Son yıllarda Çin, hem bölgesel hem de küresel çapta birçok siyasi ve ekonomik oluşuma öncülük ederek hem nüfuzunu artırmakta hem de ABD’nin tek kutuplu anlayışına karşı önemli bir başkaldırıda bulunmaktadır. Bir anlamda Çin, ABD Dış İlişkiler Konseyi Başkanı Richard N. Haass’ın ABD’nin tek kutuplu döneminin sonunun geldiği, 21. yüzyılın ‘kutupsuzluk’ (nonpolar) olarak tanımlanacağı yönündeki tezine[1] uygun olarak Amerikan hegemonyasına karşı çıkmaktadır.

Berlin merkezli düşünce kuruluşu Mercator Institute for China Studies’de yer alan bir makaleye göre,Çin son yıllarda uluslararası sistemde paralel yapılar kurarak ABD önderliğindeki düzene alternatif geliştirmeye çalışmaktadır. Pekin, mevcut uluslararası kurumlar ile bağını devam ettirirken, bu kuruluşları kısmen tamamlayıcı kısmen de onlarla rekabet edilebilir bir mekanizma oluşturmaya çalışmaktadır.[2] Bu çerçevede öncülük ettiği bir dizi siyasi, ekonomik ve askeri örgüt ile dünya üzerindeki nüfuzunu her geçen gün artırmaya çalışmaktadır.Çin merkezli organizasyon ve mekanizmalar ile oluşan bir ağ ile Çin, var olan hükümetlerarası kuruluşlardaki boşluklarını hedeflerken, özellikle dış politikalarında ve uluslararası kalkınma yardımı için ortak arayan marjinal ülkeleri dikkate almaktadır.[3]Şangay İşbirliği Teşkilatı, BRICS gibi örgütlenmeler ile İpek Yolu Ekonomik Kuşağı (İYEK) gibi projeler Çin’in bu stratejisi için önemli araçlar olarak değerlendirilebilir.

International Parallel and Alternative Structures Promoted by China

(Çin’in Desteklediği Uluslararası Paralel ve Alternatif Yapılar)

Kaynak:http://www.merics.org/fileadmin/templates/download/chinamonitor/China_Monitor_No_18_en.pdf

Çin’in Yeni Atağı: İpek Yolu Ekonomik Kuşağı

Modernize edilmiş tren yolları vasıtasıyla İpek yolu üzerindeki ülkelerin özellikle de Orta Asya ülkelerinin birbirlerine bağlanması hedefleyen İpek Yolu Ekonomik Kuşağı Projesi[4] ve 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu Projesi, ilk kez 2013 yılında Çin devlet başkanı Xi Jinping tarafından ortaya atılmıştır.[5]Xi Jinping, tarihi ipek yolunun yeniden hayata geçirilmesi konusundaki görüşlerini ilk kez 7 Eylül 2013’te Astana’da yapılan bir toplantıda dile getirmiştir. Xi bu konuşmasında, İpek Yolu projesinin Çin’in bölge nüfuzunu artırmaya yönelik bir hamle olduğu yönündeki yorumlara karşı ülkesinin bölgede nüfuz geliştirme veya bölge ülkelerinin içişlerine karışma gibi bir niyeti olmadığını, projenin ekonomik getirileri nedeniyle ortaya atıldığını ifade etmiştir.[6] Konuşmasının devamında Xi, İpek Yolu’nun üç milyar nüfusu ve gerek ölçek gerekse potansiyeli ile eşsiz bir pazar olduğunu belirtmiştir.[7]

Pekin kendisini merkeze aldığı bu yeni ekonomik atağı ile Avrupa pazarına daha hızlı bir şekilde ulaşmayı hedeflemektedir. Kara ve deniz ayağı olan projenin küresel krizin etkisi ile talep daralması yaşayan Çin ekonomisine de güç kazandırması beklenmektedir. Buna ek olarak İYEK projesi ile Çin gelişen ekonomisine olan kaynak ihtiyacını da daha kolay ve ucuz şekilde karşılama imkânına kavuşacaktır. Sadece İran körfezinden çıkan petrolün dörtte birinden fazlasını Çin’in alması ve İran’ın petrol sanayisine milyonlarca dolar yatırması Çin’in artan enerji talebini göstermesi açısından önemi bir veridir.[8] Yalnızca taşımacılık hattı ile sınırlı olmayan bu proje ile İpek Yolu üzerindeki ülkeler arasında işbirliği ve ortak yatırımların artırılmasını amaçlamakta ve yolun bir ekonomik kuşak haline getirilmesini öngörmektedir. Pekin merkezli gelişen İYEK, Çin’in dev pazarı ve yüksek performanslı üretim gücüyle birlikte Avrupa’nın sermayesi ve teknolojisi, Orta Asya’nın ise enerji kaynaklarını içeren çok yönlü bir katılımı ihtiva etmektedir.[9]

Kara İpek Yolu, Çin’den başlayıp Orta Asya ve İran üzerinden Türkiye’ye geldikten sonra Avrupa’ya devam ediyor; Rotterdam’a kadar gidip güneye iniyor ve Venedik’te son buluyor. Deniz İpek Yolu ise, Güney Çin Denizi’nden inip Kalküta’ya uğradıktan sonra Hint okyanusunu kat ediyor, Kenya’ya uğrayıp Kızıl Deniz ve Akdeniz’i geçerek Venedik’te Kara İpek Yolu ile birleşiyor.[10] Projenin maliyeti ve inşa süreci düşünüldüğünde tam olarak ne zaman hayata geçirileceği net değil. Bununla birlikte Çin’in ekonomik baskısının proje ile daha da artacağını düşünen kuşak üzerindeki ülkelerin ikna edilmesi de Pekin açısından zorlu bir süreç anlamına gelmektedir. Tüm bu zorluklara rağmen projenin ilk somut adımı Çin’in Chongqing kentinden başlayarak Almanya’nın Duisburg kentinde sona eren ve Nisan 2014’te düzenli seferlere başlayan Yuxinou demiryolu hattının düzenli seferlere başlaması ile atılmıştır.[11] Çin’in kadim İpek Yolu’nu tekrar canlandırma projesinde Türkiye de önemli bir aktör durumundadır. İki ülke arasında 8 Ekim 2010 yılında imzalanan Demiryolu İşbirliği Anlaşma çerçevesinde İstanbul’u Pekin’e bağlayacak demiryolu hattı inşası yönünde Ortak çalışma gurubunun oluşturulmasına karar verilmesi bu açıdan önemlidir.[12]

İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ve 21. Yüzyıl Deniz İpek Yolu

Kaynak: http://thediplomat.com/2014/05/chinas-new-silk-road-vision-revealed/

Bazı yorumcular, Çin'in bu yeni yaklaşımının arkasında dış politika ile ilgili hedeflerden çok içsel faktörlerin etkili olduğunu savunmaktadırlar. Buna göre; Çin'in batısında ve kendi sınırlarında istikrarı korumak, enerji kaynakları ve ihracat pazarlarının güvenliği sağlamak, istikrarsız deniz yollarına karşı iç ulaşım yollarını geliştirmek ve doğu ve batı Çin arasındaki gelişmişlik farkını ortadan kaldırmak projenin en önemli amaçları olarak gösterilmektedir.[13] Çin son günlerde projeyi hayata geçirmek için kuşak üzerindeki ülkelere yönelik ekonomik ve siyasi baskılarını artırmıştır. Nitekim 6 Kasım 2014’te konuyla ilgili açıklama yapan devlet başkanı Xi, “Tek yol, tek kuşak” projesi için zaman ve yol haritamızı hazırlamalıyız ifadelerini kullanarak bu projenin tüm ortak ülkelere yarar sağlayacağını belirtmiştir. Xi ayrıca, ipek yolu kuşağı üzerindeki ülkelerin ulaşım, elektrik ve iletişim gibi altyapı ihtiyaçlarına yardımcı olacaklarını da sözlerine eklemiştir.[14]

SONUÇ

Son yıllarda Çin, tarihi İpek Yolunu kara ve deniz ağı ile tekrar hayata geçirmek için büyük bir çaba içerisindedir. Çin’in insan gücü ve dünyanın dört bir yanına yayılmış geniş pazar ağını Avrupa sermeyesi ile buluşturmayı hedefleyen bu proje, Orta Asya kaynaklarının da katılımı ile dünya ekonomisine ivme kazandıracak önemli bir mekanizma olarak düşünülmektedir. Bununla birlikte projenin tam olarak hayata geçirilmesinin önünde bazı sıkıntılar bulunmaktadır. Öncelikle projenin Çin’in artan ekonomik gücünü bir araç olarak kullanılarak başta Orta Asya olmak üzere bölge ülkeleri üzerinde hâkimiyet kurma amacı taşıdığı yönünde büyük bir endişe mevcuttur. Bununla birlikte eski Sovyet coğrafyasını yaşam alanı olarak gören Rusya’nın projeye dışında bırakılması buna karşın Batı’nın izolasyon politikalarına maruz kalan İran’ın projeye dahil edilmesi uzun vadede İYEK’in uygulanabilmesini zorlaştırmaktadır. Ayrıca projenin hayata geçirilmesi ile Hint Okyanusu, Kızıldeniz ve Akdeniz’de Çin’in etkisinin artmasına ABD’nin vereceği tepki de büyük önem taşımaktadır.