугун ёки эртага Ўшга етиб боради, http://www.ozodlik.org/content/article/2069427.html

[xv] Алексей Арбатов: Если ОДКБ будет просто смотреть на то, что происходит в Кыргызстане, можно будет сделать вывод о недееспособности этой организации, http://www.24.kg/75996-aleksej-arbatov-esli-odkb-budet-prosto-smotret-na.html

[xvi] Роза Отунбаева: Беспорядки в городе Оше (Кыргызстан) спровоцировали силы, намеренные сорвать референдум, http://www.24.kg/community/75860-roza-otunbaeva-besporyadki-v-gorode-oshe.html

[xvii] Ночные беспорядки, http://interfax.ru/politics/txt.asp?id=140804