Bu yazıda, geçen son bir sene içerisindeki Cumhurbaşkanı Tokayev yönetiminde Kazakistan Cumhuriyeti’nin iç ve dış politikasında nasıl gelişmeler yaşandığına dair değerlendirmelerde bulunulacaktır.

19 Mart 2019 yılında Kazakistan Cumhuriyeti’nin Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev görevinden istifa ettiğini açıklamıştı. 78 yaşındaki Nursultan Nazarbayev, 28 senedir Kazakistan'ı yönetiyordu. Nursultan Nazarbayev’in SSCB’nin 1991’de çöküşü ve bağımsız Kazakistan’ın kuruluşu ile başlayan kurucu cumhurbaşkanlığı hiç şüphesiz eski SSCB Cumhuriyetleri içinde devralınan en zor miras ve ulaşılan en büyük başarıyı temsil eder. Bağımsız Kazakistan kurulduğu zaman Kazaklar kendi ülkelerinde azınlık konumundadır. Milli kimlik SSCB dönemi uygulamaları ile erozyona uğramıştır. Çok büyük bir coğrafyaya sahip olan Kazakistan az nüfusu ve çok etnisiteli yapısı ile parçalanmaya adaydır. Nursultan Nazarbayev, işte böyle ülke devralmıştır. Nazarbayev, cumhurbaşkanı olduğu 28 yıl süresinde tarihin kaydedeceği büyük bir başarı ile yönetmiş, bağımsız Kazakistan’ın kurucusu olarak şimdiden tarihe adını kaydetmiştir.

Nazarbayev görevi kendi inisiyatifi doğrultusunda bırakması yönetim ve siyaset bilimi kaynaklarına sağlayan en önemli katkılardan biridir. İstifa kararı sadece Kazakistan’ı değil aynı zamanda Orta Asya ülkelerini, sınır komşu devletleri ve Türkiye’yi de yakından ilgilendirmiştir. Nazarbayev, SSCB’nin çöküşünden sonra bağımsızlıklarını kazanan Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin kurucu devlet başkanlarından Cumhurbaşkanlık görevinde kalan tek liderdi. Dolaysıyla, coğrafyanın hafızası konumundadır.[1]

Nursultan Nazarbayev, bir yandan bağımsız Kazakistan’ı devletleşme-kurumsallaşma sürecine sokarak inşa ederken, diğer yandan Kazak milli kimliğini Göktürk Kağanlığı zemininde dirilterek yeniden inşa etmiştir. Nazarbayev, Kazakistan’ın milli kimliği zemininde bağımsızlaşıp kurumsallaşmasını sağlarken, çok taraflı ve dengeli bir diplomasi ile Kazakistan’ın iç işlerine dış müdahaleleri engellemiştir. Nazarbayev Kazakistan’da istikrarı muhafaza ederken, ülkesinin ekonomik kalkınmasının temellerini de atmıştır.

Ulaşılan aşamada Nazarbayev’in Kazakistan’ın demokratikleşmesi sürecinin kurumsal altyapısını oluşturmak için yeni bir hamle yaptığı görülmektedir. Nazarbayev hayatta iken bu dönüşüm sürecini yakın çalışma arkadaşı Tokayev ile birlikte kararı aldığı görülmektedir.

Akademisyen Kürşad Zorlu, “Büyük Bozkırın Yükselişi: Nazarbayev Liderliği” eserinde, Nazarbayev, Kazakistan bağımsızlığını yeni kazanan buhranlı günlerde ülkesinin imajı ve geleceği için üç büyük hedef belirlediğini şu şekilde açıklamıştır: ilk olarak, Kazakistan’ın devlet olarak gerçek yönünü ve karakteristik özelliklerini tanıtmak, ikincisi, uluslararası platformlarda ülkenin önemini kavratıp güvenliğini ve toprak bütünlüğünü sağlamak, üçüncü ise, dünyanın hızlı gelişen ekonomik sistemine uyum sağlamayı başarmıştır. Elbaşı Nazarbayev, her seferinde odaklandığı hedefleriyle ülkesinde ve dünya yönetim tarihinde çıtayı yüksek tutmayı lider olarak tanımlanmıştır.[2]

Elbaşı Nazarbayev, bu kararıyla siyasetten tamamıyla çekilmeyecektir. Yeni dönemde Nursultan Nazarbayev Kazakistan Cumhuriyeti Güvenlik Konseyi, Halklar Asamblesi Başkanlığını ve iktidarda bulunan “Nur Otan” partisi genel başkanlığını yürütmeye devam etmektedir. Ülkenin güvenliği, milletin birliği ve siyaset odağı olarak artık politika üstü liderlik işleyecektir.[3] Bununla beraber,  sadece Kazakistan’ın değil, Türk dünyasının da lideri olarak görülen Nazarbayev, Türk dünyasının birleşmesi için önemli girişimlerde bulunmuştu. “Türk dünyasının Aksakalı” olarak tanınan Nazarbayev'in liderliği hem Türkiye'nin Kazakistan'la ilişkilerin arttırılmasında hem de Türk Konseyinin oluşumunda büyük rol oynamıştır. Türkiye'nin önerisiyle Nazarbayev “Türk Konseyinin Ömür Boyu Onursal Başkanı” olarak görevini devam ettirecektir.

Nursultan Nazarbayev'in kalan görev süresi bitene kadar yetkisini ülke yasalarına göre devredeceği Senato Başkanı Kassym-Jomart Tokayev, 20 Mart 2019 tarihinde parlamentoda yemin ederek, yeni görevine başlamıştı. Kurucu Cumhurbaşkanı Nazarbayev’in istifası sonrası 9 Haziran 2019 tarihinde Kazakistan halkı yeni cumhurbaşkanı seçimine gitmiştir. Cumhurbaşkanlığı makamı için 7 adayın yarıştığı seçimlerde 11 milyon 947 bin 995 seçmen oy kullanmıştır. Kazakistan halkı, 9 bin 967 seçim merkezinde sandığa gitmiş ve sonuç olarak da diplomasi ve politika alanında oldukça tecrübeli bir isim olan Kassym-Jomart Tokayev oyların  %70,76’sını alarak sandıktan zaferle çıkmıştır.[4]

Seçimler öncesi Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev; ekonomiden yolsuzlukla mücadeleye kadar , altyapı yatırımlarından gençlere kadar uzanan geniş bir yelpazede çok sayıda vaatte bulunmuştu. Tokayev’in seçimler esnasında kullandığı sloganı “Devamlılık, Adalet ve Gelişim” üçlüsü aslında kalkınma yolunda ilerleyen Kazakistan’ın önümüzdeki süreçte uygulayacağı yol haritasını da göstermektedir. Konuşmalarına bakıldığında Kassym-Jomart Tokayev, Nursultan Nazarbayev tarafından ortaya konan “Kazakistan-2050 Stratejisi” çerçevesinde benimsenen bir vizyonla Kazakistan’ı yöneteceğini söylemiştir.

Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in 2 Eylül 2019 tarihinde yapmış olduğu ulusa sesleniş konuşmasında, “Çalışmamızda Elbaşı tarafından geliştirilen Beş Kurumsal Reformun ve Ulusal Planın tam olarak hayata geçirilmesi ihtiyacından yola çıkmalıyız. Elbaşı tarafından oluşturulan Ulusal Modernizasyon Komisyonu da çalışmalarına devam etmelidir.[5]”

Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in 2 Eylül 2019 tarihinde Kazakistan Meclisi ve Senatosu’nun altıncı dönem çalıma yılına başlaması münasebetiyle düzenlenen birleşmiş oturumuna katılan Cumhurbaşkanı Tokayev, ilk Ulusa Sesleniş konuşmasında: “Ülkemizin gelişim seyri bütün dünyanın takdirini kazandı ve bu gelişi modeli Kazakistan, yani Nazarbayev modeli olarak adlandırıldı. Bugün biz bağımsızlığımızın kazanımlarını ikiye katlayabilme ve ülkemizi yeni gelişim aşamasına geçirebilme imkânına erişmekteyiz. Bunu, Elbaşı politikasının sürekliliğini koruyarak ve sistematik reformlarla başarabiliriz. Size de malum olduğu üzere, seçim öncesi programımın temeli buydu. Şu anda devlet kurumları bunu uygulamak için ellerinden geleni yapıyorlar. Ben halka verdiğim sözleri mutlaka yerine getireceğim. Çalışmalarımızda, Elbaşı tarafından geliştirilen Beş Kurumsal Reformun ve Ulusal Planın tam olarak hayata geçirilmesi ihtiyacından yola çıkmalıyız. Oluşturulan Ulusal Modernizasyon Komisyonu çalışmalarına devam edilmelidir. Devamında ortak görevlerimizin, özellikle de seçim platformunun hayata geçirilmesi konusundaki düşüncelerimi ifade etmek istiyorum.”[6] diyerek Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in yürütmekte olduğu politikayı devam ettireceğinin altını çizmişti. 

2019-2020 Kazakistan için önemli bir süreç oldu. Kazakistan Cumhuriyeti bağımsızlığı boyunca ilk defa, evrimsel bir iktidar geçiş sürecine tanıklık etmiş oldu. Bir yıllık kısa bir zaman içerisinde cumhurbaşkanlığı görevini üstlenen Kassym-Jomart Tokayev, ülkede gerçekleşen iyi işlerin başındaki kişi ve Kazakistan halkıyla beraber hareket eden lider olarak tanınmaktadır. Bir yıllık dönemini özetleyecek olursak, ülke genelinde gerçekleşen en önemli gelişmeleri iç ve dış politikalar olarak ele almak durumundayız.

12 Haziran 2019 tarihinde Kassym-Jomart Tokayev resmi olarak Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı olarak göreve başlamıştı. Kazakistan Cumhurbaşkanı, politika olarak on temel alan belirlemiş ve tüm bu alanlardaki politikaların derhal başlatılması gerektiğini söylemişti. Bunlar arasında nüfusun gelirinin ve yaşam standartlarının iyileştirilmesi, yolsuzlukla mücadele önlemleri, yargı reformu, âdil sosyal politika, konut sorunları, bölgesel kalkınma, dengeli ve çok yönlü dış politika ve gençlerin her alanda desteklenmesi gibi başlıca konular ele alınmıştır.

İç Politika

Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in ilk Ulusa seslenişinde verdiği sözlerden birincisi, devlet yönetiminin sürdürülebilirliğini sağlamaktı. Bu aşamada Cumhuriyetin devamlılığını korumak ve aynı zamanda devlet bekasının sürdürülebilmesinin yolu, adaletle yönetmektir. En önemli stratejik hedeflerden biri, Kazakistan Cumhuriyetin “Modern Etkili Devlet” aşamasına ulaştırmaktır. Kassym-Jomart Tokayev Cumhurbaşkanı, “Söz verdiğim politik dönüşüm, devletimizin ve halkın çıkarlarına uygun olarak sistematik ve istikrarlı bir şekilde gerçekleştirilecektir. Dünya ülkelerinin deneyimlerinde makul olmayan, sistematik bir politika olan liberalleşmenin istikrarsızlığa ve hatta devletçilik kaybına neden olduğunu görüyoruz. Bu nedenle, siyasi reformları “aceleci değil” ancak aksine adım adım, yoğun ve kapsamlı bir şekilde yapacağız. Ülkenin sosyo-politik yaşamını yükseltmeden başarılı ekonomik reformları uygulamak mümkün değildir. Bu bizim ana prensibimiz. “Güçlü Cumhurbaşkanı - Etkili Parlamento - Sorumlu Hükümet”. Bu hedefe henüz tam olarak ulaşmış değiliz. Bu nedenle, bu yönde çalışmak için her türlü çabayı göstermeliyiz. Siyasal sistemin bu formülü devlet istikrarının temelidir. Ortak görevimiz, vatandaşların tüm yapıcı taleplerine hızlı ve verimli bir şekilde yanıt veren, “Halkın sesini duyan devlet” kavramını uygulamaktır.[7] Mevcut jeopolitik duruma uyumlu bir devlet kurulmasının tek yolu, iktidar ve toplum arasında kalıcı bir diyalog kurmaktır. Bu nedenle, sivil toplumu desteklemek ve potansiyelini güçlendirmek gerekmektedir. Hükümetin yaşadığı kritik zorlukları ele alan tartışmalara sivil toplumun da dâhil olabilmesi için sivil toplumun tam kapasitesini kullanmak önemlidir” ifadesini kullanmıştı.

Cumhurbaşkanı devlet yönetiminin sürdürülebilirliğini ve sürekliliğini devam ettirmektedir. Bununla beraber kamuoyu ile yakın diyaloga ilerlemek yoluyla farklı fikir ve görüşlerden faydalanarak ve ciddiye alarak devletin demokrasi yönünde gelişmesine katkı sağlamaktadır. “Halkın sesini duyan devlet” ifadesi çok önemlidir. Devlet genelinde kalıplaşan “bürokratik engelleri” ortadan kaldırılması ve vatandaşların sorunlarını hızlı bir şekilde çözme ve bu kapsamda devlet kurumlarının vatandaşlarla yakın diyalogda olması, vatandaşlar tarafından yöneltilen soruları önemseyerek kısa zaman içerisinde yanıtlaması vb. görevleri sorumlu bir şekilde yerine getirmektir. Cumhurbaşkanı bu ilk yılında reform vaatlerini hep ön planda tutmuştur. Üstelik hem ülke içinde hem de uluslararası alanda kabul ve büyük destek görmektedir.

Cumhurbaşkanı K.Tokayev, iki büyük projeyi gerçekleştirmiştir. Birincisi, Toplumsal Güven Ulusal Konseyi[8]’nin kurulmasıdır. Konseyin kuruluş amacı devlet ile toplum arasındaki ilişkileri yoğunlaştırmak, milli beraberliği ve devletin istikrarlı gelişmesini sağlamaktır. Kasım-Jomart Tokayev’e, Kazak halkının özgür ve güvenli ülkede yaşamasının önemine dikkat çekmiştir. Toplumsal Güven Ulusal Konseyi, “ulusal strateji ve programlar ile yasa tasarılarını kamuoyu adına incelemek, önemli stratejik gelişmeler hakkında kamuoyu ve sivil toplum kuruluşlarının düşüncelerini dikkate almanın yanı sıra, kamuoyu, siyasi partiler, sivil toplum kuruluşları ile devlet organları arasındaki yapıcı diyaloğu sağlamak” gibi önemli temaları kapsamaktadır.

Cumhurbaşkanı K. Tokayev, “farklı görüşler – tek millet” prensibini örnek göstererek toplumda oluşan farklı düşünce ve yorumlara saygı duymak, faklı etnik gruplara hoşgörülü olmak, toplumda adaletin, vicdanın ve manevi değerlerin kültürel değerler olarak da yaşanmasını ve korunmasına dikkat çekmiştir. Aynı zamanda toplumda açıklığı ve şeffaflığı arttırmaktır.

K.Tokayev’in, “Polisin, devletin bir güç aracı olduğu yönündeki inanış giderek geçmişte kalacaktır. Onlar, vatandaşların güvenliğini sağlamak için hizmet eden organ haline gelecektir.” altını çizerek vurgulaması dikkat çekicidir.  Söz konusu reformların özü, yönetim halkın güvenini kazanmak, devlet kurumlarındaki şeffaflığı arttırmak ve devleti geliştirecek demokrasi unsurlarını yaşatmaktır.

Toplumsal Güven Ulusal Konseyi’den çıkan kararlar şu şekildedir[9]:

1. Hesap verebilirlik ve şeffaflık çerçevesinde, bütçe fonlarının etkin ve rasyonel kullanımını artıracak adımlar atılacak.
2. Yabancı işçi kotası 2020'den itibaren azaltılacak.
3. Ülkenin dış borç tutarı hakkında yayılan yalan haberlerin toplumda yanlış anlamalara sebep olduğu tespiti yaparak, spekülasyonların önüne geçmek için, Ulusal Ekonomi Bakanlığı ile Maliye Bakanlığı dış borçların tek kaydı hazırlayacak.
4. Dörtten fazla çocuğu olan ailelere verilen aylık 110 Dolarlık devlet yardımı 200 Dolar’a çıkarılacak.
5. Düşük gelirli ailelerin çocuklarına sosyal yardım paketi hazırlanacak.
6. Okul öncesi çocuklara gıda ve temel ihtiyaç maddeleri sağlanacak.
7. Öğrencilere ücretsiz sıcak yemek sunulacak, okula gidiş-dönüş yol masrafları, okul kıyafetleri gibi ihtiyaçları ücretsiz karşılanacak.
8. Konsey'de barışçıl eylemlere izin verilmesi konusuna geniş yer ayrıldı.
9. Yasaları ve kamu düzenini ihlal etmeyecek eylemlerin düzenlenmesi konusunda tamamen yeni bir kanunun tasarlanmasına karar verildi.
10. Siyasi partilere üyelik kaydında asgari sınırın 40 binden, 20 bine indirilmesi de değerlendiriliyor.
11. Partilerde kadın ve gençlere yüzde 30’luk kota ayrılması çalışmaları yürütülüyor.
12. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme ve bunun ek protokolünün imzalanması için Dışişleri Bakanlığı'na talimat verildi.
13. Şu anda Ceza Kanunu'na göre düzenlenen 'iftira' suçu bu kapsamdan çıkarılacak. Böylece, gazetecilerin daha özgür çalışmasına imkân tanınacak.

 Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, Toplumsal Güven Ulusal Konseyi’nde “Demokrasi hem iktidar, hem vatandaşlar için büyük sorumluluktur. Demokrasi parçalanmaya ve dağılmaya değil, kalkınma ve yapıcılığa hizmet etmesi gerekmekte" diyerek Kazak halkının yaşam standardının yükselmesi, sosyal refah devleti olma yolunda ve aynı zamanda demokrasi ilkelerine bağlı kalarak topyekûn hizmet etmeyi söylemiştir.

İkincisi ise, 300 Gençle Reform Kadrosu[10], Cumhurbaşkanlığı Genç yönetici personel rezervi projesi gerçekleşmiştir. 2020 yılından itibaren devletin kilit noktalarına atamaları sürdürülmüştür. 300 Genç kadro reformunun amacı, yeni kalifiyeli yöneticiler kuşağını oluşturmak ve etkili sosyal hiyerarşi sistemini inşa etmektir. Üst düzey idari ve siyasi pozisyonların müsait olduğu durumlarda cumhurbaşkanlığı rezervi için seçilen gençlerin adaylığı ilk önce dikkate alınacaktır. Cumhurbaşkanı’nın genç yönetici personel rezerv proje girişimi, sadece genç vatandaşların önünü açmakla beraber ülkenin insan kaynakları politikasını da optimize edecektir.

Bununla birlikte, Cumhurbaşkanı K.Tokayev, Kazakistan yönetimi Kazak ulusunun kimlik inşasını tamamlamaya yönelik önemli adımlar atacaktır. Bununla beraber, Kazakistan’ın Türk Dünyası ile ilişkileri güçlenmeye devam edecek, 2025 yılına doğru Latin alfabesine geçiş süreci tamamlanacaktır.

Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev “Toplumu ilgilendiren ana meseleler sokakta değil, Parlamentoda ve sivil diyalog çerçevesinde tartışılmalı ve çözülmelidir.” diyerek demokrasi usullerine yakından riayet ettiğini göstermiştir.

Sosyal medyayı aktif olarak kullanmasıyla bilinen Cumhurbaşkanı, ülkede olan gelişmelere yönelik sosyal medya sayfalarından güncel değerlendirme ve yorumlarda bulunması vatandaşların ve kamuoyunun takdirini kazanmıştır. Aynı zamanda devlet kurumlarının web sayfalarının ve bütün yetkililerin, sorumlu oldukları alanlara ilişkin gelişmeleri sosyal medya hesaplarından takip etmelerini ve oluşan sorunlara hızlı çözüm üretmek için vatandaşlarla iç içe hareket etmelerini önermişti. Bu da cumhurbaşkanın yeniliğe açık olduğunun bir göstergesi olarak tanımlanmıştır.

Cumhurbaşkanı Tokayev, toplumun yaşam standardını yükseltmek amacı ile birçok temel girişimde bulunmuştur. Ülkede orta tabakanın güçlenmesi, eğitim-öğretim elemanlarının maaş ücretlerinin arttırılması, üniversite öğrencilerinin aldıkları bursların miktarının yükseltilmesi, askeri ve güvenlik güçleri personellerinin maaşlarının arttırılması gibi konularda seçim öncesi vaat ettiği sözleri yerine getirmiş bulunmaktadır.

Bununla beraber, Cumhurbaşkanı Tokayev, Kazak milli kimlik ideolojisini sağlamlaştırma amaçlı,  el-Farabi’nin 1150. Yıl dönümü, Ünlü şair Abay’nin 175. Yıl dönümü ve Altın Orda’nın 750. Yıl dönümü gibi tarihi olayları, ülke genelinde etkinlikler düzenleyerek kutlamış veya anmıştır. Ünlü şair Abay’ın ismini Semey kentinin havaalanına vermiş, Atyrau şehrinin havaalanına ise Hiyuaz Dospanova'nın adını vermiştir. Gelişmekte olan milli kimlik ideolojinin güçlendirilmesi, vatandaşlar tarafından da güzel tepkilerle karşılanmaktadır.

Dış Politika

Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in kariyerinin yükselme aşamaları dışişleri bakanlığında gerçekleşmiştir.[11] Cumhurbaşkanının doğal olarak dış politikaya çok önem verdiği görülmektedir. Kazakistan'ın uluslararası arenadaki imajını güçlendirmek, uluslararası düzeyde devletin güvenini artırmak ve küreselleşen dünyada ulusal devletin önemi güçlendirmek gibi politikaları yürütmektedir.

Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in bir yıllık süre içerisinde yapmış ortaya koyduğu kapsamlı hedef ve talimatlar bütünü ile uygulamaya geçirdiği politikaları; vatandaş öncelikli bir devlet sistemine sahip, ülke içi etnik çatışmalardan uzak, iç barışını koruyan ve ekonomisi devamlı geliştiren bir ülke düşüncesine sahip olduğuna işaret etmektedir.[12]

Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev’in siyasi temsil düzeyi Büyükelçidir. Bağımsız Kazakistan diplomasisinin lideri olarak bilinmektedir. Kazakistan Dışişleri Bakanlığı’nın temelini inşa eden Kazak diplomatlarının önderi ve aynı zamanda uluslararası ilişkilerde ağırlığını hissettiren Büyükelçidir. Kazakistan’ın dış politikasının temelini oluşturan ve bununla beraber çok yönlü (vektörlü) konseptini gerçekleşmesinde büyük katkısı bulunmaktadır. K. Tokayev’in kendine özgü liderlik özellikleri, karar verme ve verilen kararları uygulayabilme güce, kişilik yapısı rasyonel ve bilişsel süreçlerini de göz önünde bulunduran geniş bir analiz çerçevesine sahiptir.

Kazakistan’ın Cumhurbaşkanı Tokayev, ilk yurtdışı ziyaretini Rusya’ya gerçekleştirmişti. Kremlin'de Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'le bir araya gelen Tokayev, ikili ilişkilerin bir örnek teşkil ettiğini belirterek, bu gidişatı devam ettirme sözü verdi. Tokayev "İlişkilerimiz artarak devam ediyor. Nursultan Nazarbayev'in de dediği gibi, örnek niteliğinde. Bu nedenle benim görevim de bu stratejinin devam etmesini sağlamak. Halklarımız arasında ulaşılan bu potansiyeli güçlendirmek için elimden geleni yapacağım" dedi.[13]

Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, Kazakistan’a sınır komşusu olan Özbekistan ile çok yakın ilişkiler içerisindedir ve ülkenin Cumhurbaşkanı olarak ikinci resmî ziyaretini bu ülkeye gerçekleştirmiştir. İki ülke arasındaki bu sıcak ilişkinin Türk dünyasının geleceği bakımından son derece önemli olduğu aşikardır. Orta Asya Türk cumhuriyetlerinin işbirliği düzeyi yoğunlaşmalı ve bu ülkeler uluslararası siyasal sistemde birlikte ve koordineli bir biçimde hareket etmelidir. Buna örnek olarak Türkiye İran ve Rusya Federasyonunun Suriye politikası üzerine yapılan toplantının Astana’da yapılması gösterilebilir.

Cumhurbaşkanı Tokayev, “Kazakistan’ın 2020-2030 yılları arasındaki Dış Politika Konsepti”ni 9 Mart 2020 tarihinde onaylamıştır. Kazakistan’ın dış politika konsepti, toplam 7 bölümden oluşmaktadır:

1. Mevcut Durumun Analizi
2. Uluslararası Deneyim
3. Dış Politikanın Temel İlkeleri
4. Dış Politikanın Amaçları ve Görevleri
5. Dış Politika Geliştirmede Vizyon ve Eğilimler
6. Uygulama Aşamaları ve Beklenen Sonuçlar
7. Konseptin Uygulanmasında Kullanılan Yasal Düzenlemeler

Kazakistan’ın 10 yıllık dış politika konsepti, modern uluslararası ilişkiler sisteminin önemli ölçüde değiştiğini tespit etmekle birlikte yeni sistemin başlıca özelliklerini şöyle vurgulamaktadır: “modern uluslararası ilişkiler sisteminin karmaşık bir dönüşümden geçtiğini belirtiyor; güven krizi ve çatışmaların çoğalması; çok taraflı kurumların güvenlik ve diyalog üzerindeki işlevselliğinin azalması, önleyici diplomasinin düşük verimliliği ve sorunların çözümsüzlüklerin artması; uluslararası hukukun temel ilkelerinin ihlali, dünya düzeyinde küreselleşme ve milliyetçiliğin bu iki temel sürecin karşı karşıya gelmesi az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkeler (küçük ve orta boy devletler) için ciddi bir tehdit oluşturması; terörizm, radikalizm, topyekûn silahlanma yarışı, kitle imha silahlanmalar, iklim değişikliği gibi sorunların artması; olarak sıralamıştır.

Kazakistan'ın kalkınmasının yeni bir aşamadan geçmesi ve yeni bir ekonomik yol haritasının oluşturulmasının yolunun, gerçekler ve oluşan zorluklara karşı ülkenin dış politikasını yeniden güçlendirmekten geçtiğinin altını çizmiştir.

“İlk olarak, siyasi ve ekonomik etki, uluslararası pazarlar ve yatırım akışları için ülkeler arası rekabetin güçlendirilmesi bağlamında Kazakistan dünya milletlerinin sorumlu bir üyesidir. Avrasya kıtasında jeopolitik ve jeo-ekonomik konumlandırma sisteminin kilit bir unsuru olmayı ve Orta Asya’daki lider konumunu korumalıdır.”

İkinci olarak, küresel ve bölgesel hızlı değişimler bağlamında ülke içinde ve dünya çapında ciddi sonuçlar elde etmek amacıyla pragmatik ve sistematik analiz temelinde Kazakistan'ın önerdiği uluslararası girişimlerinin, verimli ve tutarlı bir şekilde yürütülmesi devam ettirilmelidir.

Üçüncüsü, “halkın sesini duyan devlet” kavramı doğrultusunda ve dünyanın gelişmiş otuz ülkesinin arasında yerini alma stratejik hedefini göz önünde bulundurarak, uluslararası arenada devletin ve her ülke vatandaşın haklarını koruma olanaklarını güçlendirmelidir. Bu, mevcut uluslararası ilişkiler sistemiyle yakından bağlantılı, güçlü, uyumlu ve sosyal devlet oluşturmak için temel koşullardır.”[14] Kazakistan’ın 2020-2030 yılları arasındaki Dış Politika Konsepti, “2050 Uzun Vadeli ve Sürdürülebilir Kalkınma Stratejisi”, Ulusal Plan, “Beş kurumsal reformu uygulamak için 100 somut adım” ve Cumhurbaşkanı’nın Kazakistan halkına her yıl seslenişi dikkate alınarak geliştirilmiştir.

Kazakistan Cumhuriyeti’nin 2020-2030 yılları arasındaki dış politika konseptinin uygulanmasının amaçları şöyle sıralanabilir:

1) Dış politika stratejisi çerçevesinde Kazakistan Cumhuriyeti’nin bağımsızlığını ve uluslararası otoritesinin güçlendirilmesi,

2) Ulusal, bölgesel ve küresel güvenliğin güçlendirilmesi,

3) Uyumlu bir uluslararası ortamın oluşturulması; Kazakistan'ın tüm ilgili devletler ve dünyada etkin olan uluslararası örgütler ile dost, eşit ve karşılıklı yarar sağlayan siyasi ve ekonomik ilişkilerinin güçlendirilmesi,

4) Ulusal ekonominin çeşitlendirilmesi ve dijitalleştirilmesi de dâhil olmak üzere Kazakistan'ın uluslararası toplum ve dünya ekonomik ilişkilerine en üst düzeyde entegrasyonunun sağlanması,

5) Kültürel, insani, bilimsel, eğitimsel ve diğer alanlarda uluslararası işbirliğinin yoğunlaştırılması,

6) Yurtdışında Kazakistan Cumhuriyeti vatandaşlarının kişisel ve ailesel çıkarlarının, yurtdışındaki bireylerin ve tüzel kişilerin ticari çıkarlarının korunmasının güçlendirilmesi,

7) Devletin dış politikasının uzun vadeli öncelikleri, pratik adımları ve somut sonuçları hakkında Kazakistan toplumunun ve yurtdışının haberdar olma düzeyinin artırılması,

8) Kazakistan milli ekonomisi ve ülke vatandaşlarının dış politika hizmetinden somut faydalar elde etmelerine yardımcı olunmasını sağlamaktır.

Sonuç olarak,

Kazakistan ikinci cumhurbaşkanlığı yönetiminde büyük sorunları geride bırakmıştır. Kazakistan bağımsızlığının ilk ve zor yılları, koşulların ağır olduğu dönemleri Kurucu Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev basiretli politikasının sayesinde başarıyla bugünlere gelebilmiştir. Bağımsızlığı yeni kazanan Kazakistan’ı devletleşme-kurumsallaşma, milli kimlik inşası,  ülke nüfusunun çok etnisiteli yapısı, din, dil ve kültür açılarından bölünmüşlük, demokratikleşme sürecinin zeminin oturtulması, piyasa ekonomisine uyum sağlayabilmesi ve bunlarla beraber dış politikada tutarlılığını koruya bilmesi gibi büyük sorunların üstesinde başarıyla gelinmiştir.

Cumhurbaşkanı K.Tokayev tarafından Elbaşı Nazarbayev’in istikrar ve kalkınma politikası devam ettirecektir. Kazakistan kendine özgü inşa edilen kalkınma yolunda örnek ülke olmaya devam edecektir. Önceki kuşağın aklıselim rasyonel hareketi ve genç kuşağın enerji ve azmini bir arada barındırma modelidir. Ülkenin Bilge Kağanı Nursultan Nazarbayev’in başlattığı politikalarını devletin Kül-Tiğin’i olarak Kassym-Jomart Tokayev döneminde de devam ettirilecektir. Kazakistan,  ulu Bozkırın modern etkili devleti olmaya emin adımlarla ilerleyecektir.

Elbaşı Nazarbayev, kendinden sonra ülkenin istikrarını ve sistematik gelişimini sağlayacak kişiyi seçmede bir kez daha ne kadar ileri görüşlü olduğunu ispatlamış oldu. Uluslararası arenada tanınmış ve BM nezdinde başarılı çalışmalara imza atan Kassym-Jomart Tokayev, kendine  oy veren Kazakistan halkının ve sonra Elbaşı Nazarbayev’in emanetini, güvenini ve ümidini sarsmadan görevinin birinci yılında istikrarlı gelişmeleri başarılı bir şekilde sürdürmüş görünmektedir. Yeni Cumhurbaşkanının  tecrübesine dayanarak Kazakistan’ı daha üst gelişmişlik seviyesine ulaştırmak için  çalışması beklenmektedir. Türkiye-Kazakistan ilişkileri önümüzdeki süreçte de çok boyutlu olarak gelişmeye devam edecektir.

Kaynak:

Prof.Dr.Kürşad Zorlu, Büyük Bozkırın Yükselişi: Nazarbayev Liderliği, Kripto Yayınları, Ankara, 2019.

Online Kaynak:

http://www.akorda.kz

http://www.qogam.gov.kz

http://www.turksam.org

https://www.24.kz

https://www.aydinlik.com.tr

https://www.ayu.edu.tr

https://www.egemen.kz

https://www.khabar.kz

https://www.primeminister.kz

[1] Prof.Dr.Kürşad Zorlu, Büyük Bozkırın Yükselişi: Nazarbayev Liderliği, Kripto Yayınları, Ankara, 2019, s. 231.

[2] A.g.e. 129.

[3] A.g.e. 232.

[4] http://turksam.org/nursultan-nazarbayevin-mirasi-ve-kazakistan-cumhurbaskanligi-secimleri (Erişim: 19.03.2020)

[5] https://khabar.kz/kk/zekti/item/111599-r-prez-de-t-asym-z-omart-to-aevty-s-baty(http://turksam.org/nursultan-nazarbayevin-mirasi-ve-kazakistan-cumhurbaskanligi-secimleri) (Erişim: 19.03.2020)

[6] http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy (Erişim: 19.03.2020)

[7] http://www.akorda.kz/kz/addresses/addresses_of_president/memleket-basshysy-kasym-zhomart-tokaevtyn-kazakstan-halkyna-zholdauy (Erişim: 19.03.2020)

[8] http://qogam.gov.kz/kk/kategorii/obshchestvennyy-sovet (Erişim: 19.03.2020)

[9] http://www.qogam.gov.kz/kk/kategorii/zasedaniya (Erişim: 19.03.2020)

[10] https://primeminister.kz/kz/news/interviews/prezidentskiy-molodezhnyy-kadrovyy-rezerv-chto-nuzhno-znat-chtoby-voyti-v-top-300 (Erişim: 19.03.2020)

[11] https://www.akorda.kz/kz/republic_of_kazakhstan/president (Erişim: 19.03.2020)

[12] Prof.Dr.Kürşad Zorlu, Büyük Bozkırın Yükselişi: Nazarbayev Liderliği, Kripto Yayınları, Ankara, 2019, s. 231.

[13]https://www.aydinlik.com.tr/kazakistan-devlet-baskani-tokayev-ilk-yurtdisi-ziyaretini-rusya-ya-gerceklestirdi-dunya-nisan-2019 Erişim: 19.03.2020

[14] http://www.akorda.kz/kz/legal_acts/decrees/kazakstan-respublikasy-syrtky-sayasatynyn-2020-2030-zhyldarga-arnalgan-tuzhyrymdamasy-turaly (Erişim: 19.03.2020)