Fransa Parlamentosu, sözde 'Ermeni soykırımını inkâr edenlerin hapis cezası' almasını öngören yasa tasarısını gündemine aldı.[1] Ankara, eğer tasarı Fransa meclisinde yasalaşırsa Türkiye-Fransa ilişkilerinde geri dönüşü olmayan bir sürecin yaşanacağını dile getirmektedir.[2] Fransa parlamentosu, daha önce de 29 Ocak 2001 tarihinde, ''Fransa, 1915 yılındaki Ermeni soykırımını tanır'' ifadesiyle kaleme alınan yasayı onaylamıştı.[3] Fransız Nouvelles d'Arménie Dergisinin iddiasına göre tasarı, Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy'nin isteği ve Ermenistan Cumhurbaşkanı Sarkisyan'ın onayına sunularak hazırlanmıştır.[4]

Tasarının yasalaşması durumunda ise Türkiye-Fransa ilişkilerinde yaşanan siyasi kriz, yalnızca iki ülkenin sınırlarında tartışılan bir konu olmaktan çıkarak, Azerbaycan ve Ermenistan'ın da en önemli gündem maddelerini oluşturacaktır. Ermenistan'ın, Türkiye ve Azerbaycan'a yönelik izlemekte olduğu saldırgan siyasi tutum, köklü tarihsel bağlara ve ortak mensubiyet bilincine sahip Azerbaycan ve Türkiye arasındaki stratejik ortaklığı derinleştirmekte, hatta ortak tehdit algısını daha da güçlendirmektedir. Zira Ermenistan, kurulduğu günden bu yana sınır komşuları Türkiye ve Azerbaycan ile ciddi problemler yaşamakta, bu sorunların temelinde ise Ermenistan'ın hem Azerbaycan, hem de Türkiye'nin bütünlüğüne yönelik toprak talepleri yatmaktadır.[5] Tüm bu sorunlara, Fransa gibi bölge dışından siyasi aktörlerin de müdahil olması, yaşanmakta olan siyasi krizi daha da karmaşık bir hale getirmektedir.

Fransa'nın Azerbaycan'a Yönelik Siyasi Tutumu Süreci Nasıl Etkiler?

Fransa-Ermenistan ilişkileri Türkiye-Azerbaycan ilişkileri kadar derin ve ortak bir tarihi geçmişe sahip olmasa da iki ülke arasında ABD-İsrail ilişkilerine benzer özel bir ilişkinin olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. Hatta Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy, bu ikili ilişkiyi açıklarken "Ermenistan, Fransa'nın kız kardeşidir"[6] benzetmesini yapmaktadır. Bu yönüyle ikiz kardeşlerin özelde Türkiye'ye yönelik siyasi adımının yankıları Bakü'de de tepki uyandırmıştır.[7] Fransa parlamentosunun bu adımı, Azerbaycan-Fransa ilişkilerini de olumsuz etkileyecektir. Nitekim Fransa Dağlık Karabağ Sorunu'nun çözümü konusunda oluşturulan Minsk Grubu içerisinde de Azerbaycan'ın beklentilerini karşılayacak adımlar atmamıştır.[8] Hal böyle iken Fransa 1992 yılında Ermenistan'ın Hocalı'da yaptığı katliamları ve Karabağ'da yurtlarından göç etmek zorunda bırakılan Azerbaycan Türklerinin sorunlarını da görmezden gelmektedir. Üstelik Fransa Cumhurbaşkanı Nicolas Sarkozy'nin 6–8 Ekim'de Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan'a gerçekleştirdiği Güney Kafkasya gezisinde de Azerbaycan'ı rencide eden gelişmeler de yaşanmıştır. Sarkozy'nin yaklaşık iki saat süren Bakü ziyareti, pek çok soru işaretini de ardında bırakmış, Erivan'da "Soykırım Anıtı'nı" ziyaret eden Fransız Cumhurbaşkanı, Bakü'de Şehitler Hiyabanı'na gitmemiştir. Hatta Sarkozy'nin Erivan'da sarf etmiş olduğu "Dağlık Karabağ'ın Ermenistan için ne demek olduğunu Fransa'dan daha iyi kimse anlayamaz"[9] şeklindeki sözleri Azerbaycan'ın toprak bütünlüğüne yönelik politikalarının anlaşılmasında yeterli olmuştur. Diğer yandan Minsk Grubu Fransa Eşbaşkanı Fassier'in, "Azerbaycan'ın acılarını anlıyorum, Fransız olarak ben de işgalin ne olduğunu iyi biliyorum, ama Minsk Grubu'nu suçlamak doğru değil. Biz taraflara son çözüm şeklini zorunlu olarak kabul ettiremeyiz" şeklinde özetlenebilecek görüşleri Bakü tarafından oldukça sert bir üslupla karşılanmıştır.[10] Fransa'nın, "Karabağ işgal edilmiştir acınızı anlıyoruz ama elimizden bir şey gelmez", şeklinde basitleştirerek ifade edebileceğimiz ikircikli siyaseti, Azerbaycan'ın Fransa'ya yönelik tavrını belirlemesinde etkili olacaktır.[11]

Azerbaycan'da İktidar ve Muhalefetin Tavrı nedir?

Nitekim Azerbaycan Meclis Başkan yardımcısı Bahar Muradova, Karabağ sorununda gelinen süreci, Fransız meclisinin Türkiye aleyhinde gündeme aldığı yasa tasarısı ile birlikte değerlendirmektedir. Paris'in politik tutumunu eleştirerek, Fransa'nın yürütmekte olduğu AGİT Minsk Grubundaki eş başkanlık görevindeki tarafsızlığa da şüphe düşüreceği uyarısında bulunmaktadır. [12]Yasa tasarısına yönelik eleştiriler, iktidar partisi YAP'ın yanı sıra muhalefet bloğunu temsil eden İçtimai Palata'nın da gündemindedir. Muhalefet, Fransa'nın Ermeniler tarafından Hocalı'da yaptıkları katliamlara sessiz kalmasından duydukları rahatsızlığı dile getirerek, Minsk Grubu eş başkanlığı misyonunun gölgede kaldığını düşünmektedir.[13] Anlaşılacağı üzere Bakü, iktidarıyla da muhalefetiyle de Türkiye'den yana siyasi bir tutum sergilemektedir.

Bu bağlamda düşünüldüğünde Türkiye'nin stratejik müttefiki olan Azerbaycan'ın Fransa'ya yönelik tutumunda Ankara ile ortak milli menfaatlere dayalı bir konseptin belirlenmesi, söz konusu yasa tasarısına yönelik ortak lobi çalışmalarının yürütülmesi gerekmektedir. "Tek millet iki devlet" olmanın gereği, Fransa'nın Türkiye aleyhinde geliştirdiği siyasi retoriği ortadan kaldıracak adımların atılmasıdır. Fransız Parlamentosunda görüşülecek yasa tasarısı hakkında özellikle de Azerbaycan parlamentosundaki Azerbaycan-Fransa dostluk grubu, Bakü'nün stratejik müttefiki olan Ankara'yı asılsız Ermeni iddialarına karşı yalnız bırakmamalıdır.

*21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Güney Kafkasya ve İran Masası Araştırmacı

[1] Turks continue threaten France: Armenian Genocide bill will be discussed at French Senate on December 22, Times.am, 20.12.2011, Çevrimiçi: http://times.am/?l=en&p=3103

[2] Türkiye, Paris Büyükelçisini geri çekebilir, The First News, 15.12.2011, Çevrimiçi: http://www.1news.com.tr/turkiye/20111215042538840.html

[3] France's parliament, 29 January 2001, France recognizes the Armenian genocide of 1915, News.am, December 14, 2011, Çevrimiçi: http://news.am/eng/news/85763.html

[4] Fransa'daki hukuk rezaletinde Sarkisyan'ın parmağı varmış, The First News, 15.12.2011, Çevrimiçi: http://www.1news.com.tr/guneykafkasya/ermenistan/20111215053700321.html

[5] Araz ASLANLI, Türkiye-Ermenistan Sınırları Açılmalı Mı?, Çevrimiçi: http://www.ermenisorunu.gen.tr/turkce/makaleler/makale59.html

[6] Nicolas Sarkozy: France considers Armenia its friend and sister, Armenian News Agency, 17 October, 2011, Çevrimiçi: http://armenpress.am/eng/news/666163/

[7] Bakü'den Fransa'ya sert tepki, Zaman, 20.12.2011, Çevrimiçi: http://zaman.com.tr/haber.do?haberno=1217357&title=bakuden-fransaya-sert-tepki

[8] AGİT Minsk Grubu Yeni Fransız Eşbaşkanı Da Ülkesinin Tutumunu Yansıtacak, Salam News Agency, 12.12.2011, Çevrimiçi: http://tr.salamnews.org/tr/news/read/98030/agit-minsk-grubu-yeni-fransiz-eshbashkani-da-uumllkesinin-tutumunu-yansitacak-ndash-milli-meclis-bashkan-yardimcisinbsp/?r=1

[9] Fransa Sarkozy'nin Sözlerini Tartışıyor, Analitik Bakış, 08.10.2011, Çevrimiçi: http://www.analitikbakis.com/NewsDetail.aspx?id=33435

[10] Fasye: "Fransız olaraq mən də işğalın nə olduğunu yaxşı bilirəm", ƏDALET, 09.12.2011, Çevrimiçi: http://www.adalet-az.com/v4/2011/04/27/online=4194

[11] Ramiz Mehdiyev: "Minsk Qrupunun fəaliyyətini qənaətbəxş hesab etmək olmaz", ANSPRESS, 07.12.2011, Çevrimiçi: http://anspress.com/index.php?a=2&lng=az&nid=129214

[12] Milli Məclisin Sədr Müavini Fransa Parlamentindəki Təşəbbüsə Qarşı Çıxmağa Çağırıb, Media Forum, 21.12.2011, Çevrimiçi: http://www.mediaforum.az/az/2011/12/21/M%C4%B0LL%C4%B0-M%C6%8FCL%C4%B0S%C4%B0N-S%C6%8FDR-M%C3%9CAV%C4%B0N%C4%B0-FRANSA-PARLAMENT%C4%B0ND%C6%8FK%C4%B0-124012745c00.html

[13] İctimai Palatadan Fransaya etiraz, Azadlıq, 21.12.2011, Çevrimiçi: http://www.azadliq.az/index.php?option=com_content&view=article&id=11678:ctimai-palatadan-fransaya-etiraz&catid=358:ust-manset