Yeni bir uluslararası koalisyon geçen hafta 11 Ocak Perşembe akşamı Yemen’deki Huti’lerin Kızıldeniz’de ticari gemilerinin seyrini engelleyen saldırılarına karşı ortak hava saldırıları düzenlendi.
En son 2010 daki eklemeyle üye sayısı 5 e yükselen BRICS[1], Brezilya, Rusya, Hindistan, Çin ve Güney Afrika’yı bir araya getiren bir grup olmuştu. 2023 bitmeden topluluğa Arjantin(A), Mısır(E), Etiyopya(E), İran(I), Birleşik Arap Emirlikleri(UAE) ve Suudi Arabistan(SA) da katıldı.
Güney Afrika, İsrail’in Gazze’deki soykırımına karşı Milletlerarası Adalet Divanı’na (MAD) resmen başvurdu. İsrail’in Filistinlilere soykırımı kapsamındaki uygulamaları, daha devlet olarak kurulmadan yıllarca önce, kurucu çeteler tarafından başlatılmıştı.
2002-2004 arası Annan Planı propagandası yapılırken "BU, SON FEDERASYON DENEMESİ OLACAK. RUMLAR YİNE REDDEDERSE TANINMA YOLUNA ÇIKILACAK" denmişti.
Tasarrufların yetersizliği, dış borcun yüksekliği, dolayısı ile yabancı sermayeye bağımlılık ve kronik açıklar Türkiye’nin yapısal sorunları. Borçlanma zorluğu altı aydır alınan parasal önlemlere rağmen aşılabilmiş değil. Kamusal, özel gayrimenkullerin ve şirketlerin yabancılara doğrudan ve hisse satışı ile devri bir başka yapısal dönüşümün yolunu açmış durumda. Ama yerlinin yabancı ile ikamesi sonunda vatandan geriye neyin kalacağı belirsiz.
Özerk kurumlara siyasi müdahale, israf ve yolsuzluk bu boyutta olmasaydı, Türkiye 2024’e bu kadar olumsuz koşullarla girmezdi. Eğitimde çöküş PISA sonuçları ile sabit. Beyin göçü ülkenin beşeri alt yapısına büyük bir darbe. İtibardan tasarruf etmeyen Türkiye, çevre sorunlarına yeterince kaynak ayıramıyor. Orman alanları talana açık, dere yataklarında yapılaşma devam, verilen maden arama lisansları ile doğa katliamı dörtnala. 6 Şubat depreminin yerle bir ettiği şehirlerde hala sarılmamış pek çok yara var. Temel ihtiyaçları sağlanamayan Hatay ve Kahramanmaraş gibi yerlerdeki görüntü Gazze’den pek farklı değilken, hala Afrika hamlesi sürüyor, sözde yardım ve yatırımlar ülke dışına kayıyor. Temel ekonomik göstergelerin durumuna gelince:
İkiz Açıklar ve Büyüme Performansı
Son verilere göre bütçe açığının GSYİH içindeki payı yüzde 5, cari işlemler açığının payı ise yüzde 4.4. İkiz açıklar birbirini besleyerek döviz kuru ve faiz sarmalı ile 2024 yılında da ekonomi üzerindeki baskısını sürdüreceğe benzer. Mal ve hizmet ihracatının artması ve ithalatın azalması cari açığın azalmasında etkili. Ancak bunun yan etkileri var. Ulusal para ABD Dolar’ı karşısında bir yılda yüzde 38 oranında değer kaybetmiş durumda. Ama ihracat artışına faydası pek yok. Maliyet artışları ile enflasyonu körükleme etkisi ise büyük. Türkiye giderek net bir sermaye ihracatçısı haline geldi. Sermaye çıkışlarının girişlerinden fazla olması da cari işlemler dengesi açısından ciddi bir sorun. Üstelik cari açıktaki yükseliş ekonomik büyümeyi yavaşlattığı oranda bütçe açığını da arttırma eğiliminde. Zaten gerçeği ne kadar yansıttığı belli olmayan bütçe açığının azaltılması ise özellikle israf nedeni ile bir hayli zor.
Resmi rakamlar hep yanıltıcı. En son verilerle yılın üçüncü çeyreğinde ekonomik büyüme yüzde 5.9, 2023 sonu tahmini ise yüzde 4.3 olarak gözüküyor[1]. 2023 enflasyonu ise yüzde 64.8. Tabii hissedilen enflasyonun bu rakamın iki katı olduğu bir kenara bırakılsa bile enflasyon etkisinden arındırılmayan büyüme gerçek bir büyüme değil. Kaldı ki deprem, sel ve yangın gibi doğal felaketlerin yaşandığı bir yılda kayıpların büyümeden indirilmesi gerekir. Nerede o indirimler? Zaten gerçek bile olsaydı, yüzde 5.9 veya yıllık yüzde 4.3 büyüme Türkiye gibi kalabalık nüfuslu, üstelik mülteci ve göçmen yükü yüklenmiş bir ekonomi için yeterli olamaz.
Türkiye’nin Başına Gelenler, geleceklerin Teminatı
Yılın üçüncü çeyreğinde inşaat dâhil hizmetler sektörü yüzde 5,2, sanayi yüzde 5,7, tarım ise sadece yüzde 0,3 büyümüş. Yeni yatırım tüm teşviklere rağmen zayıf. Giren yabancı sermaye sadece mevcudu satın almaya yöneliyor. Verilen sözler tutulmuyor. “Ne oldu Altay Tanklarına?” sorusu sorulması suç. Zaten sorulsa bile cevap veren de, hesap veren de yok. Sınai büyümenin kaynağı hala yurtiçi talep şişmesine dayanan “yık ve yeniden yap”. Türkiye özellikle deprem riski nedeniyle genel bir şantiye görüntüsünde. İnşaat, ekonominin lokomotifi olarak zevahiri kurtarıyor. Ama arz fazlası olunca, 2024 de yabancıya haraç mezat satışın ulusal güvenlik riski de ayrı sorun. Gayrimenkul sektöründe vatandaşlık verilerek ödüllendirilen satın almaların vebalini gelecek kuşaklar ödeyecek. Bu durum, tarımın acıklı hali ile birlikte “vatan elden gidiyor” endişesi yaratıyor. Kendini beslemekte zorlanan Türkiye’nin geleceği, dışa daha da bağımlı bir Türkiye.
Dönen faaliyet çarkları, tercihli faiz ve döviz kurları dönüyorsa bir adalet ve ekonomik hesap karmaşası sonunu. Yok, artan faizlere rağmen hala kredi ile dönüyorsa, ortaya çıkabilecek geri ödeme zorlukları, finans sektörünü darboğaza sokabilir. Bu 2023 den 2024 ve ötesine aktarılabilecek bir başka risk.
Nereydik? Nerelere Geldik?
Asma köprüler, su basan tüneller, geçilen, geçilemeyen, dalga boyu yüksek olunca denize kapılan nice yollar yapıldı. Kuşkusuz aralarında iyi ve etkin olanları da var. Bunların çoğu çok daha uygun maliyetlerle yapılabilirdi. Ama işte tercihli kamu ihaleleri dolayısı ile ödenen şişkin faturaların hesabını soracak Sayıştay’ın bile işini hakkıyla yapamadığı bir Türkiye’de yaşıyoruz.
İçinde doktoru olmayan veya doktorları, sağlık personeli yurt dışına gitmek için sıra bekleyen nice hastane inşa edildi. Ama sağlık sektöründe de artık alarm zilleri çalıyor. Sağlığa erişim olsa, ilaca erişim artan fiyatlar nedeniyle zor.
Bu arada daha çok birilerinin cüzdanı şişerken, çoğu insan fakirleşti. Gelir uçurumları büyüdü. Adalet her alanda olduğu gibi gelirde de ayaklar altında kaldı. Ama nereden nereye gelindi? Sorusunu yine rakamların diliyle açıklayıp 2024 başında Türkiye’nin son on yılda ne kadar başarılı olduğunu görelim.
On yıl önce, yani 2013 sonu büyüme oranının yüzde 3.8 olduğu hatırlanırsa, 2024 e girerken görece ekonomik başarısızlık daha iyi anlaşılabilir. On yıl önce sadece yüzde 7.6 lık enflasyonla büyüyen bir Türkiye vardı. Faiz oranları ise yüzde 9 du. Evet, önce 1 kuruş tedavülden kalktı. Zamanla 5 ve 10 kuruşlar da kayboldu. Şimdi parlak 5 TL ler dolaşımda. Ama hangi yıl tek haneli enflasyona ve gerçek büyümeye dönüleceği belirsiz. Yine de her yeni yıl gibi, 2024 de yeni bir umut. Önemli olan umudu söndürmeyecek bilinci yeniden canlandırmak.
[1] The Economist (4 January, 2024)
Modern İpek Yolu Projesi’nden İtalya’nın ayrılmasını konu alan yazımızdan sonra hazırladığımız bu çalışmamızda, Kuşak ve Yol Girişimi (Belt and Road Initiative/KYG)’nin, tüm bu organizasyon ve yatırımların oluşturduğu maliyete ne kadar değdiğini; katılımcı ülkelerin bu yatırımlarla ilgili üstlendikleri Çin finansmanının bu ülkelerin geleceğini karartıp karartmadığını anlamaya çalışacağız.
2023 yılında dünya kamuoyunu en fazla yaşanan deprem, çevre felaketleri ve Ukrayna savaşı nezdinde Doğu – Batı arasında ayrışan siyasi, ticari ve ekonomik gerilimler meşgul etmiş, Gazze savaşı da sembolik etkileri itibariyle yıla damgasını vurmuş bulunmaktadır.
Diğer taraftan kuantum bilgisayar ve yapay zeka (AI) teknolojilerinin gündeme gelmesiyle zirve yapan dijital teknolojiler özellikle iletişim alanında tüm dünyada mesafe ve zaman sorununu yok ederek 21. yüzyılın şekillenmesinde inanılmaz roller oynamaktadır. Soğuk savaş dönemlerinde olduğu gibi ABD ve Çin nezdinde Batı ile Doğu arasında tekrar şekillenen amansız mücadele insanlığın geleceğini etkileme yolundadır. İki dünya arasındaki yarış uzay teknolojilerinde de devam etmektedir. Öyle ki Anglo Sakson’lar 2030’larda ordularının %30’unu yapay zekalı robot askerler bazında planlamakta olup, Star Wars uzay teknolojileri gerçekleşme yolundadır.
Xi Jinping döneminde 3,5 trilyon dolarlık döviz rezervine ulaşan Çin “yeni normal” olarak adlandırılan dönemde Sun Tsu’nun yumuşak güç kavramına dayalı olarak “Çin tipi” küresel yayılım ve hakimiyet stratejisini yürürlüğe koymuştur. Çin Rusya ile beraber kurduğu Şanghay İşbirliği Örgütü’ne (ŞİÖ) Hindistan ve Pakistan’ın da katılımıyla ortaya çıkan yeni durum gelecekte dünya hakimiyet savaşının pasifik ekseni üzerinde vuku bulacağının habercisi olmuştur..
Diğer taraftan etki tepkiyi doğurur misali Wall-Street ve City of London ile sembolleşen küreselciler ile ulusalcılar arasında ayrışma da dikkat çekicidir. 2024 kasımında ABD başkanlık seçimlerinde Trump nezdinde tekrar ulusalcıların iktidara gelmesi olasıdır. Kısa kalan dönemde Biden başkanlığının halkın günlük yaşamını direk ilgilendiren başta enflasyon ve diğer ekonomik alanlarda kaydedeceği başarılar önem kazanmış bulunmaktadır. Haliyle Rusya'yı ’gözden çıkarmış gibi görünen Batının ekonomilerinde olumsuzluklara yol açabilecek Çin politikası henüz netlik kazanmamış olup, ABD seçimleri sonrası ulusalcıların kazanması durumunda Tayvan sorunu dahil bir şekilde uzlaşma yönünde adımlar atılabilir. Çünkü zaten iklim, çevre sorun ve felaketlerinden nüfus , göç , mülteci sorununa kadar acı çeken dünyanın pasifik üzerinden ateşlenecek nükleer bir savaş tehlikesini asla kaldıramayacağı varsayımı süper güçleri bir şekilde aynı soğuk savaş yılları gibi uzlaşmaya zorlayabilir. Aslında aksi bir durum global elitlerin de pek işine yaramayacaktır. Sonunda diplomasi ve aklın galip gelmesi insanlığın en büyük temennisidir.
Sonuç :
Gazze ve Batı Şeria dışında da İsrail’de önemli miktarda Müslüman yaşamaktadır. 2 milyon civarındaki Müslümanların oranı yaklaşık yüzde 20’dir. Siyonistlerin egemenlik iddia ettiği Gazze ve Batı Şeria da katıldığında İsrail nüfusunun yarısından çoğu Müslümandır.
İskoçya’nın başkenti Edinburg’da İskoç Parlamentosu, Kuzey İrlanda’nın başkenti Belfast’ta Kuzey İrlanda Meclisi, Galler’in başkenti Cardiff’te Galler Parlamentosu vardır ama İngiltere’nin başkenti ve Birleşik Krallık Parlamentosu’na ev sahipliği yapan Londra’da İngiltere Parlamentosu yoktur.
30 Kasım-12 Aralık tarihleri arasında Birleşik Arap Emirlikleri’nde gerçekleştirilen İklim Zirvesi’nde İskoçya Birinci Bakanı Hamza Yusuf’un Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan ile görüşmesi Birleşik Krallık iç siyasetini karıştırdı ve İskoçya’nın ikinci kez bağımsızlık referandumu yapılması talebi sebebiyle zaten gergin olan Londra-Edinburg hattında gerilim iyice arttı.
Ersin Dedekoca - 23-03-2024
Ekonominin dijitalleşmesinden kaynaklanan vergi zorlukları, günümüzün başat sorunları arasında yer almaktadır. Diğer yandan, kazançların “vergi cennetlerine” doğru kayması olgusu da, “vergi tabanlarında aşınmaya”yol açmaktadır. Örneğin, 1980 yılında dünya genelinde yüzde 40,1olan “yasal kurumlar ver...
“Türkiye dışında kalmış olan Türkler, ilkin kültür sorunlarıyla ilgilenmelidirler. Nitekim, biz Türklük davasını böyle bir olumlu ölçüde ele almış bulunuyoruz. Büyük Türk tarihine, Türk dilinin kaynaklarına, zengin lehçelerine, eski Türk…
21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü - 14 Mart 2024
Doktora Öğrencisi Duhan Alptürk İNCE
Prof. Dr. Sema Kalaycıoğlu - 11 Mart 2024
Hava koridoru, tahıl koridoru ve nice “insani yardım koridoru” na şimdi bir başkası eklenmek üzere. ABD önderliğinde planlanan Gazze’ye insani yardım koridoru veya yüzer iskele. 7 Ekim’den sonra başlayan Israil…
Bu makalede, 2024 yılı 2023 verileri çerçevesinde Türkiye açısından siyasal, ekonomik, güvenlik, çevre ve uluslararası ilişkiler yönünden irdelenecektir. Türkiye için 2023 yılı, Yargıtay’da bir grup yargıç tarafından başlatılan bir “sivil darbe”…