Koronavirüsler pnömoniye yol açabilen solunum yolu hastalıklarına ve ciddi vakalarda ölümlere neden olmaktadırlar. Koronavirüsler bilindiği kadarıyla birbirleriyle yakın temas halinde olan kişiler arasında ve enfekte bir kişi öksürdüğünde veya hapşırdığında üretilen solunum damlacıkları yoluyla insandan insana bulaşmaktadırlar. Bununla birlikte insanlar, üzerinde virüs bulunan bir yüzeye veya nesneye dokunduktan sonra ellerini ağızlarına, burunlarına veya muhtemelen gözlerine dokundurarak virüsü kendilerine bulaştırabilirler. Ancak bunun ana yol olduğu düşünülmemektedir.
Hastalığın küresel düzeyde görülmesine rağmen, kovid–19 İle ilgili klinik tablo tam olarak anlaşılamamıştır. Ayrıca bildirilen vakalar hafif semptomlardan, ölümle sonuçlanan ağır hastalıklara kadar farklılık göstermektedir. Dolayısıyla hastalığın yayılma hızına ve hala aşısının bulunamamış olmasına bakılacak olursa, dünya bu defa başta sağlık sektörü olmak üzere tüm sektörlerdeki belirsizlikten dolayı çok boyutlu bir krizle karşı karşıyadır. Peki, bu virüs belası nereden çıktı ve hayatımıza girdi?
Virüsün Kaynağı Neresi?
Virüsün hemen hemen tüm dünyaya yayılmasıyla birlikte virüsün kökeni konusunda çeşitli iddialar ortaya atılmıştır. Bu iddialar kapsamında ABD ve Çinîn tekrar karşı karşıya geldiğini görmekteyiz. Virüsün ilk olarak kendini Vuhan kentinde göstermesi nedeniyle ABD Dışişleri Bakanı Mike Pompeo’nun “Vuhan virüsü” tabirini kullanması, ABD Başkanı Trump’ın da “Çin’den başlayan salgın” demesi tartışmaları başlatmıştır. Bu tabirler Çinli yetkililerin tepkisini çekmiştir.[1] Mart ayının başlarından itibaren başlayan bu virüsü adlandırma krizi kapsamında Çin Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Zhao Lijian tartışmayı daha da alevlendirerek attığı tivitlerle virüsün ABD ordusu kaynaklı olduğunu iddia etmiştir.[2] Hatta sosyal medya hesabından yayınladığı bir video ile de koronavirüsünün daha önce ABD’de görüldüğünü ve Çin’in bir açıklama istediğini dile getirmiştir. Ayrıca geçtiğimiz Pazar günü Çin Dışişleri Bakanlığı’nın düzenlediği basın toplantısında ‘Çin, virüsle ilgili ABD’yi mi suçluyor?’ şeklindeki soruya Sözcü Geng Shuang‘ın “ABD dahil uluslararası toplumun virüsün kaynağı konusunda farklı fikirleri var” şeklinde verdiği yanıttan da anlaşılacağı üzere Çin diplomatik bir dille hala virüsün kökeninin ABD olduğunu ima etmektedir. Ayrca bazı Çin kaynaklı makalelerde Tayvanlı ve Japon bilim adamlarının da yaptığı çalışmaların virüsün kaynağının ABD olabileceğini iddia etmektedir.[3] Bu iddialarda da Çinli diplomatın yaptığı paylaşımlardaki argümanlar savunulmaktadır. Ayrıca virüsün kaynağına dair bir diğer iddiada ise, virüs 2004 yılında Çinliler ve Fransızlar tarafından laboratuar ortamında oluşturulmuştur.[4] Bu iddiada teyite muhtaç olup, videoda belirtilen belgedeki nükleotit diziliminin kovid-19’a ait olup olmadığı belli değildir.
Çin’in iddialarına karşılık olarak ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Robert O'Brien Washington’da katıldığı bir panelde, virüsün uzun bir süre önce Çin’den çıktığını dile getirerek ABD’ye yönelik suçlamaların Çin’de virüsün etkisinin azalmasından sonra ortaya atılmasına dikkat çekmiştir.[5] Dahası O'Brien tartışmayı bir ileri boyuta taşıyarak, virüsün Çin’de uzun bir süre örtbas edilmeye çalışıldığını iddia etmiştir. Bu örtbas politikası sebebiyle Çin’e uluslararası desteğin zamanında yapılamadığını belirterek, virüsün yayılmasının sorumlusunun Çin olduğunu söylemek istemiştir. Hatta uluslararası toplumun Çin‘in örtbas politikası yüzünden virüse karşı hazırlanmada en az iki ay geciktiğini de dile getirerek, ölümlerden de Çin’in sorumlu tutulabileceğini işaret etmiştir. Dolayısıyla koronavirüsün kökeni ile başlayan tartışmaların ileride farklı bir boyuta da evrilerek, Çin’deki otoriter siyasi düzeni de hedef alabileceği varsayılabilir. Bu bağlamda tehilkeyi sezen Çin hükümeti yine bir diplomat üzerinden virüsün kökenine dair suçlamalarından vazgeçmiş, ABD’yi de Çin virüsü söyleminden vazgeçmeye davet etmiştir.[6] Röportajda Çin’in ABD büyükelçisi hem örtbas politikası uyguladıklarını reddetmiş, hem de diplomatının iddialarını yorumlayacak konumda olmadığını belirterek konunun bilime ve uzmanlara bırakılmasını önermiştir.
Kovid–19 Müdahale Planı
Her ne kadar koronavirüsün kökeninin ABD olabileceği ve Çin’i hedef aldığı Çinli bir diplomat tarafından iddia ediliyor olsa da koronavirüs kovid–19, ABD‘de de ciddi bir tehlike haline gelmiştir. Hatta ulusal güvenlik öncelikleri arasına alınmıştır. ABD yönetimi, ilk olarak 24 Ocak’ta görülen ilk vakanın 1 Şubat’ta 6 vaka ile devam etmesiyle kendini gösteren virüs karşısında ilk önlemini Şubat ayının başından itibaren Çin ile uçuşları sınırlandırarak almıştır. Ayrıca Çin‘den vatandaşlarını tahliye ederek havaalanında karantinaya almıştır. Başlangıçta 6 olan vaka sayısı şu anda 6 bini geçerken, 109 insanın da ölümüne yol açmıştır.[7] Bu nedenle sağlık ve insani hizmetler departmanınca koronavirüsüne karşı Müdahale Planı hazirlanmıştır.
13 Mart 2020 tarihinde New York Times gazetesinin haberleştirdiği[8] “Yalnızca Resmi Kullanım, Genel Dağıtım İçin Değildir” uyarılı planda, sorumluluk paylaşımı yanısıra pandeminin ne kadar süreceğine dair varsayımlara da değinilmektedir. Plan, Amerikan hükümetinin kovid–19 ile mücadele kapsamında kurumların yetki hatlarını oluşturmak, sorumluluklarını paylaştırmak amacıyla hazırlanmıştır. Planda yer alan varsayımlar bölümünde salgının 18 ay veya daha uzun sürebileceği ve birden fazla hastalık dalgası içerebileceği de öngörülmektedir. Pandeminin yayılımını, şiddetini tahmin etmek ve karakterize etmek zor olacağı belirtilmektedir. Bununla birikte, artan şüpheli veya onaylanmış vakaların hastaneye yatışlarının artması sağlık sisteminin de zorlanmasına neden olacağı düşünülmektedir. Ayrıca virüs için aşının geliştirilmesinin de zaman alacağı dile getirilmektedir. Bu öngörülerin ve düşüncelerin ışığında hazırlanan planda aşağıdaki eylemlerin gerçekleştirilmesi amaçlanmaktadır;
- Kademeli topluluk azaltma stratejisi kapsamında topluluk azaltma önlemleri,
- Salgın süresince yaşanabilecek aksaklıkları en aza indirmek için kritik kamu ve özel sektör hizmetlerini koruma faaliyetleri,
- Sosyal ve ekonomik etkileri en aza indirmek için işgücü ve altyapı işlevlerini koruma çalışmaları,
- Gözetim kapsamında kişilerin seyahat geçmişlerinin incelemesi ve birincil vakalara potansiyel olarak maruz kalan diğer bireyler için temas takibi,
- Tıbbi önlemlerin geliştirilmesi için aşı stoklarının geliştirilmesi ve bakımı, antiviral tedavi rejimlerinin araştırılması ve geliştirilmesi,
- Kovid–19 hastaları ve tüm akut durumları tedavi etmek için sağlık sistemi kapasitesinin korunması ve geliştirilmesi,
- Gelecekte oluşabilecek gereksinimler (ilaçlar, vantilatörler ve solunum koruma cihazları) için tıbbi tedarik zincirinin dengelenmesi ve esnekliğin sağlanması,
- Federal devletlere, medyaya, özel sektöre ve halka koordineli ve zamanında bilgi verilmesi.
Amaçlara yönelik operasyonların yürütülmesinde Sağlık ve İnsani Hizmet Departmanı sorumludur. Bu kapsamda kurum halk sağlığı acil durumunu ilan edebilir, gerektiği takdirde ek finansman da talep edebilmektedir. Ayrıca diğer kurumlarla birlikte sınır önlemleri ve seyahat sağlığı ile ilgili uyarıları ve tavsiyeleri düzenleyebiliyor. Kurum raporlamayı Amerikan Başkan yardımcısına sunmaktadır. Planda dikkat çeken nokta ise daha önce Kore Savaşı döneminde çıkarılan 1950 Savunma Üretim Yasasıdır. Yasa kapsamında Trump’a Amerikan endüstrisinde solunum cihazı, koruyucu giysi gibi kovid–19 krizi için kritik sağlık ekipmanlarının üretimini hızlandırmayı zorlamak için yetki verilmektedir. Ayrıca ulusal olağanüstü hali Amerika Birleşik Devletleri Başkanı ilan edilebilecektir.
Sonuç
Kimi komplo teorisyenlerince koronavirüs gerilimi, Çin-ABD ticaret savaşında Çin’e yönelik biyolojik bir saldırı hamlesi olarak değerlendirilmektedir. Virüsün yayıldığı ve en çok can aldığı ülkelerin Çin bağlantılı ülkeler olduğu gerçeği de bu teoriyi destekler niteliktedir. Fakat pandeminin ABD’de de görülmesi bu teorilerin ne kadar doğru olabileceğini sorgulatmaktadır. Dahası Çinli yetkilinin sosyal medya hesabından paylaştığı videoda bahsedilen koronavirüs kelimesi SARS ve MERS koronavirüsleri için de kullanılmış olma ihtimali bulunmaktadır.
Virüsün Çin’e Amerikan ordusu tarafından taşındığına dair de hiçbir delil bulunmamaktadır. Dolayısıyla Çin’in bu çıkışını, kovid–19 koronavirüsünün ABD’li en yetkili ağızlar tarafından ‘Vuhan Virüsü’, ‘Çin Virüsü’ diye adlandırılması kapsamında uluslararası arenada virüs yüzünden hedef tahtasına oturtulma ihtimaline karşı atılmış bir hamle olarak değerlendirmekte. Ayrıca Çin Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi Müdürü Gao Fu, virüsün yoğun görüldüğü tarihlerde yaptığı açıklamada “Yeni koronavirüsün kökeni, Vuhan deniz ürünleri pazarında yasadışı olarak satılan vahşi hayvanlardır” demesini de unutmamak gerekir.
Buna karşın, Amerikalı yetkilinin Çin iddialarına karşı Çin’deki karartma nedeniyle virüsün uzun zaman saklandığını ve bunun uluslararası toplumun virüse karşı hazırlığında 2 aylık bir gecikme yaşamasına sebep olduğunu öne sürmüştür. ABDli yetkili tarafından dilendirilen bu iddiada Çin’in hamlesine karşılık olarak atılmış daha akıllıca bir hamledir. Çünkü ortaya atılan bu iddia tartışmayı virüsün kökeninden daha da ileriye virüsün yayılmasını tartışmaya ve Çin hükümetini ve Çin’deki mevcut siyasi yapıyı da sorumlu tutmaya yöneliktir. Bu takınılan tutum karşısında Çin’in karşılıklı suçlamaların sona ermesini istediğini Washington büyükelçisinin verdiği demeçten anlamaktayız.[9] Bu noktada Trump yönetiminin atacağı karşı adımın nasıl olacağı merak edilirken, virüs kendini Amerika’da şu günlerde daha fazla hissettirmeye başlamıştır.
Bu bağlamda New York Times gazetecilerinin ulaştığı Kovid–19 Müdahale Planı[10], Amerikan hükümetinin atacağı adımları öğrenmemiz açısından önem arz etmektedir. Virüse yanıt vermesi beklenen eylemlerde ABD’nin federal yapısından kaynaklı sıkıntılar yaşanabileceği kesindir. Nitekim, planda federal devletler ve kurumlar arası koordinasyon ve işbirliği açısından yönetim planlaması oldukça komplike durumdadır. Her ne kadar plan, federal yönetim bazlı sıkıntıları aşma noktasında her türlü ayrıntıyı düşünmüş kapsamlı bir belge niteliği taşısa da planın pratiğinde kargaşa yaşanacağını öngörmekteyim. Planın varsayımlar kısmında pandeminin birçok dalga halinde 18 ay veya daha fazla sürmesine dair öngörü dikkat çekmektedir.
Bu varsayım dâhilinde, devletlerin sadece sağlık kapasitesini geliştirme üzerine değil, ekonomik ve sosyal hayatın düzenlenmesini de içine alan daha uzun soluklu bir planlama yapması gereklidir. Ayrıca planda bundan en son 70 yıl önce Kore Savaşı sırasında uygulanmış olan savunma üretim yasasına yapılan atıf kovid–19 salgının sanılandan daha fazla önemli bir sorun olduğunu anlayabilmek için yeterlidir. Planda dikkat çeken bir diğer nokta ise virüse karşı geliştirilecek aşının uzun zaman alacağına dair gerçektir. Bu noktada Amerikan hükümetinin aşı yerine ilaç geliştirmeye yöneleceği aşikârdır.
Virüsün kaynağı ve nerden yayıldığından daha ziyada virüs ile nasıl mücadele edebileceğimizi bilmek daha önemlidir. Uluslararası sorunların çözümünde ortak iradeyi ortaya koymak kadar, devletlerin de salgın gibi durumlarda önlem tedbirlerini zamanında alarak uygulaması gerekmektedir. Bu bağlamda uluslararası toplumun bir parçası olan ülkemizin küresel çapta bir tehdit olan kovid–19 pandemisiyle mücadelesi kapsamında aldığı kararlara vatandaşların uyması elzemdir. Alınacak tedbir kararlarına uymak başta vatandaşlarımızın kendi sağlıkları olmak üzere halk sağlığı açısından da hayatidir. Dolayısıyla lütfen Sağlık Bakanlığının belirlediği 14 kurala uyalım ve evde kalalım.
Kaynakça:
‘’ABD'de yeni tip corona virüsü kaynaklı ölü sayısı 108'e yükseldi’’, Milliyet, 18 Mart 2020, https://www.milliyet.com.tr/dunya/abdde-yeni-tip-corona-virusu-kaynakli-olu-sayisi-108e-yukseldi-6168065
‘’ABD’den Corona virüsü kararı! Acil durum ilan edildi’’, Sözcü, 1 Şubat 2020, https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/son-dakika-abdden-corona-virusu-karari-acil-durum-ilan-edildi-5600535/
‘’China to Pompeo: Stop Calling It the ‘Wuhan Virus’.’’, Tracy Connor, The Daily Beast, 9 Mart 2020, https://www.thedailybeast.com/china-tells-pompeo-to-stop-calling-coronavirus-covid-19-wuhan-virus
’’Chinese Ambassador Cui Tiankai says U.S. started coronavirus blame game, refutes cover-up accusation’’, China Global Television Network, 23 Mart 2020, https://news.cgtn.com/news/2020-03-23/Chinese-ambassador-calls-for-end-to-China-virus-term-P5t17iEtBm/index.html
‘‘Corona virüsünü Pasteur Enstitüsü 2004’te üretti mi? Sosyal medyayı sallayan iddia!’’, Sözcü, 23 Mart 2020, https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/son-dakika-bu-iddia-sosyal-medyada-gundem-oldu-corona-virusunu-pastor-enstitusu-2004te-uretti-mi-5696514/
‘’Çin’den ABD’ye korona suçlaması: ‘ABD ordusu virüs atmış olabilir’.’’, Hürriyet, 14 Mart 2020, https://www.hurriyet.com.tr/dunya/cinden-abdye-korona-suclamasi-abd-ordusu-virus-atmis-olabilir-41468659
‘’National security adviser says China "covered up" coronavirus, delaying global response’’, Melissa Quinn, CBS News, 11 Mart 2020, https://www.cbsnews.com/news/robert-obrien-china-covered-up-coronavirus-costing-world-two-months-national-security-adviser/.
Romanoff, Larry (2020): ‘’ China’s Coronavirus: A Shocking Update. Did The Virus Originate in the US?’’, Global Research, 04.03.2020, https://www.globalresearch.ca/china-coronavirus-shocking-update/5705196
Romanoff, Larry (2020): ‘’COVID-19: Further Evidence that the Virus Originated in the US’’, Global Research, 11.03.2020, https://www.globalresearch.ca/covid-19-further-evidence-virus-originated-us/5706078
‘’U.S. Government COVID - 19 Response Plan’’, Department of Health and Human Services, 13 Mart 2020. https://int.nyt.com/data/documenthelper/6819-covid-19-response-plan/d367f758bec47cad361f/optimized/full.pdf#page=1
‘’U.S. Virus Plan Anticipates 18-Month Pandemic and Widespread Shortages’’, Peter Baker and Eileen Sullivan, The New York Times, 17 Mart 2020. https://www.nytimes.com/2020/03/17/us/p
[1] ‘’China to Pompeo: Stop Calling It the ‘Wuhan Virus’.’’, Tracy Connor, The Daily Beast, 9 Mart 2020, https://www.thedailybeast.com/china-tells-pompeo-to-stop-calling-coronavirus-covid-19-wuhan-virus
[2] ‘’Çin’den ABD’ye korona suçlaması: ‘ABD ordusu virüs atmış olabilir’.’’, Hürriyet, 14 Mart 2020, https://www.hurriyet.com.tr/dunya/cinden-abdye-korona-suclamasi-abd-ordusu-virus-atmis-olabilir-41468659
[3] Romanoff, Larry (2020): ‘’ China’s Coronavirus: A Shocking Update. Did The Virus Originate in the US?’’, Global Research, 04.03.2020, https://www.globalresearch.ca/china-coronavirus-shocking-update/5705196
Romanoff, Larry (2020): ‘’COVID-19: Further Evidence that the Virus Originated in the US’’, Global Research, 11.03.2020, https://www.globalresearch.ca/covid-19-further-evidence-virus-originated-us/5706078
[4] ‘‘Corona virüsünü Pasteur Enstitüsü 2004’te üretti mi? Sosyal medyayı sallayan iddia!’’, Sözcü, 23 Mart 2020, https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/son-dakika-bu-iddia-sosyal-medyada-gundem-oldu-corona-virusunu-pastor-enstitusu-2004te-uretti-mi-5696514/
[5] ‘’National security adviser says China "covered up" coronavirus, delaying global response’’, Melissa Quinn, CBS News, 11 Mart 2020, https://www.cbsnews.com/news/robert-obrien-china-covered-up-coronavirus-costing-world-two-months-national-security-adviser/.
[6] ‘’Chinese Ambassador Cui Tiankai says U.S. started coronavirus blame game, refutes cover-up accusation’’, China Global Television Network, 23 Mart 2020, https://news.cgtn.com/news/2020-03-23/Chinese-ambassador-calls-for-end-to-China-virus-term-P5t17iEtBm/index.html
[7] ‘’ABD’den Corona virüsü kararı! Acil durum ilan edildi’’, Sözcü, 1 Şubat 2020, https://www.sozcu.com.tr/2020/dunya/son-dakika-abdden-corona-virusu-karari-acil-durum-ilan-edildi-5600535/
‘’ABD'de yeni tip corona virüsü kaynaklı ölü sayısı 108'e yükseldi’’, Milliyet, 18 Mart 2020, https://www.milliyet.com.tr/dunya/abdde-yeni-tip-corona-virusu-kaynakli-olu-sayisi-108e-yukseldi-6168065
[8] ‘’U.S. Virus Plan Anticipates 18-Month Pandemic and Widespread Shortages’’, Peter Baker and Eileen Sullivan, The New York Times, 17 Mart 2020. https://www.nytimes.com/2020/03/17/us/politics/trump-coronavirus-plan.html
[9] ’’Chinese Ambassador Cui Tiankai says U.S. started coronavirus blame game, refutes cover-up accusation’’, China Global Television Network, 23 Mart 2020, https://news.cgtn.com/news/2020-03-23/Chinese-ambassador-calls-for-end-to-China-virus-term-P5t17iEtBm/index.html
[10] ‘’U.S. Government COVID - 19 Response Plan’’, Department of Health and Human Services, 13 Mart 2020. https://int.nyt.com/data/documenthelper/6819-covid-19-response-plan/d367f758bec47cad361f/optimized/full.pdf#page=1
‘’U.S. Virus Plan Anticipates 18-Month Pandemic and Widespread Shortages’’, Peter Baker and Eileen Sullivan, The New York Times, 17 Mart 2020. https://www.nytimes.com/2020/03/17/us/politics/trump-coronavirus-plan.html
