Boko Haram, Nijerya’nın kuzeyinde büyük katliamlara, vahşete, insanlık suçlarına imza atan bir terör örgütüdür. Örgüt dünya kamuoyunda adını ilk kez 2014 yılında, bir öğrenci yurdundan 276 kız öğrenciyi kaçırarak duyurmuştur. Bu tarihe kadar zaten Nijerya’da katlanarak süren ve hatta ülkenin başkenti Abuja ve komşu ülke Kamerun ve Nijer’e sıçrayan terör, bu olayla beraber dünyanın gündemine gelmiştir. Dünyanın çeşitli yerlerinde kampanyalar düzenlenmiş, dönemin ABD başkanının eşi Michelle Obama ve birçok tanınmış isim “Bringbackourgirls” (Kızlarımızı geri verin) sloganıyla kampanyaya öncü olmuş ve hatta Almanya Başbakanı Angela Merkel, bir Batı Afrika askeri birliği oluşturulursa bunu destekleyeceğini duyurmuştur (Bauer, 2017: 35-36). Ancak Chibok kızların (Boko Haram tarafından kaçırılan kızlara verilen isim) terör örgütünün elinden ancak 2017 yılında kurtulabilmiştir.
Boko Haram adıyla bilinen terör örgütünün resmi adı CemaatuEhlü’s-SünneLi’d-Dava ve’l-Cihad ala-Menheci’s-Selef’tir yani Türkçe karşılığı “Selef Yöntemi Üzerine Ehl-i Sünnet Davet ve Cihat Cemaati”dir. Örgütün ismi Hausa dilinden gelmekte ve “Batılı Eğitim Haram” anlamını taşımaktadır; bu da örgütün ideolojisi hakkında belirgin bir ipucunu göstermektedir (Bural, 2017). Örgütün bağlı olduğu ideoloji isminden de açıkça belli olmaktadır; örgüt Selefi dini-politik ideolojiye bağlıdır. Selefilik, Hicri 2-4. Asırda ortaya çıkmış İslam’ın ilk üç neslini (Ashab, Tabe, Tabe-i Tabiin) örnek alan, metin merkezli, İslami öze dönüşü önceleyen bir dini görüştür. Boko Haram, Entelektüel, İhyacı ve Devrimci (Demir, 2014:6) olmak üzere üç ana akıma ayrılmış olan bu dini-politik ideolojinin, radikal kanadını oluşturan Devrimci Selefi akımın iyi bir örneğini oluşturmaktadır.
Boko Haram, hakkında en az bilgiye sahip olunan terör örgütüdür. 2002 yılından itibaren Nijerya’nın kuzeyinde faaliyet gösteren örgüt, esasen Mohammed Yusuf’un karizmatik liderliğinde “Yusufçular” hareketi olarak doğmuş dini bir cemaattir. Mohammed Yusuf, 2000 yılında ülkede İslami öğretileri yaymak üzere harekete geçmiş ilk yapılanma olan İzala’dan (Kafirliğe Son ve Sünniliğin İnşası Topluluğu) ayrılıp kendi hareketini kurmuştur. (Bauer, 2017:45) Kuruluşunda cihatçı bir yapıda olmayan, Müslümanlara gerçek İslam’ı öğretmek üzere harekete geçmiş olan cemaatin 2009 yılında liderleri olan Mohammed Yusuf’un hükümet tarafından öldürülmesiyle radikalleştiği bilinmektedir.
Liderleri Mohammed Yusuf’un öldürülmesinin ardından örgüt yer altında örgütlenmiş, başına Ebu Bekir El Şekau geçmiştir. Şekau kendi liderliğini mistik değerlerlerle pekiştiren bir isimdir. Örgütün elinden kaçmayı başaran birçok kişi tarafından Nijerya’da Şekau, gizli güçleri olan insanüstü bir karakter olarak tasvir edilmektedir (Bauer, 2017: 61). Şekau, olağanüstü şovenist söylemleriyle de dünya kamuoyunu tehdit etmektedir. Bu dili kullanarak dünyada ses getirme, popülerliğini arttırma ve korku ve paniğe yol açma amacı güttüğü açıkça anlaşılmaktadır. IŞİD, El-Kaide gibi diğer devrimci selefi terör örgütlerinin de teknolojiyi kullanarak katliamlarını tüm dünyaya yaydığı hatırlandığında hepsinin aynı amaçlar doğrultusunda hareket ettikleri görülmektedir.
Nijerya'da BokoHaram'ın 2009'dan bu yana düzenlediği kitlesel terör eylemlerinde 20 binden fazla kişi yaşamını yitirmiştir. Boko Haram, 2015'ten bu yana ülkenin sınır komşuları Kamerun, Çad ve Nijer'de de saldırılar düzenlemiştir. Örgütün Çad Gölü Havzası'ndaki saldırılarında en az 2 bin kişi yaşamını yitirmiştir. Nijerya’da, terör saldırıları ve çatışmalar sebebiyle yüz binlerce kişi göç etmek zorunda kalmıştır. Nijerya, 2020 Küresel Terörizm Endeksi’ne göre dünyada terörden en çok etkilenen 3. ülke konumundadır(https://visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2020/11/GTI-2020-web-1.pdf).
Nijerya’da Boko Haram tehdidi, halen Afrika’nın kanayan bir yarasıdır. Ülkedeki sosyal düzensizlik, gelir eşitsizliği, adaletin tesis edilememesi, rüşvet, kayırma gibi olumsuzluklar halkı daha da kutuplaştırmakta, dolayısıyla ihtilaflardan beslenen terör de bu durumdan kazançlı çıkmaktadır. Hükümet tarafının Boko Haram için oluşturduğu özel birlikler anarşiyi daha da artırarak sivil katliamlar gerçekleştirmektedir. Böyle bir zeminde küresel aktörler bölgeye yapılacak yardım konusunda çekimser kalmakta ve yardımlarını sınırlı tutmaktadır.
Başvurular
Bauer, W. (2017) Çalınan Hayatlar: Boko Haram ve Afrika’nın Kalbindeki Terör. (DieGeraubtenMädchenBoko Haram und der Terror im Herzen Afrikas), İngilizcesinden çeviren: Sergen Özhan, Kor Kitap Yayınevi, İstanbul, 2018.
Bural, E. (2020). “Uluslararası Toplum IŞİD’e Odaklanırken, Boko Haram Vahşeti Artıyor”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü, https://21yyte.org/tr/merkezler/islevsel-arastirma-merkezleri/terorizm-ve-terorizmle-mucadele/uluslararasi-toplum-iside-odaklanirken-boko-haram-vahseti-artiyor ağ bağlantısı üzerinden erişilmiştir.
Demir, H. (2014). “Selefiler ve Selefi Hareketi IŞİD Ne Kadar Sünnidir?”, 21. Yüzyıl Türkiye Enstitüsü Özel Raporu, Rapor no:21
InstituteforEconomicsandPeace. (2020, Kasım). “Global Terrorism Index 2020” GTI-2020-web-1.pdf (visionofhumanity.org) ağ bağlantısı üzerinden erişilmiştir.
UNICEF, (2017, Mayıs). “UNICEF’in Boko Haram tarafından Chibok'ta kaçırılan kız öğrencilerin serbest kalmasına ilişkin, UNICEF Nijerya Vekil Temsilcisi PernilleIronside’ın açıklaması, 2017” https://www.unicefturk.org/yazi/chibok ağ bağlantısı üzerinden erişilmiştir.
