(20 ülke + ABD’nin 41 Eyaleti)

Her 24 Nisan’da ülke gündemi, Ermeni iddiaları ile esir alınıyor. Öyle ki 23 Nisan Ulusal Egemenlik Bayramı dahi bu sene olduğu gibi gölgede bırakılabiliyor. Kuşkusuz ki bu zaten Ermeni iddialarının bir sonuç doğurabilmesine dönük stratejinin  parçasıdır. Konu her sene “ABD Senatosu’ndan geçti mi, geçiyor mu?” tartışmalarıyla en az bir ay boyunca Türkiye gündeminde işlenmektedir. Aynı zamanda “Kabul eden ülkelere bir de … eklendi” haberleri yapılmaktadır. Aynı dönemlerde dünyanın pek çok noktasında “Ermeni Soykırım Yalanına Son ve Şehit Diplomatlarımızı Anma”[1] mitingi yapılıyorsa da Ermeni lobisinin düzenlediği gösteriler kadar ön plana çıkamadıkları için tüm dünya insanlarının soykırım yapıldığı inancıyla sokaklara döküldüğü zannedilmektedir. Böylesi yoğunlukta gündemde yer aldığı için de “Tüm dünya kabul etti” algısı da ister istemez oluşmaktadır. Hatta tüm dünya kabul etmişken Türkiye’nin kabul etmemekle kendi itibarını zedelediği inancı oluşmaktadır.

Hâlbuki 100 yılda bu iddiaları kabul eden parlamento sayısı sadece 20’dir. Yani BM üyesi 192 ülkeden sadece 20’sinin parlamentosunda Ermeni iddialarına uygun tasarı, yasalaşmıştır. AİHM’nin 17 Aralık 2014 tarihli Doğu Perinçek kararında da vurgulandığı gibi bunlar sadece parlamento kararlarıdır. Yeni birer parlamento kararları ile değişebilir, hükümet programlarına alınmamakta, o devleti dahi bağlamamaktadır. Hukuki değil siyasi kararlardır. Kaldı ki Fransa Anayasa Mahkemesi de aynı yönde karar alarak, Paris’in hazırladığı inkâr yasasını 2012’de iptal etmişti. İngiltere’de de net delillerle ispat edilmediği için ve cezai sonuçlar doğuran bir suç olduğu için 1997’de soykırımı kabul etmemişti. Dolayısıyla parlamento kararlarının ne mahkeme kararı gibi bağlayıcılığı olabilir ne dünya halklarının izlenimini yansıtır. Çünkü parlamento kararları birer referandum kararları değildir.  Hatta pek çok ülke parlamentosundaki oylamada tasarının yasalaşması küçük farklarla kabul edilmiştir.Örneğin İsveç’de 2010’da yapılan oylamada 130 ''Hayır'', 131 ''Evet'' oyu kullanılmıştı. Bu nedenle “Ermeni İddiaları’nın kabul edildiği ülkeler” ifadesi dahi psikolojik açıdan olandan daha büyüğü ifade etmek anlamına gelmektedir. Bazı ülke parlamentolarında aynı karar farklı içeriklerle birkaç kez kabul ettiği için ve kabul etmeyen bazı ülkelerde de neredeyse her yıl bir şekilde konu tasarı olarak parlamentoya taşındığı için çok fazla tanıma olduğu algısı oluşmaktadır. Ancak bu gerçeği yansıtmamaktadır.

Bu çerçevede Ermeni iddialarını parlamentosuna getiren ve tanıyan ülkelere sırasıyla bakalım:         Uruguay[2] (1965, 2004, 2005 olmak üzere üç kez Ermeni soykırımı iddiaları kabul edildi)

Kıbrıs Rum Yönetimi[3]  (1982)

Arjantin (1993, 2 yasa,[4] 3 önerge[5] ile 5 kez kabul edildi)

Rusya Federasyonu[6] (1995’de ve 2005’de kabul edildi)

Kanada[7] (1996, 2000 ve 2004’te gündeme geldi ve üçünde de kabul edildi)

Yunanistan[8]  (1996)

Lübnan[9] (1997) (1997’de ve 2000’de iki kez tanıdı)

Belçika[10] (1998)

Fransa[11] (1998, 2000, 2001, 2006’da farklı içeriklerle yasalaştı)

İsveç (2000)[12]

İtalya[13] (2000)

Vatikan[14] (İtalya ile birlikte 2000’de)

İsviçre[15] (2003)

Slovakya[16] (2004)

Hollanda[17] (2004)

Polonya[18]  (2005)

Almanya[19] (2005)

Venezuela[20] (2005)

Litvanya[21] (2005)

Şili[22] (2007)

İsveç[23] (2010)

** Amerika Birleşik Devletleri'nde ise 41 eyalet Ermeni Soykırımı'nın olduğunu kabul etmektedir. Soykırım olarak tanımlayan ABD eyaletleri: Alaska, Arizona, Arkansas, Kaliforniya, Colorado, Connecticut, Delaware, Florida, Georgia, Güney Karolina, Idaho, Illinois, Kansas, Kentucky, Kuzey Dakota, Kuzey Karolina, Louisiana, Maine, Maryland, Massachusetts, Michigan, Minnesota, Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New Hampshire, New Jersey, New Mexico, New York, Ohio, Oklahoma, Oregon, Pensilvanya, Rhode Island, Tennessee, Utah, Vaşington,Vermont, Virjinya, Wisconsin.[24]

** Bunlardan başka

+ Birleşik Krallığı'nın bir parçasını olmasına karşın, Galler de soykırım olarak tanımlamaktadır. (Birleşik Krallık ise soykırım değil katliam ifadesini kullanmaktadır.)

+ 20 Nisan 2007'de, Bask Parlamentosu soykırım olarak tanımlayan bir deklarasyon yayınlamıştır.[25]

+İspanya'daki özerk Katalonya bölgesinin parlamentosu, Mart 2010'da onayladığı bir kararla, Ermeni iddialarını kabul etmiştir. Ancak Katalonya Özerk Yönetimi Başkanı Jose Montilla ise bir mektup göndererek Katalonya yönetimi adına Türkiye'den özür dilemiştir.

+ 23 Kasım 2007'de Mercosur parlamentosu soykırım tanımlaması yapmıştır.[26]

+ Avustralya'nın Yeni Güney Galler eyaleti Ermeni soykırımı olduğunu kabul etmiştir.

Soykırım Olarak Tanımlamayan Ülkeler:

+ Bulgaristan, Danimarka, İsrail parlamentolarına ise tasarı defalarca getirişmiş ancak  reddedilmiştir.

Soykırımı Kabul Eden Örgütler:

Dünya Kiliseler Konseyi[27], Avrupa Parlamentosu (1987,2000,  2002, 2005)[28]; BM Ayrımcılığın Önlenmesi ve Azınlıkların Korunması Alt Komisyonu[29]; Avrupa Konseyi (1998,2001)[30], İnsan Hakları Derneği[31]; YMCA Avrupa Birliği[32], Permanent Peoples' Tribunal[33]

KARAR TASARILARININ İÇERİKLERİ

Değişik ülkelerin parlamentolarında kabul edilen, Ermeni iddialarına ilişkin kararlar içerik yönünden 6 grupta değerlendiriliyor.[34]

Birinci grupta Türkiye ve Osmanlı Devleti ismini kullanmadan 1915 olaylarını "soykırım" olarak değerlendiren ülkeler yer alıyor. Uruguay, Kanada, Fransa, İtalya, Hollanda, Polonya (Türkiye'deki Ermenilerin soykırıma uğradığı ifadesine yer veriliyor, ancak soykırımı kimin yaptığına ilişkin karar metninde bir ifade yer almıyor) ve Venezuela (Ermeni halkına karşı 'Genç Türk' rejimi ve onun 'Pantürkizm' ideolojisi tarafından işlenen soykırım ifadesine yer veriliyor, ancak Osmanlı Devleti veya Türkiye'ye bir atıfta bulunulmuyor) bu grupta yer almakta.

İkinci grupta "soykırım" suçundan dolayı Türkiye'nin sorumlu tutulamayacağının yer aldığı parlamento kararları bulunuyor. Avrupa Parlamentosu'nun 1987 kararı bu grupta değerlendiriliyor.

Üçüncü grupta 1915 olaylarından Osmanlı yönetimini sorumlu tutan ülkeler yer alıyor. Bu çerçevede alınan kararlar Belçika, İsveç, İsviçre, Slovakya, Almanya ve Litvanya'da.

Dördüncü grupta 1915 olaylarından açıkça Türkleri sorumlu tutarak Türkiye'nin sorumluluğuna atıfta bulunan Kıbrıs Rum Yönetimi ve Yunanistan yer alıyor.

Beşinci grupta Ermeni iddialarına konu olayların 1915-1923 döneminde yaşanmış göstererek dolaylı olarak Osmanlı Devleti ile birlikte Türkiye'ye de suçlama yönelten ülkeler yer alıyor. Arjantin (2003), Rusya, Lübnan ve Şili bu grupta sıralanıyor.

Altıncı grupta 1915 olaylarının konu edildiği iddialara Ermeniler dışında Asuri / Süryani / Keldanilere ve Pontus Rumları gibi Anadolu'daki diğer Hıristiyan halkları içine alacak şekilde genişleten İsveç Parlamentosu (2010) yer alıyor. Kararın bu şekilde çıkmasında ülkede yaşayan Süryani ve Rum diasporasının etkili olduğu biliniyor.

İLGİNÇ BİR KARŞILAŞTIRMA

Her ne kadar olaylar arasında benzerlik olmasa da Türkiye gündeminde yer alması ve tıpkı Ermeni iddiaları gibi dünya parlamentolarına taşınması nedeniyle Hocalı’da yaşanan soykırımın dünya vicdanında gördüğü karşılığı kıyaslamak istedik. Hocalı’da 1992 Şubatında yaşananları soykırım olarak tanıyan 9 ülke bulunmaktadır. Birini tanıyan ülke diğerini tanımamıştır. Hocalı’da yaşananların soykırımı olduğunu kabul eden  ülke ve kuruluşlar: Azerbaycan, Meksika, Pakistan, Macaristan, Kolombiya, Çek Cumhuriyeti,  Bosna-Hersek, Peru, İslam İşbirliği Teşkilatı Parlamentolar Birliği, Honduras’tır. Ayrıca Türkiye Dış İlişkiler Komisyonu kararındaki gibi Hocalı’da yaşananları insanlığa karşı suç ve katliam çerçevesinde değerlendiren kararlar da bulunmaktadır.

·         Ermeni iddialarının ilk kabul edildiği yer Dünya Kiliseler Konseyi (1983) ardından ilk tanıyan ülke Uruguay ve sonra GKRY olmuştur. Hocalı’nın ilk kez soykırım olarak kabul edildiği yer İslam Konferansı Örgütü ardından aynı gün tanıyan iki ülke Meksika/Pakistan olmuştur. Ermeni iddiaları 1983’den bu yana 31 yılda 20 ülkenin parlamentosunda karşılık bulurken Hocalı’da yaşananlar sadece 4 yılda 9 ülke parlamentosunda karşılık bulmuştur.

·         ABD’de Ermeni iddialarını kabul etmeyen eyaletler Hocalı’yı soykırım olarak kabul etmiştir; ikisini de soykırım olarak kabul eden eyaletler de bulunmaktadır. Hocalı'da yaşananları katliam olarak tanımlayan ABD'nin eyaletleri (13 eyalet) , Massachusetts, Teksas, New Jersey, Georgia, Maine, New Mexico, Arkansas, Oklahoma, Tennessee, Pensilvanya, Batı Virginia, Connecticut, Florida’dır.

·         Böylesi bir karşılaştırma bakımından ilginç bir diğer husus ise Ermeni iddialarını tanıyan ülkeler arasında tek bir Müslüman ülke olmasıdır: Lübnan. Aynı şekilde Hocalı’da yaşananların bir soykırım olduğunu kabul eden de tek bir Müslüman ülke bulunmaktadır: Pakistan. Ermeniler iddialarını oluştururken “Cihat” kavramına da vurgu yapmakta ve bir anlamda 1915 olaylarını Müslümanların Hristiyanlara dönük yok etme girişimi olarak da lanse etmektedir. Bu nedenle iddiaları kabul edenlerin çoğunluğunun Hristiyan ülkeler olmasında bu yaklaşımın etkisi düşünülebilir. Ancak Hocalı’da Müslüman bir nüfusa dönük yok etme girişimi bulunmaktadır ve burada yaşananları soykırım olarak kabul edenler yine çoğunlukla Hristiyan ülkelerdir.

Sonuç Yerine

Konuya üç açıdan bakılması gerekir. Birincisi kamuoyu üzerinde yaratılan etkidir. Yukarıda zaten sanki tüm devletler kabul etmiş gibi bir algı yaratıldığı ifade edilirken bu nokta vurgulanmıştır. İkincisi hukuki açıdan parlamento kararlarının hiçbir mana ifade etmediğidir. Burada AİHM’nin Doğu Perinçek Davası hakkında verdiği karar son derece önemlidir. Mahkeme bir yandan parlamentoların mahkeme ve tarihçilerin görevini üstlenemeyeceğini ifade etmektedir bir yandan da 1915 olaylarının Yahudi soykırımına benzemediğini vurgulamaktadır. İlki açısından bizzat mahkeme, “sadece 20 ülkenin parlamentosu tarafından tanınmışsa da” diyerek ve ayrıca parlamento kararlarının hiçbir hükmü olmadığını belirterek “tanıma” kavramına yüklenen anlamı minimize etmektedir. İkincisi açısından ise Mahkeme, Holocoust ile yaptığı karşılaştırma neticesinde Ermeni olaylarının hukuken soykırım olmadığını net şekilde belirtmektedir. “Olduğunu söylemek kadar olmadığını söylemek de mümkündür” ifadesi ile de konunun tarih düzeyinde tartışılmasının “inkar yasaları” ile engellenemeyeceğine hükmetmektedir. 

Konuyu incelerken ağırlık verilmesi gereken üçüncü alan ise Türkiye’nin siyasi ilişkileridir. Ülkeleri tek tek incelemeyeceğiz. Ancak Uruguay’ın parlamentosunda Ermeni iddialarını onaylayan ilk kararı çıkaran ülke olması ve 2004 ile 2005’te de yeni kararlarla, iddiasını sürdürme tutumu ilginçtir. Ülkedeki çok zengin Ermenilerin bu kararların temel belirleyicisi olduğu kanaati yaygındır. Uruguay’dan tam 17 yıl sonra ikinci karar gelmiştir. İkinci ülkenin  GKRY olması, kuşkusuz ki 1974 Mutlu Barış Harekatı ile ilgilidir. Nitekim kararda 1974 harekatı ile bağlantı kurulduğu kaydedilmektedir. 1982’deki 2. tanımadan 1993’deki üçüncü tanımaya (Arjantin) dek başkaca tanımaya denk gelinmemektedir. Burada da Güney Amerika yerleşen zengin Ermeniler’in etkisinden bahsedilebilir. Zira Arjantin Parlamentosu da defalarca aynı yöndeki kararı tanıma yoluna gitmiştir.  Kanaatimizce ilginç hususlardan biri de Yunanistan’ın böylesi bir karar için GKRY’den sonra 14 yıl beklemesidir.  1996’ya dek bu harekete girişmemesi ile herhalde Özal dönemi ilişkileri iyileştirme (bir nevi erken “Komşularla Sıfır Sorun Politikası” dönemi) girişimi ile bağlantılı görülmelidir. GKRY ve Yunanistan’ın karar içerikleri benzerlik göstermekte ve her iki ülke de Türkiye’yi soykırımın sorumlusu olarak göstermektedir. Nitekim 20 tanıma kararı arasında bu iki ülke parlamentosu haricinde soykırım kararında Türkleri açıkça sorumlu gösteren başkaca karar bulunmamaktadır.

Türkiye’nin siyasi ilişkileri bağlamında, soykırımı tanıma kararı alan ülkelerle ticaret hacminin tanıma kararı sonrasında artış göstermesi de dikkat çekici hususlardan biridir. Nitekim Türkiye aleyhine bir karar alındığında karar alan ülke ile Türkiye’nin ticaret hacminin artış gösterdiğini OECD istatistiklerini kaynak göstererek raporlayan da Amerika Ermeni Ulusal Komitesi’dir (ANCA).[35] Kuşkusuz ki, Türkiye’nin tanıma kararlarını engellemek için ekonomik yaptırım uygulama tehdidini kullanması karşısında kullanılan bir yöntemdir. Ancak tablo da iddianın gerçek olduğunu göstermektedir.

Türkiye’nin siyasi ilişkileri bağlamında dikkat çekici bir diğer husus da 2002 sonrasında 9 yeni tanıma ve 9 yeniden tanıma olmasıdır. 2002’ye dek 1965’den itibaren 37 yılda 10 tanıma gerçekleşmişken son 12 yılda 9 yeni tanıma gerçekleşmiş, 9 defa da daha önce tanıma kararı almış parlamentolarda yeniden tanıma kararı alınmıştır. Yani AKP Hükümetleriyle Türkiye’nin hızla yükselen güç olmasının inadına inadına ve komşularla sıfır sorun politikasına “rağmen” AKP döneminde tanımalarda çok hızlı bir artış yaşanmıştır.   

(Makale ilk olarak 1 Mayıs 2014 tarihinde yayınlanmıştır)