Peki sığınmacı konusunda 2015 yılında oldukça titiz tavırlarıyla dikkat çeken bu iki ülke, Avrupa Birliği üyesi olmayan bir ülkeden bu denli çok sayıda sığınmacıya neden sınırlarını açtı?

Uzmanların yorumlarına bakıldığında çoğunlukla beyaz ve Hristiyan Ukraynalılara fayda sağlayan çifte standartlar kesinlikle söz konusu olmadığı söyleniyor. Polonya ve Macaristan aslında dünyaya “kötüye kullanıma dayanıklı” bir uluslararası sığınma sisteminin nasıl görüneceğini gösteriyor. Günümüzün uluslararası sığınma sistemi 1951 Mülteci Sözleşmesine dayanmakta ve 1951 Sözleşmesinin (ve onu takip eden 1967 Protokolünün) orijinal amacı koruma sağlamaktı. Bununla birlikte, sözleşmeye dayalı sığınma sistemi, öncelik hareketliliğe dayandığından ve imza sahibi bir ülkeye coğrafi yakınlık, ayrım gözetmeksizin tüm sınırlara fayda sağlayarak, kalma hakkı ile eşitlendiğinden, yirmi birinci yüzyılın zorlukları için ne yazık ki yetersizdir.

Sovyetler Birliği'nin çöküşünden bu yana, sığınmacıların büyük bir bölümü, baskıcı, totaliter bir hükümet tarafından bireysel olarak hedeflenen zulümden kaçmaya çalışmıyordu. Bu, bariz bir soykırımın kurbanı olmalarına rağmen Çin'den ayrılma şansları olmayan ve bu nedenle sözleşme kapsamında yardım alamayan Müslüman Uygurlar, Falun Gong uygulayıcıları ve Çin'deki Hıristiyanlardan farklıdır.

Uluslararası sığınma rejimi ilk olarak 2015 Suriyeli mülteci/göç krizi sırasında yüz binlerce insanın Batı Balkanlar'dan geçerek AB'nin güney kara sınırına akın etmesiyle büyük bir baskı altına girdi. Balkanlar'a sınırı olan AB ülkesi Macaristan, yoğun sığınmacı akışını kontrol etmek için güney sınırına fiziksel engeller koydu. Aynı zamanda, Macaristan parlamentosu, merkezini "güvenli üçüncü ülkeler" kavramı olan bir yasama "çitini" tasarladı.

Kasım 2021'de Avrupa Birliği Adalet Divanı, Macaristan'ın bunu yaparak sözleşmeye dayalı AB yasasını ihlal ettiğini söyledi. Daha sonra, 2021 sonbaharında Belarus'un Orta Doğu'dan gelen sığınmacıları Polonya sınırlarına yönlendirerek AB'yi bölmek için yapay bir göç krizi tasarlamaya çalıştığı görüldü. Polonya, sığınmacıların ülkeye girdikten sonra uluslararası koruma başvurusunda bulunmalarını engelleyen bir yasa çıkararak yanıt verdi ve yetkililerin defalarca Belarus’a geri ittiğine dair raporlar da vardı. Bu önlemler sayesinde tasarlanmış göç krizinin engellendiği düşünüldü.  Sonunda Beyaz Rusya makamları, insani bir felaketi önlemek için sığınmacıları sınırdan uzaklaştırmak zorunda kaldı. Polonya'nın önlemleri AB yasalarını ihlal ediyor gibi görünse de, Macaristan ve Polonya'nın öncülüğünde giderek daha fazla hükümet sığınma politikalarını sertleştirdiği için Avrupa düzeyindeki eleştiriler ılımlıydı.

Ukrayna’da yaşanan savaş ise büyük bir mülteci akınını tetikledi. Yaklaşık 4 milyon Ukraynalının ilk güvenli ülkeye sığınması bekleniyor, bunların neredeyse üçte ikisi sınırlarını sıcak bir karşılama ile açan Polonya ve Macaristan'a geçiyor. Ortadoğu'dan gelenlerin aksine, Ukraynalıların AB'ye vizesiz girmelerine ve kalmalarına zaten izin verildi. Perşembe günü, AB ilk kez Geçici Koruma Yönergesini başlattı. Bu, uzun ve karmaşık iltica prosedüründen geçmek zorunda kalmadan Ukrayna vatandaşlarına ve yasal sakinlerine üç yıla kadar ikamet statüsü verdi. Polonya ve Macar hükümetleri oybirliğiyle kabul edildi. Direktif ilk olarak 2001 yılında Kosova'daki mülteci krizinin ardından yürürlüğe girdi ve AB üyesi olmayan sığınmacıların kitlesel akınıyla mücadele etmeyi amaçlıyor. Bununla birlikte, mekanizma, esas olarak 2014'teki 100.000 sığınma talebinin uygun olmaması nedeniyle Suriye krizi sırasında etkinleştirilmedi. Daha sonra, aralarında Polonya ve Macaristan'ın da bulunduğu bir dizi ülkenin katı tutumu, büyük olasılıkla uygulamaya geçmesini engelleyecekti.

Son sekiz yılda göç ve mülteci krizleri mevcut uluslararası hukuku ve düzeni parçalamaya başladı. Ülkeler iç düzenlerini, ekonomilerini ve bunun gibi durumları koruma altına almak için bazen ılımlı bazen de sert politikalar yürütmeye mecburdur. Fakat Polonya ve Macaristan için durum biraz daha farklı bir hal alıyor. 2011 sonrası Suriye iç savaşının ardından patlak veren sığınmacı krizinde sığınmacılara karşı tutumları oldukça dikkat çeken Polonya ve Macaristan diğer AB üye ülkelerinin bir kısmının aksine çok az sayıda mülteci kabul etmişti.

Birlik üyeleri arasında, özellikle Orta Avrupa devletleri, sığınmacıların dağılımı konusunda tartışmalara sahne olmuştu. AB Komisyonu, Yunanistan, İtalya ve Macaristan'daki 160 bin kişinin Avrupa ülkelerine dağılımına ilişkin bir plan sunmuş, ancak başta Polonya, Çek Cumhuriyeti, Macaristan ve Slovakya olmak üzere çok sayıda doğu Avrupa ülkesi plana karşı çıkmıştı^[1]. Bu itirazlara karşın sabit kota uygulaması oy çokluğu ile kabul edilmişti. Bu uygulamaya göre; 17 bin 36 ile Almanya, Fransa 12 bin 962, İspanya 8 bin 113, Polonya 5 bin 82, Hollanda 3 bin 900, Çek Cumhuriyeti bin 591, Romanya 2 bin 475, Macaristan bin 294, Slovakya 802, Hırvatistan 568 sığınmacı almıştı. Kota planı 28 üye ülkeden 23'ünü kapsamış ve AB'nin göç politikalarına katılmayan İngiltere, Danimarka ve İrlanda dağıtımın dışında tutulmuştu^[2].

Yukarıda bahsedildiği üzere sığınmacı konusunda katı tutumuyla bilinen bu iki ülke şimdi konu Ukraynalılar olduğunda tamamen zıt bir uygulama ile karşımıza çıkmıştır. Bu durum ise Polonya ve Macaristan’ın iki yüzlü tavrını göstermektedir.

Kaynak:

• Andrey V. Rybakov, Daniil A. Kvon, Migratory crisis in the European Union: Origin, Characteristics and Measures for Countering it, Artículo de investigación, /Vol. 8 Núm. 21: 14-22/ July- August 2019
• Asylum Statistics, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Asylum_statistics

Why Hungary and Poland Are Welcoming Ukrainian Refugees, https://nationalinterest.org/feature/why-hungary-and-poland-are-welcoming-ukrainian-refugees-201009

^[1] Andrey V. Rybakov, Daniil A. Kvon, Migratory crisis in the European Union: Origin, Characteristics and Measures for Countering it, Artículo de investigación, /Vol. 8 Núm. 21: 14-22/ July- August 2019, p. 24

^[2] Asylum Statistics, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Asylum_statistics, Erişim Tarihi: 08.03.2022