Genel Hatlarıyla Çin'de Milliyetçiliğin Gelişimi

Çin'de milliyetçilik ve millet algısı Batı'daki örneklerinden birçok yönden ayrılmaktadır. Çin, Shang Hanedanlığından itibaren onlarca farklı hanedan ailesi tarafından yönetilmiştir. Çin 12. Yüzyıldan itibaren Yuan (Moğol), Ming (Han, Çinli) ve Qing (Mançu) olmak üzere 3 farklı hanedan tarafından yönetilmiştir. Özellikle Ming dönemi Yuan (Moğol) dönemine bir tepki olarak gelişmiş ve Han soylu Çinliler Çin coğrafyasının kontrolünü yeniden ellerine almışlardır. Ming Hanedanı'nın kurucusu Zhu Yuan Zhang aslında Han soylulardan oluşan bir ayaklanmanın ele başlarından biridir ve sonra da Ming Hanedanının ilk imparatoru olacaktır. Dönemin şartları içerisinde bunu Çin coğrafyasının ezici çoğunluğunu oluşturan Han'ların milliyetçi bir ayaklanması olarak görmek de mümkündür.

Çin'de Batılı manada milliyetçilik 20. yüzyılın ortalarından sonra kitleselleşmeye başlayacaktır. Özellikle 1901 yılında başlayan ve bir tür Budist tarikat öncülüğünde başlayan Boksör (Yi He Tuan, 义和团) ayaklanması Çin halkının sömürgeci Batılı güçlere karşı tahammülünün sonuna geldiği bir noktada patlak vermiştir. Ayaklanma sırasında Pekin'de bulunan Batılı elçi ve temsilcilerin öldürülmesine kadar giden olaylar yaşanmıştır. Dönemin büyük güçleri bunu fırsat bilerek Çin'e karşı bir saldırı başlatmışlar ve Pekin'i işgal etmişlerdir.

Çin'in 20. yüzyılın başında yaşadığı sosyal, ekonomik ve siyasi çalkantılar 1911'de kurulan Çin Cumhuriyeti'nin ortadan kalkmasına ve uzun bir fetret devrinin yaşanmasına neden olmuştur. Çin Halk Cumhuriyeti'nin kuruluşu bu çalkantılara geçici de olsa bir nokta koymayı başarmıştır. 1949'da Tiananmen meydanında büyük bir halk kitlesinin katılımıyla kuruluşu ilan edilen Çin Halk Cumhuriyeti tek parti rejimi olarak kurulmuştur. Bu tarihten itibaren Çin, Sovyetler Birliği benzeri bir sistem üzerine sosyalist yolla modern bir ülke inşasına girişmiştir.

Komünist Propagandanın Milliyetçi Yönü

1949 sonrasında her ne kadar Komünist ideoloji ve propaganda öne çıkmış olsa da Çin milliyetçiliği yavaş yavaş ön plana çıkmıştır. Japon işgali ardından Kore Savaşı, Kültür Devrimi ve Sovyetler ile ilişkilerin kopma noktasına gelmesi Çin'de milliyetçiliği besleyen sebeplerin başında gelmektedir. 1980'lerin ardından başlayan ABD ile yakınlaşma, "reform" ve "dışa açılma" politikalarının ardından Komünist söylem isim değiştirmeden hızlı şekilde içerik değiştirmiş ve çok daha milliyetçi sloganların öne çıktığı bir noktaya gelmiştir. "Sosyalist piyasa ekonomisi" ya da "Çin'e özgü sosyalizm" (中国特色社会主义) olarak adlandırılan Çin komünist ideolojisi 1980 sonrasının ekonomik liberalleşme hareketi neticesinde gittikçe önemini yitirmektedir. Bu nedenle son dönem propaganda içerisinde milli unsurlar daha fazla ön plana çıkmaktadır. Aslında Çin, Komünizmi de başından itibaren kendine has özellikler ile harmanlamaya çalışmış ve alternatif bir yapı oluşturma yoluna gitmiştir.

1990'lar ve 2000'lerde ekonomisinin gelişmesi ve dışa açılması sayesinde Çin gittikçe zenginleşmiştir. Bu zenginleşmeye paralel olarak dünyadaki etkisi de gün geçtikçe artmaktadır. 1980'lerin başından itibaren uluslararası krizlerden uzak kalmaya ve yumuşak tavır izlemeye çalışan Çin, ekonomik ve askeri açıdan güçlendikçe milliyetçi söylem daha çok ön plana çıkmaya başlamıştır. 2000'lerde yayınlanan iki kitap bu yeni yükselişin sembolleri haline gelmiştir. Bu kitaplar arasında en çok öne çıkan ikisi "Çin Hayır Diyebilir[1]" ve "Çin Memnun Değil"dir.[2] Kitaplar özetle Çin tarihinin ne kadar köklü olduğu, Çin'in insanlığa birçok katkıda bulunduğu, halihazırda Çin'in bu köklü geçmişi ve gücü mertebesinde söz sahibi olamadığı düşüncesinden yola çıkarak daha etkili bir dış politika izlenmesi gerektiği düşüncesini dile getirmektedir.

Wikileaks'in ortaya çıkardığı gerçek: ABD Çin'i Yakından İzliyor

Wikileaks aracılığıyla kamuoyuna sızan 21 Mayıs 2009 tarihli ABD belgesinde "Çin Memnun Değil" adlı kitap çerçevesinde Çin'de yükselen milliyetçilik analiz edilmeye çalışılmıştır.[3] Belgenin başlığı da "Çin Memnun Değil: Milliyetçi Saçmalık ya da borazan daha gururlu bir gençliğe çağrı mıdır?" şeklindedir. Belge içerisinde kitap ile ilgili ayrıntılı bilgilere yer verilmektedir. Alt başlıklar içerisinde ilk baskısı 600.000 satan kitabın "Çin Memnun Değil, Yayıncı Memnun" şeklinde söz edilmesi dikkat çeken bir ayrıntıdır. Ayrıca Çin'de internet üzerinden kitap alışverişinin en çok yapıldığı ve en popüler satış sitesi olan DangDang'ın[4] da isminin geçmesi, ABD'li dipnotların Çin'i yakından takip etmeye çalıştıklarına işaret etmektedir.

Belgenin devamında kitabın çok satmasına rağmen, çok da eleştirildiği nakledilmekte, Çin halkının ancak %20'sinin kitaptaki görüşlere katıldığı dile getirilmektedir. Belge içerisinde kullanılan Narsist (Zi Lian, 自恋) ve Savaşçı (Hao Zhan, 好战) kelimelerinin İngilizcelerinin yanında Çincelerinin de olması belgeyi hazırlayanların ileri düzeyde Çince bilgisine sahip olduklarını da göstermektedir. Belgenin devamında Çin'de ABD imajının Obama'nın Başkan seçilmesinin ardından düzelmeye başladığı ve özellikle üniversite öğrencileri arasında oldukça popüler olduğuna da işaret edilmektedir. Belgede ayrıca piyasaya çıkan söz konusu kitapların Çin'in iç dinamikleri açısından ayrıntılı bir değerlendirilmesi yapılmış ve aslında Çin'in zengin ve yönetici pozisyonunda bulunan toplumsal kesiminin bu görüşleri pek de benimsemediği öne sürülmüştür. Gerçekten "Çin Memnun Değil" kitabının yayınlanmasının üzerinden çok geçmeden bu kitaba cevap niteliğinde bir "Çin Çok Memnun[5]" adlı kitap yayınlanmıştır.

Sonuç:

ABD'nin Çin'deki milliyetçi yükselişi yakından takip ettiği görülmektedir. Bu milliyetçi yükselişin adeta sembolleri haline gelen söz konusu iki kitap ve kitapların Çin kamuoyu ve Çinli yöneticiler tarafından değerlendirilmesi ABD'ye bu konuda bazı ipuçları sunmaktadır. Kitapların yayımının ardından Çin medyasında yer alan kitaplara yönelik eleştiriler Çin yönetiminin bu düşünceleri tamamen paylaşmadığını göstermekte, Çin tarihinde kontrolden çıkan ayaklanmalar düşünüldüğünde milliyetçiliğin doğru kontrol edilemediği takdirde yönetim için de bir tehdit haline gelebileceği düşünülmektedir. Çin ile ilişkilerinin önemini bilen ABD'nin Çin'i yakından takip etmekte olduğu ve Çin'de ortaya çıkabilecek bir milliyetçi akımı göz önünde bulundurduğu görülmektedir.

[1] 宋强张藏藏 (1996), ,中国可以说不 (Çin Hayır Diyebilir), 中华工商联合出版社.

[2] 宋晓军 (2009), 中国不高兴 (Çin Memnun Değil), 江苏人民出版社.

[3] Söz konusu belge ABD'nin Pekin Büyükeliçiliği tarafından yazılmıştır. Wikileaks reference id'si 09BEIJING1378'dir.http://213.251.145.96/cable/2009/05/09BEIJING1378.html (Erişim 28 Aralık 2010)

[4] Çin'in en popüler kitap satış sitesidir. İnternet sitesi için bakınız: www.dangdang.com

[5]胜利巩,夫章,兰雅 (2009), 中国很高兴(Çin Çok Memnun), 东方出版社.