Bağımsızlığının ilk yıllarında Dağlık Karabağ ve etrafındaki bölgelerin işgaliyle karşılaşan Azerbaycan’ın dış politikasında temel istikameti işgal edilmiş Dağlık Karabağ ve etraf rayonların Azerbaycan’a geri kazandırılması yönünde olmuştur. Azerbaycan’ın karşılaştığı bu işgal onun diğer meselelere yönelmesine izin vermiyordu. Azerbaycan sınır komşusu Türkiye ve Orta Asya Türk devletleri ile ilişkilerini genişlendirmeye çalıştığı zaman Dağlık Karabağ’ın Ermenistan tarafından işgal olunmasında baş aktörlerden olan Rusya Federasyonu ve Batı Dünyası bu kozu kullanıyordu.
12 Temmuz 2020 tarihinde Ermenistan ordusunun Tovuz bölgesine saldırı yapmasına Azerbaycan ordusu karşılık vermişti. Bölgede tansiyon çok yüsekti. Ermenistan Başbakanı Nikol Paşinyan Batı’nın desteğini arkasına alarak 27 Eylül tarihinde tekrar hücuma geçse de, Azerbaycan ordusu harekatı önlemiş ve topraklarının kurtarılması için harekete geçmiştir. 10 Kasım tarihinde imzalanan ateşkes mutabakatı ile Azerbaycan’ın zaferini Ermenistan kabul etti. Bu zafer Azerbaycan'ın itibarını uluslararası arenada yükseltmiş ve topraklarını kurtarmak için her zaman diplomatik yönleri deneyen Azerbaycan Ermenistan’ın saldırgan tavrı karşısında askeri gücünü kullanmış ve kesin zafer kazanmıştır. Ateşkes mutabakatının en önemli maddelerinden biri Nahcivan Özerk Cumhuriyeti ile Azerbaycan’ın batı bölgeleri arasında ulaşımın sağlanması idi (TRT Haber, 2020). Nahcivan’ın Azerbaycan’a birleştirilmesi Türk dünyası için çok önemli adımdır. Türk dünyası için kritik konumda olan Nahcivan ve Karabağ ilaveten Azerbaycan ve Türkiye arasında da bir köprü vazifesindedir ve Orta Asya ile Ön Asya Türklüğünü bütünleşdirme önemindedir (Çeçen, 2015: 172).
Azerbaycan Karabağ Zaferi sonrası Türk dünyası ülkeleri ile işbirliğini artırma yönelimine girmiştir. Türkiye Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti arasında ilişkiler Azerbaycan’ın bağımsızlığını yeniden tesis etdiği tarihten gününümüze kadar artarak devam etmiştir. Son 10 yılda ilişkiler daha da artmış ve ilişkiler strateji düzeyde devam etmiştir (Konu ile ilgili geniş malumat için bkz: Veliyev, 2020). Türkiye son Karabağ hadisesinde de, Azerbaycan’a desteğini sürdürmüştür. Savaş zamanı Azerbaycan’ın yanında olduğu her daim ifade eden Türkiye savaş sonrası da destek ifadelerini belirtmiştir. 10 Aralık tarihinde Bakü’de Azerbaycan ordusu tarafından geçirilen “Zafer Töreni”ne Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, Savunma Bakanı Hulusi Akar ve 2783 Türk askeri de zafer geçidine katılmıştır. 31 Aralık tarihinde Türkiye Savunma Bakanı Hulusi Akar ile görüşen Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham AliyevAzerbaycan’ı Nahcivan ve Türkiye ile bağlayacak demiryolunun inşasının başlanmasının önemini vurgulamıştır (BBC Türkçe, 2020). Ayrıca, Azerbaycan ve Türkiye birlikte Kars’ta 1-12 Şubat 2021 “Kış 2021 Tatbikatı” gerçekleştirmek için Azerbaycan Silahlı Kuvvetleri Birliklerinin bir kısmı Kars’a gelmiştir (Hüriyyet, 2021). Yapılan tatbikatta nefes kesen anlar yaşanmış ve tatbikat başarı ile tamamlanmıştır. Bununla da, dünyaya Azerbaycan-Türkiye iş birliğinin mesajı verilmiştir(T.C. Milli Savunma Bakanlığı, 2021).
Son hadiselerden sonra, Azerbaycan’ın Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni tanıması da gündeme düşmüştür. 2007 yılında Azerbaycan KKTC’ye ilişkileri için gayriresmi uçak göndermiş ve özellikle işadamları vasıtasıyla tanınma süreci başlatılmıştı. Ama bu dönem AB Parlamentosu’nun yetkilileri tarafından “Azerbaycan KKTC’yi tanıdığı halde AB ülkeleri de Karabağ’ı tanır” tehditi karşısında bu süreç durdurulmuştur(Zorlu, 2020a: 67). Dönemin Azerbaycan Başbakan Yardımcısı Ali Hasanov KKTC’nin Azerbaycan tarafından tanınması karşısında 15 devletin Dağlık Karabağ’ı tanıyacağını ve Türkiye’nin de böyle bir durumu kabul etmeyeceğini ifade etmiştir(Çolak, 2011). Artık Karabağ’da büyük zafer kazanan Azerbaycan bu konuda eski döneme göre daha rahatdır. Gelecek dönemde Azerbaycan KKTC’yi resmi devlet gibi tanıma işlerini başlata bilir. Ersin Tatar’ın KKTC Cumhurbaşkanı seçilmesiyle Türkiye ile ilişkileri yüksek düzeyden ilerleyeyen KKTC Azerbaycan ile de ilişkileri geliştirme çabasındadır. Azerbaycan’ın Karabağ zaferi sonrası KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar Azerbaycan için kutlama mesajı yayınlamış ve cümlelerini “Karabağ Azerbaycandır, Azerbaycan Karabağdır. Üç Devlet bir milletiz” diye bitirmiştir (Yeniçağ, 2020). Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev de Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Ersin Tatar ile telefon konuşması yaparak KKTC’nin 37. kuruluş yılını kutlamış ve KKTC’nin tanınması için gerekli şartları konuşmuştur (Gündem Kıbrıs, 2020).
Karabağ savaşı sırasında Azerbaycan ve Orta Asya Türk devletleri ile ilişkileri olumlu çerçevede iilerlemiştir. Türk Konseyi savaş başladığı günden bir gün sonra Azerbaycan’ı destekleyen bir tavır sergilemiş ve bu doğrultuda 28 Eylül 2020 tarihinde bildiri yayınlamıştır (Kaya, 2020). Azerbaycan Devleti ve halkı bu tutumdan çok memnun kalmıştır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Kazakistan Cumhurbaşkanı Kassym-Jomart Tokayev, Özbekistan Cumhurbaşkanı Şevket Mirziyoyev ve Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sooronbay Jeenbekov’adestekleri için teşekkür mektubu yazmıştır (Habertürk, 2020a). Azerbaycan ve Kazakistan arasında bu dönem maalesef bir sıkıntı baş göstermiştir. Şöyle ki, Kazakistan’ın başkenti Nursultan şehrindeki bir demiryolu binasında Ermenistan Büyükelçisi para karşılığında binayı kiralayarak Ermenistan bayrağını sergiletmiştir. Bu olaya özellikle sosyal medyada tepkiler artmıştır. Lakin olay incelendiğinde bunun Kazakistan tarafından değil, Ermenistan Büyükelçiliğinin para karşısında yaptığı bilgileri alınmıştır (Zorlu, 2020b). Kazakistan harekete geçerek Azerbaycan ile bu sıkıntıyı gidermeye başladı. İlk önce 9 Ekim tarihinde Kassym-Jomart Tokayev Azerbaycan’a savaşta desteklediklerini ifade etti (TRT Avaz, 2020). İlaveten, Nursultan Nazarbayev’in kurucusu olduğu Türk Akademisi’nin girişimi ve Kazakistan Hükumeti’nin onayıyla Kazakistan Demiryolları binasında Azerbaycan’ın bağımsızlık yıldönümünde Azerbaycan bayrağı dalgalandırılmıştır (Habertürk, 2020b). Savaşta Azerbaycan’ın zafer kazanmasıyla Türk dünyası ülkeleri ve Türk Konseyi Azerbaycan’ı tebrik etmiştir. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’i Türk Konseyi Genel Sekreteri Baghdad Amreyev, TÜRKSOY Genel Sekreteri Dusen Kaseinov ve Türk Kültür Mirası Vakfı Başkanı Günay Efendiyeva ile birlikte ziyaret etmiştir. İlham Aliyev Türk Konseyi’nin Azerbaycan’ı destekleyen tutumundan memnun olduğunu, ayrıca Karabağ bölgesinde tarihi ve kültürel değeri olan bölgelerin restorasyonu için Türk Konseyi ve Türk işbirliği teşkilatlarıyla hareket edileceğini vurguladı (Turkkon, 2021). Türk Konseyi Genel Sekreteri Baghdad Amreyev de zaferin yalnızca Azerbaycan için değil Türk dünyası için de önemli olduğunu ifade etmiş, 2022 yılında Şuşa’nın kültür başkenti olmasının teklif olarak sunmuştur (Rehimov, 2021a).
Azerbaycan’ın zafer sonrası diplomatik açıdan kazandığı en önemli başarılardan biri Türkmenistan ile uzun yıllardır devam eden Hazar Denizi’ndeki petrol ve doğal gaz yatakları sorununu halletmesi oldu. Türkiye Cumhuriyeti de bu olayı memnuniyetle karşılamıştır. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ve Türkmenistan Cumhurbaşkanı Gurbangulu Bedirmuhammedov arasında yapılan video konferans sonrasında antlaşma imzalandı. Antlaşmaya göre, sorun yaratan yatağın ismi “Dostluk” diye isimlendirilmiş ve bu yatağın ortak kullanılması kararlaştırılmıştır. Yatakda 60 milyon petrol rezervi ve 100 milyar ton metreküp doğal gaz rezervi mevcutdur (Habertürk, 2021).
31 Mart 2021 tarihinde ise Türk Konseyi gayriresmi zirvesi toplandı. Toplantı için Kazakistan’ın Türkistan şehrinde toplanması hedeflense de, Covid-19 Pandemisi sebebi ile çevrimiçi şekilde gerçekleştirildi. Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev burada yaptığı konuşmada Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’a savaş sırasında yaptığı destekler için teşekkürlerini sunmuştur. İlaveten, Zengezur Koridoru’nun tarihi Azerbaycan toprağı olduğunun altını çizen bu koridorun Türk Dünyası için birleştirici rol oynadığını da ifade etmiştir (Rehimov, 2021b).
Son olarak, Karabağ zaferi Azerbaycan’ın hem uluslararası arenada, hem de Türk dünyasında prestijini artırmıştır. Dağlık Karabağ meselesi için uzun dönem elikolu bağlı kalan Azerbaycan artık kendi gücünü hem askeri, hem siyasi açıdan ispat etmiştir. Türkiye ile uzun dönemdir devam eden stratejik iş birliği artık Orta Asya Türk devletleri ile de yapılmaya çalışılıyor ve bu doğrultuda politikalar harekete geçiliyor. Türkiye ve Orta Asya’nı birleştiren Azerbaycan’ın güçlü olması Türk dünyası için önemli bir faktördür.
Kaynakça.
BBC Türkçe (2020), “Aliyev: Azerbaycan'ı Nahçıvan ve Türkiye'ye bağlayacak demiryolu inşasına başlanıyor”, 31 Aralık 2020, https://www.bbc.com/turkce/haberler-dunya-55497242, erişim tarihi: 18.05.2021
Çeçen, A. (2015). Türkiye ve Avrasya. İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
Çolak, S. (2011). "Azerbaycan KKTC’yi tanıyamaz çünkü...", Habertürk, 23.07.2011, https://www.haberturk.com/dunya/haber/650735-azerbaycan-kktcyi-taniyamaz-cunku, erişim tarihi: 18.05.2021
Gündem Kıbrıs (2020), “Aliyev: "Azerbaycan'ın KKTC'yi resmen tanıması için bizim neler yapabileceğimizi konuştuk"”, 19.11.2020, https://www.gundemkibris.com/kibris/aliyev-azerbaycan-in-kktc-yi-resmen-tanimasi-icin-h303034.html, erişim tarihi: 18.05.2021
Habertürk (2020a), “Aliyev'den Türk devletlerine mektup!”, 09.10.2020, https://www.haberturk.com/son-dakika-aliyev-den-turk-devletlerine-mektup-2829873, erişim tarihi: 18.05.2021
Habertürk (2020b), “Kazakistan Demiryolları binasına yansıtılan Ermenistan bayrağının yerini Azerbaycan bayrağı aldı”, 17.10.2020, https://www.haberturk.com/kazakistan-da-ermenistan-bayragi-yansitilan-binada-azerbaycan-bayragi-dalgalanmaya-basladi-2839154, erişim tarihi: 18.05.2021
Habertürk (2021), “İki kardeş anlaştı! Petrol sorunu çözüldü!”, 22.01.2021, https://www.haberturk.com/buyuk-rezerv-son-dakika-iki-kardes-anlasti-petrol-sorunu-cozuldu-2946614, erişim tarihi: 18.05.2021
Hüriyyet (2021), “TSK gövde gösterisine hazırlanıyor! Azerbaycan askeri Kars'a geldi...”, 17 Ocak 2021, https://www.hurriyet.com.tr/gundem/tsk-govde-gosterisine-hazirlaniyor-azerbaycan-askeri-karsa-geldi-41716960, erişim tarihi: 18.05.2021
Kaya, Ö.C.(2020), “Türk Konseyinden Azerbaycan'ın toprak bütünlüğüne destek”, Kırım Haber Ajansı, 28 Eylül 2020, https://qha.com.tr/haberler/guvenlik/turk-konseyinden-ermenistan-a-isgale-son-ver-cagrisi/252113/, erişim tarihi: 18.05.2021
Rehimov, R.(2021a), “Ermenistan işgalinden kurtarılan Şuşa'nın 2022 Türk Dünyası Kültür Başkenti olması önerildi”,Anadolu Ajansı, 19.01.2021, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/ermenistan-isgalinden-kurtarilan-susanin-2022-turk-dunyasi-kultur-baskenti-olmasi-onerildi/2115400, erişim tarihi: 18.05.2021
Rehimov, R. (2021b), “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Zengezur Türk dünyasının birleştiricisi rolünü oynayacak”, Anadolu Ajansı, 31.03.2021, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-zengezur-turk-dunyasinin-birlestiricisi-rolunu-oynayacak/2194318 , erişim tarihi: 18.05.2021
T.C. Milli Savunma Bakanlığı (2021), “Kış-2021 Tatbikatı Başarıyla Tamamlandı”, 13.02.2021, https://www.msb.gov.tr/SlaytHaber/1322021-70321,erişim tarihi: 18.05.2021
Turkkon (2021), “Cumhurbaşkanı İlham Aliyev: Türk Konseyi, Azerbaycan'ın haklı davasını en güçlü şekilde desteklemiş olan uluslararası teşkilattır.”, 19.01.2021, https://www.turkkon.org/tr/haberler/cumhurbaskani-ilham-aliyev-turk-konseyi-azerbaycanin-hakli-davasini-en-guclu-sekilde-desteklemis-olan-uluslararasi-teskilattir_2154, erişim tarihi: 18.05.2021
TRT Avaz (2020), “Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev'den Azerbaycan'a destek”, 9 Ekim 2020, https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/kazakistan-cumhurbaskani-tokayevden-azerbaycana-destek/5f7f593801a30a2b3479c26e, erişim tarihi: 18.05.2021
TRT Haber (2020), “Azerbaycan'ın Karabağ zaferi: İşte anlaşmanın maddeleri”, 11 Kasım 2020, https://www.trthaber.com/haber/dunya/azerbaycanin-karabag-zaferi-iste-anlasmanin-maddeleri-529782.html , erişim tarihi: 18.05.2021
Veliyev, C. (2020). Azerbaycan - Türkiye Stratejik Ortaklığı Tarihi ve Güncel Boyutlar. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Yeniçağ (2020), “Ersin Tatar'dan Türkiye ve Azerbaycan açıklaması”, 12.11.2020, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/ersin-tatardan-turkiye-ve-azerbaycan-aciklamasi-314851h.htm, erişim tarihi: 18.05.2021
Zorlu, K. (2020a). Türk Dünyası Güncesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Zorlu, K.(2020b). “Nazarbayev, Karabağ ve Türk Dünyası...”, Habertürk, 4 Ekim 2020, https://www.haberturk.com/yazarlar/prof-dr-kursad-zorlu/2823865-nazarbayev-karabag-ve-turk-dunyasi, erişim tarihi: 18.05.2021
