Mangıstau eyaletine bağlı Janaözen kentinde "Özenmunaygaz" çalışanları Haziran ayından bu yana, iş şartlarının kötülüğünü ve maaşlarının düşüklüğünü protesto etmekte olan işçiler, Janaözen kentinde Bağımsızlık Günü kutlamalarında olayların çıkmasına neden olmuştur. Kutlamalar için kurulan sahneyi yıkan, ses sistemlerini yerle bir eden eylemciler, polisle çatışmış, belediye binasını, bazı otelleri ve petrol şirketinin binasını ateşe vermiştir. Polisin göstericilere ateş açması üzerine 10 kişi hayatını kaybetmiştir. Çıkan olaylarda 75 kişi yaralanmış, 70 kişi de gözaltına alınmıştır.[1] İşçiler polisin sert müdahale ettiğini öne sürerek 17 Aralık'ta Mangıstau eyaletindeki Şepte istasyonunu basarak tren seferlerini engellemek istemişlerdir. Resmi kaynaklara göre, Molotof kokteylleriyle, içinde 300 yolcunun bulunduğu trenin hareketi engellenmiş, bunun üzerine polisle göstericiler arasında tekrar çatışma çıkmıştır. Olaylar sonunda açıklamalarda bulunan Kazakistan Başsavcısı Ashat Daulbayev, polisin silahla müdahalede bulunmak zorunda kaldığını, 1 kişinin hayatını kaybettiğini ve 11 kişinin de yaralandığını bildirmiştir.[2]

Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ile AB, Kazakistan'da meydana gelen olaylar da polisin göstericilerle karşı olan tutumunun yanlış olduğu iddia edilmiştir. Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı, Kazakistan'ın Janaözen kentinde yaşanan olayların araştırılması için şeffaf bir soruşturma istemiştir. AGİT dönem başkanı Litvanya Dışişleri Bakanı Audronius Azubalis, Kazakistan'ın Mangıstau eyaletinde bulunan Janaözen'de 16 Aralık'ta çıkan ve 11 kişinin ölümü ile sonuçlanan olaylardan endişe duyduklarını ve olayların aydınlatılması için Kazak yetkililerden gerekli çalışmanın şeffaf ve tarafsız bir şekilde yapılmasını istemiştir. Ayrıca olayların yaşanmasından ve genişlemesinden endişe duyduklarını, insanların gösterilerin demokratik bir hak olduğunu söylemiştir.[3]Buna ek olarak, AB Dış Politika Yüksek Temsilcisi Catherine Ashton, olayların aydınlatılması için Kazakistan hükümeti tarafından gerekli çalışmaların yapılacağına inandığını belirtmiş, bunun için objektif bir komisyon kurulmasını istemiştir.

Gösterilerin halka zarar verdiğini belirten ve büyümesini engellemek isteyen Kazakistan Devlet Başkanı Nursultan Nazarbayev olağanüstü hal ve sokağa çıkma yasağı ilan etmiş, grevler ve kitlesel protestoların yasaklandığı bildirmiştir. Olağanüstü halin hemen yürürlüğe girmesi ve 5 Ocak 2012'ye kadar uygulanması kararı alınmış ayrıca kararname ile şehirde hareket özgürlüğü ve giriş-çıkışlar da yasaklanmıştır[4].

Olayları değerlendirmek için Nursultan Nazarbayev'in başkanlığında Güvenlik Konseyi toplantısı gerçekleşmiştir. Kazakistan Cumhuriyeti Başsavcısı Ashat Daulbayev, Milli Güvenlik Komitesi Başkanı Nurtay Abıkayev ve diğer bürokratlar ile güvenlik önlemleri konuşulmuştur. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nazarbayev toplantı sonrasında; "Talimatım üzerine, Kazakistan Cumhuriyeti İçişleri Bakanı başkanlığında bir araştırma komitesi kuruldu. Bu komite, kentte kamu güvenliğinin sağlanması, huzursuzluk çıkaranların belirlenmesi ve cezalandırılması için gerekli tüm adımları atacaktır. Şu anda durum kolluk kuvvetlerinin kontrolü altındadır. Failler, yasanın öngördüğü şekilde cezalandırılacaktır. Petrol işçilerinin iş anlaşmazlıklarını, kendi niyetleri için istismar eden bu başıbozuk hareketler ile karıştırmamalıyız. Biz, finansmanın nereden gelmekte olduğunu ve buna kimin sebep olduğunu da ifşa edeceğiz. Janaözenlileri aklıselim olmaya çağırıyorum, sorunların tamamını çözecek kudretteyiz." açıklamasında bulunmuştur[5].

Nazarbayev olayları yerinde görmek için Mangıstau eyaletine gezi düzenleyerek halkla bir araya gelmiş ve olayların yatışmasını sağlamıştır. Nazarbayev şehir halkı ile yaptığı toplantıda, bölgede yaşanan olayların kontrol altına alındığını ve her şeyin düzelmesi için gerekli bütün çalışmaların yapılacağı sözünü vermiştir. Bölge ekonomisinin son günlerde büyük bir atılım gerçekleştirdiğini, olayların aydınlatılması için hükümet tarafından özel bir komisyon kurulduğunu belirtmiş ve petrol şirketlerinde çalışan mağdur durumdaki işçilerin çalışma şartlarını iyileştirileceği sözünü vermiştir.[6]

Kazak yetkililer Mangıstau eyaletinin Janaözen şehrinde çıkan olayların dışarıdan abartılarak gösterilmeye çalışıldığını ve dışarıdan desteklendiğini öne sürmüşlerdir. Nazarbayev, "Olayın ardında deniz aşırı yabancı ülkeler de dâhil olmak üzere Kazak halkının birlik ve bütünlüğünü istemeyen organizatörlerin kışkırtmasından kaynaklandığını düşündüğünü, bunun en kısa zamanda ortaya çıkartılacağını" söylemiştir.[7]

Kazakistan Cumhurbaşkanı Danışmanı Yermuhamet Yertısbayev, 'Basında her zaman 'sıcak' haberler makbuldür. Rus basın mensupları ise, Janaözen şehrinde meydana gelen olaylara özel ilgi gösterdi. Neden? Rusya'da da bazı problemlerin ortaya çıkmaya başlaması nedeniyle okuyucuların dikkati Kazakistan'ın batısında bulunan küçük bir şehre çekildi. Rus basınında söz konusu olaylar tek odak noktası haline geldi, demiştir.[8]

Sonuç olarak; Janaözen olaylarının ardından 16 kişi hayatını kaybetmiş, 6'sı polis 86 kişi yaralanmış 70 kişi gözaltına alınmıştır. Olaylarda ihmali bulunduğu gerekçesiyle Mangıstau eyaleti valisi görevden alınmış ve yerine Baurjan Muhammedjanov getirilmiştir.[9]

Kazakistan'da yaşanan olaylar petrol işçilerinin protestosuyla bağımsızlık kutlaması yapan halkın birbirine karışması üzerine çok büyük bir grup gibi algılanmıştır. Kazakistan güvenlik güçleri daha önce hiç bu tarz bir protesto gösterisi ile karşılaşmadıkları için, protestoculara müdahale ederken orantısız güç kullandıkları iddiaları gündeme gelmiştir. Kazakistan devlet yetkilileri olayların başladığı ilk günden itibaren, olayda dış güçlerin desteğinin varlığından söz etmiştir. Kazakistan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri arasında en büyük stratejik öneme sahip devlet konumundadır. Ayrıca Kazakistan'ın Avrasya Birliği ile bölgede daha da güçlü bir konuma geleceğini düşünülmektedir. Bu açıdan Orta Asya bölgesinin en gözde ülkelerinden biri olan Kazakistan'da yaşanan küçük bir olayın bile dışarıdan desteklenme olasılığı bulunmaktadır.

[1] Бас прокуратура Жаңаөзендегі жағдайға қатысты ресми хабарлама жасады, http://www.bnews.kz/kk/news/post/65042/

[2] Kazakistan'da şiddet olayları: 1 ölü, http://www.haber7.com/haber/20111218/Kazakistanda-siddet-olaylari-1-olu.php

[3] AGİT, Kazakistan'daki olaylar için şeffaf soruşturma istedi, http://www.haber3.com/agit,-kazakistandaki-olaylar-icin-seffaf-sorusturma-istedi-1114527h.htm

[4] Мемлекет басшысы «Маңғыстау облысының Жаңаөзен қаласында Төтенше жағдайды енгізу туралы» Жарлыққа қол қойды, http://www.akorda.kz/kz/news/2011/12/glava_gosudarstva_podpisal_ukaz_o_vvedenii_chrezvychaynogo

[5] Бүгін Ақордада Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаевтың төрағалығымен Қауіпсізік Кеңесінің отырысы өтті, http://www.akorda.kz/kz/news/2011/12/segodnya_v_akorde_pod_predsedatelstvom_glavy_gosudarstva

[6] Бүгін Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев жұмыс сапарымен Маңғыстау облысына келді, http://www.akorda.kz/kz/news/2011/12/segodnya_glava_gosudarstva_nursultan_nazarbaev_pribyl

[7] Nazarbayev: Olayların Arkasında Organizatörler Var, http://www.haberler.com/nazarbayev-olaylarin-arkasinda-organizatorler-var-3210525-haberi/

[8] Nazarbayev: Olayların Arkasında Organizatörler Var, http://www.haberler.com/nazarbayev-olaylarin-arkasinda-organizatorler-var-3210525-haberi/

[9] Маңғыстау облысының жаңа әкімі тағайындалды, http://kz.government.kz/site/news/2011/12/101