Denizlere çıkışı olmayan, önemli bir mineral zenginliği ya da doğal kaynağı bulunmayan ve ekonomik açıdan da kayda değer bir önemli özelliği bulunmayan Ermenistan, Rusya açısından Güney Kafkasya'da elde tutulması gereken en önemli aktördür.Bugünkü Ermenistan, Ağustos ayında gerçekleşen başarısız darbe nedeniyle Sovyetler Birliği'nin dağılmasının bir sonucu olarak 1991 yılında bağımsız oldu. Ermenistan ile Rusya Federasyonu arasındaki ikili ilişkiler 3 Nisan 1992'de kuruldu, ancak Rusya 19. yüzyılın başlarından beri Ermenistan'da önemli bir aktör oldu. İki ülkenin tarihi ilişkisinin kökleri, Kaçar İranı ile Rus İmparatorluğu arasındaki 1826-1828 İran-Rus Savaşı'na dayanır ve ardından Doğu Ermenistan Rusya'ya devredilir. Üstelik Rusya, Ermeniler de dâhil olmak üzere Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Hıristiyan tebaaların koruyucusu olarak görülüyordu. Ermenistan, daha bağımsızlık ilan etmeden önceki dönemde, Rusya'ya olan siyasal bağımlılığını devam ettireceğini kanıtlamış-tır. Nitekim Ermenilerin, Dağlık Karabağ ve çevresine yönelik işgal süreci ekseninde bölgedeki Sovyet askerlerine ve sonrasında da Rusya'nın vereceği siyasal ve askeri desteğe bağlı kalacağı ortadaydı. Aslında Ermenistan, Rusya'nın kendisini “koruması” gerektiğini, bunun Moskova tarafından üstlenilmesi gereken tarihsel ve sosyo-kültürel bir sorumluluk olduğunu ve Erivan hangi girişimde bulunursa bulunsun, bu desteğin devam edeceğini ya da etmesi gerektiğini düşünmekte. Bu düşünceyi destekler nitelikte Moskova, Erivan'ı korumakta ve destek vermektedir. Ancak bunu yapmasının temel nedeni, Ermenilere ya da Ermenistan'a, tarihteki işbirlikleri için borçlu ya da sorumlu olması değildir. Rusya, bugüne değin Ermenistan'a gerek Dağlık Karabağ ve çevresindeki işgal, gerekse de askeri, ekonomik ve siyasal hususlar bağlamında destek vermiştir, zira Rusya'nın da bu ülkeye içkin ciddi bölgesel çıkarları olması söz konusudur. Bu çıkarların en önemlisi, SSCB'nin dağılması sonrası genel olarak Avrasya, özelde ise Güney Kafkasya'da oluşan siyasal boşluğun, ABD başta olmak üzere Batılı aktörler ve Türkiye ile İran gibi bölgesel aktörlerce doldurulmasının engellenmesidir. Ermenistan, bu hususlar temel alınınca hem tarihsel ve sosyo-kültürel hem de reel politik faktörler gereği Rusya için tek adres haline gelmektedir.Rusya, Güney Kafkasya özelinde Türkiye ile Azerbaycan'ın birlikte yaratabilecekleri etkinliği sınırlandırmak istemektedir. Bu etkinlikleri sınırlayabileceği ve sınırlatabileceği en mantıklı yok Ermenistan ile ittifaktır. Rusya, Ermenistan'ın güvenliğini sağlayabilmesi ve askeri açıdan ayak-ta kalabilmesi için bu ülkeye ciddi bir askeri yardımda bulunmaktadır.Rusya, Ermenistan'da, Türkiye sınırındaki Gümrü'de bir askeri üs ile Erivan yakınlarındaki Erebuni'de bir hava üssü bulundurmaktadır. 3 bin kadar Rus askeri Gümrü'deki Rus üssünde konuşlandırılmış durumdadır ve Türkiye-Ermenistan sınırında da görev yapmaktadır. Yani Ermenistan'ın Türkiye ile olan sınır hattında Rus askerleri güvenliği sağlamakta. Rusya, doğal olarak, Ermenistan Ordusu'nun en önemli silah ve mühimmat tedarikçisidir. Rusya'nın verdiği bu desteğin Ermenistan'ı Moskova'ya ciddi anlamda borçlandırdığı ve uzun erimli bir içeriğe haiz olan bu borcun Ermenistan'ı Rusya'ya ekonomik anlamda daha bağımlı kıldığı da ortadadır. Nitekim Ermenistan'ın enerji piyasasının %80'ini kontrol eden Moskova, gerek bu ülkenin petrol ve doğalgaz ihtiyacını karşılayarak, gerek var olan boru hatlarının işletmesini üstlenerek gerekse de Erivan'ın özellikle İran ile geliştirmek istediği enerji işbirliğini kendi istediği yönde manipüle edip kontrol altında tutarak, Erivan'ın kararlarını ve hamlelerini sınırlandırmaktadır. Ermenistan'ın, aynı zamanda AB ile ortaklık antlaşması imzalamaktan vazgeçerek, Rusya'yı merkeze alan ve Moskova'nın Avrasya özelinde AB benzeri bir kurumsal yapı yaratarak kendi bölgesel hegemonyasını araçsallaştırmayı planladığı Avrasya Ekonomik İşbirliği'ne katıldığı ve AB’ye karşı Rusya’yı desteklediğiortadadır. Aslında, Ermenistan ekonomisinin Rusya’ya bağımlılığı öyle bir boyutta ki Batı yaptırımlarının, böyle bir niyet olmasa bile yıkıcı etkileri oluyor. Rusya’nın karar alma mekanizmalarına yakın figürler, Rusya-Ermenistan ilişkisinde bu kozların ne kadar önemli olduğunu açıkça itiraf ediyor.
Rusya, Ermenistan’a ciddi boyutta silah desteği sağlıyordu. Aslında Rusya’nın Ermenistan’a silah desteği sağlaması tarihte ilk değil. Ermenistan-Azerbaycan arasında 1994 yılında imzalanan ateşkes anlaşmasından önce ve sonra Rusya’nın Ermenistan’ı silahlandırması sürekli olarak gündemi meşgul etmişti. 1993-1996 yılları arasında Rusya’nın Ermenistan’a 1 milyar dolarlık silah hibe ettiği ortaya çıkmıştı.Öte yandan 2008 yılında da Rusya’nın yine Ermenistan’a 800 milyon dolarlık silah hibe ettiği basına yansımıştı. Ermenistan’ın eski Cumhurbaşkanı SerjSarkisyan, 2010-2018 yılları arasında Rusya’nın Ermenistan’a 50 bin tondan fazla silah gönderdiğini açıklamıştı.Rusya-Ermenistan arasında askeri işbirliğinin politik ve jeopolitik nedenlerini dört farklı açıdan değerlendirebiliriz. Birincisi, NATO’nun doğuya doğru genişlemesinin önünü almak. İkincisi Türkiye’yi doğudan baskı altında tutmak. Üçüncüsü, Ermenistan’ı askeri ve politik açıdan kendine bağımlı halde tutabilmek. Dördüncüsü Ermenistan-Azerbaycan arasındaki askeri dengeyi korumak. Sonuncu neden, Ermenistan’ın işgal ettiği Azerbaycan topraklarında statükonun devam etmesi anlamına geliyor. Çünkü silahlandırılan bir Ermenistan, barış görüşmelerinde herhangi bir olumlu adım atmaktan kaçınabilmektedir. Silah desteği sadece Ermenistan çıkarına görünse de bu ortaklık sadece Ermenistan’ın çıkarları ve jeopolitik tercihleri üzerinden şekillenmiyor.2016 Nisan’ında Karabağ’da çatışmanın kızıştığı dönemde Rusya, Ermenistan’ın çıkarlarını, önceki çatışma dönemlerinde olduğu kadar desteklemekten imtina etti. Azerbaycan’a silah satışı da artış gösterdi. Sonuç olarak Rusya Ermenistan için artık tamamen itimat edilecek bir güvenlik garantörü değil. Bunun yanı sıra diğer nedenler de ortada: Batı’yla yakın ilişkilerin sağlayacağı ekonomik beklenti Rusya’yla kıyaslanamayacak kadar iyi ve kamuoyu, Dağlık Karabağ çatışması konusunda Rusya’dan beklenen desteğin gelmemesi nedeniyle, daha Batı yanlısı bir tutuma meylediyor. Meyletse de Rusya’ya karşı eli kolu bağlı olan Ermenistan Rusya’nın bunaltıcı etkisini dengelemenin yollarını aramaya devam ediyor.
Rusya’nın Ermenistan’a her konuda desteğini sürdürmesine karşılık Ermeni liderlerin Rusya’ya ilişkin politikaları farklılık göstermektedir. Ancak günümüz Ermeni lideri Paşinyan son seçimde aylarca önce yaşanan darbe olayı ve darbe sonrası istifasına rağmen tekrar seçildi. Paşinyan ile ilişkilerinin özel olduğunu belirten Putin’e göre iki taraflı görüşmelerin çok az aralıklarla gerçekleştirilmesi, Rusya’nın Ermenistan için bir numaralı ticaret ortağı olması ve büyük ölçüde yatırımlar yapması iki ülke arasındaki ilişkilerinin çok özel ve sağlam olduğunu gösteriyor. Son seçimlerde tekrar Paşinyan’ın seçilmesinden dolayı Rusya-Ermenistan ilişkisinin olağan stabilitesinde devam edeceği aşikar. Arkasında Rusya’dan daha iyi bir destek göremeyecek olan Ermenistan lideri Paşinyan, Rusya ile ilişkileri kötüleştirecek kadar cesurca bir politika izleyemez düşüncesindeyim. Rusya-Ermenistan ilişkilerini kötüleştirmek istese bu işten net bir şekilde zararlı çıkacak olan Ermenistan olacaktır. Zaten halihazırda askeri gücünün büyük bir kısmını Rus desteği ile sağlayan Ermenistan, Azerbaycan ile sıcak dönemlerden geçerken Rusya’nın sağladığı askeri desteği çekmesini sağlayacak bir politika izleyecek kadar şuursuz davranacak bir devlet değil. Paşinyan’ın yeniden seçilmesi ile Rusya ile olan ilişkiler pozitif yönde ilerleyebilir. Bu gidişle Ermenistan’ın göbeği Rusya’ya iyice bağlanmaya ve bağlı kalmaya devam edecek gibi görünüyor. Oldu ki bu ortaklık bozuldu diyelim… Bu ortaklığın bozulmasından Rusya’nın daha az zarar görerek ayrılan taraf olacağı gerçeği Ermenistan’ı bu ortaklıktan kolay kolay vazgeçirmeyecektir.
Kaynakça:
https://tr.wikipedia.org/wiki/Ermenistan-Rusya_ili%C5%9Fkileri
https://www.aa.com.tr/tr/analiz/rusya-ermenistana-neden-silah-gonderiyor/1967531
http://www.agos.com.tr/tr/yazi/19307/ermenistan-rusya-iliskilerinin-gelecegi-ne
https://www.ermenihaber.am/tr/news/2019/06/07/Vladimir-Putin-Pa%C5%9Finyan-Ermenistan-Rusya/156673
